7. Współpraca z sektorem biznesu

Jakie korzyści wynikają ze współpracy kultury z biznesem? Sektory kreatywne i kultury są katalizatorami wzrostu, pozwalają budować przewagę konkurencyjną, generują kapitał ekonomiczny, społeczny i kulturowy, stanowiąc składniki tzw. kapitału symbolicznego w ujęciu Bourdieu[1] . Badania wskazują, że w trakcie ostatniego kryzysu finansowego sektor kreatywny aktywnie tworzył miejsca pracy, wpływał na wartość dodaną i eksport, tym samym poradził sobie lepiej niż inne branże. Należy podkreślić, że niestety świadomość wartości przemysłów kreatywnych i kultury jest nadal stosunkowo niska, to samo dotyczy wiedzy o znaczeniu współpracy z nimi. Społeczeństwo najczęściej słabo rozumie samo pojęcie „przemysł kreatywny”, a kulturę wiąże z obszarem ludycznym, nie dostrzegając w tym związku znaczenia kapitałotwórczego. Potwierdza to choćby pozycja Polski w światowych rankingach kapitału nieuchwytnego, w tym generowanego przez kulturę (np. Mei Moses Index)[2] . Dlatego istotnie ważne wydaje się wzmocnienie roli przemysłów kreatywnych i kultury w dzisiejszej Polsce i uświadomienie aniołom biznesu oraz inwestorom ogromnego potencjału wzrostu drzemiącego w tych sektorach. Pojawia się bowiem pilna potrzeba powiązania środowiska twórczego ze środowiskiem biznesu i wsparcia dla dialogu między przedstawicielami tych dwóch obszarów. Dla biznesu sektor kultury może stać się ważnym i istotnym partnerem i vice versa.

Dzięki wsparciu sektora prywatnego wiele inicjatyw artystycznych czy kulturalnych ujrzało światło dzienne. Współpraca ta może mieć jednak różnorodny charakter, także pozafinansowy, polegający choćby na współpracy fundacji z wolontariuszami biznesowymi czy wspólnych programach mentoringowych i coachingowych. Jak pisze Mikołaj Lewicki w raporcie z badań dotyczących sponsoringu kultury, dotychczasowe sposoby działania i komunikacja, oparte głównie na poczuciu misji społecznej przedsiębiorstw wśród ich liderów albo sporadycznych i spontanicznych inicjatyw obu stron, nie wystarczają już do rozwoju współpracy[3] . Wyniki raportu pokazują, że w 2009 roku wspólne działania kultury i biznesu ograniczały się w prawie 60% jedynie do jednorazowej współpracy w zakresie „sponsoringu projektowego” i nie przekraczały wysokości rocznego budżetu. Brak jest współpracy długoterminowej i stabilnej, która pozwalałaby budować trwałe relacje i przynosiłaby obopólne korzyści. Oprócz sponsoringu jako jednej z finansowych form współpracy obu środowisk, innymi występującymi formami są barter i partnerstwo publiczno-prywatne (PPP). Barter polega na wzajemnej wymianie bezgotówkowej. Podmioty zawierają umowę barterową, dzięki której wymieniają usługi bądź produkty o tej samej wartości. Często zdarza się jednak, że zapewnienie przez instytucję kultury równoważnego wkładu staje się niemożliwe. Partnerstwo publiczno-prywatne z kolei to wspólnota działań sektora publicznego i prywatnego, która pozwala realizować przedsięwzięcia w oparciu o umowę długoterminową. Dzięki nowelizacji ustawy w 2008 roku i uproszczeniom jakie wprowadza, współpraca w ramach PPP stała się powszechniejsza[4] .

Instytucje kultury widzą we współpracy z biznesem przede wszystkim szansę rozwoju. W tym obszarze wśród głównych korzyści współpracy znajdują się pozyskanie środków finansowych na realizację konkretnego celu, zwiększenie skali organizowanych przedsięwzięć, pozyskanie partnera do działań długofalowych oraz zwiększenie widoczności podejmowanych działań. Z perspektywy współpracy w zakresie wolontariatu pracowniczego instytucje kultury mogą zyskać skuteczne wsparcie biznesowe – pomoc dodatkowych pracowników w codziennej pracy czy profesjonalne wsparcie, które przekładać się będzie na zdobycie nowych umiejętności w kwestiach prawnych, kadrowych czy strategicznych, a także szansę na kontakt z inną kulturą organizacyjną[5] .

Poza możliwościami finansowania biznes oferuje branży kultury i branży twórczej wymianę wiedzy i możliwość podniesienia kompetencji biznesowych wśród pracowników kreatywnych, bowiem coaching od aniołów biznesu i inwestorów nierzadko pomaga przekuć pomysły w kwitnące interesy. Artyści różnych profesji nie zawsze potrafią odnaleźć się w twardej, konkurencyjnej rzeczywistości biznesowej; potrzebują rady, pomocy, kierowania i wsparcia.

Jak współpraca z sektorem kultury przekłada się na konkretne działania w organizacji

Jakie korzyści czerpie biznes ze współpracy z kulturą i jak przekłada się ona na konkretne działania w organizacji? Jest wiele odpowiedzi na to pytanie, ponieważ korzyści mogą mieć aspekt wizerunkowy, ekonomiczny, marketingowy czy związany z zarządzaniem firmą. Można uczyć pracowników radzenia sobie ze stresem, odprężenia, relaksacji – uspokajającej i aktywizującej, pozwalającej lepiej, skuteczniej gospodarować zasobami osobistymi, realizować trudne zadania kosztem mniejszego zmęczenia i mniejszego napięcia. Dokonać tego mogą profesjonalni artyści (malarze, rzeźbiarze, muzycy) przygotowani do działań arteterapeutycznych. Mogą też sprawić, aby zespół zintegrował się poprzez warsztaty taneczne czy muzyczne prowadzone przez profesjonalnie przygotowanych do tego tancerzy i muzyków. Warto też wspomnieć o technikach dramowych, ułatwiających negocjacje i sprzyjających łagodzeniu konfliktów.

Powszechnie wiadomo, iż w organizacji o przyjaznym klimacie pracuje się lepiej, efektywniej, a pozytywna atmosfera sprzyja pozytywnej motywacji do pracy. Ponadto aktorzy mogą uczyć pracowników komunikacji niewerbalnej, pracy nad mimiką i gestykulacją, autoprezentacji podczas wystąpień publicznych, operowania głosem; ogółem mogą szkolić w zakresie kształtowania szeroko rozumianego image’u i sztuki wpływania na innych. Inni przedstawiciele zawodów twórczych – artyści malarze, fotografowie, designerzy – mogą przyczynić się do zmiany spojrzenia na przestrzeń firmy wśród pracowników. Dzięki inicjowaniu spotkań i działań opartych na sztuce, dla przykładu takich jak prowadzenie przez artystów warsztatów w firmie, pobudzamy pracowników do twórczego myślenia, przełamywania schematów i stereotypów w rozwiązywaniu problemów, choćby tworzenia nietuzinkowych kampanii wizerunkowych czy pomysłów na rozwój firmy. Kreatywny pracownik organizacji będzie „motorem” drobnych, aczkolwiek użytecznych zmian z punktu widzenia przedsiębiorstwa, w którym pracuje[6] i przyczyni się do wytwarzania wysokiej jakości, oryginalnych i efektownych rozwiązań problemów, które wpłyną również na wzrost zysków. Twórczość w organizacji to nic innego bowiem, jak generowanie pomysłów, procesów i produktów, nowych usług na użytek jednostki czy grupy, co wnosi pewien wartościowy wkład w jej istotę (Bruno-Faria, 2003; [za:] Alencar, 2012)[7] .

Badania prowadzone wśród polskich przedsiębiorstw wskazują, że firmy dzięki współpracy z branżą kultury widzą szansę na wzmocnienie wizerunku i prestiżu firm. Liczą bowiem, że cechy przypisywane kulturze i właściwe dla wizerunku wydarzenia czy wspieranej instytucji, takie jak prestiż, kreatywność, zaufanie, elitarność będą kojarzone z wizerunkiem marki danego sponsora. Dla biznesu liczy się również możliwość zyskania przychylności otoczenia, podniesienie wiarygodności wśród inwestorów i partnerów biznesowych[8] .

Ważnym obszarem, z którego korzysta sektor biznesu we współpracy z sektorem kultury, są programy wolontariatu pracowniczego. Idea tego szczególnego rodzaju wolontariatu oparta jest na podejmowaniu i organizowaniu przez przedsiębiorstwa pracy na rzecz organizacji charytatywnych bądź rozwoju społeczności lokalnej w instytucjach publicznych. Realizowane w ramach strategii społecznej odpowiedzialności danej firmy projekty, oprócz wsparcia finansowego, oferują know-how, wiedzę oraz czas pracowników. Niestety, projekty wolontariatu pracowniczego nie są w Polsce jeszcze zbyt często realizowane, choć badania prowadzone przez Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu, wskazują na tendencję wzrostową tego zjawiska[9] . Wyrazem współpracy sektora kreatywnego z sektorem biznesu mogą być programy coachingowe i mentoringowe, dzięki którym stwarza się pracownikom firm możliwość pełnienia roli mentora czy lidera.

Biznes dostarcza kulturze technologii

Żyjemy w warunkach ciągłego rozwoju, a nowe technologie przenikają w różne obszary sztuki i kultury. Dzięki temu możliwy jest postęp poszczególnych dziedzin w obszarze wykorzystywania nowych materiałów, narzędzi czy produktów. Przykładem niech będzie muzyka. W obszarze słyszalnym przez człowieka (16 Hz – 20 000 Hz) muzyka naszej kultury stanowi jedynie pewien fragment zakresu częstotliwości drgań. Co dla nas ciekawe, zakres ten nie jest sztywny, lecz zmienia się, powiększa wraz z rozwojem technicznych możliwości budowania instrumentów. Przed okresem renesansu muzyka ograniczona była do częstotliwości od około 100 Hz do 1000 Hz, co odpowiada mniej więcej zakresowi ludzkiego głosu. W wieku XIX, wraz z wprowadzeniem muzyki symfonicznej, zakres ten rozszerzył się od około 20 Hz do 8000 Hz. W ostatnich kilkudziesięciu latach skonstruowanie i wykorzystanie syntetyzatorów elektronicznych oraz elektronicznych instrumentów pozwoliło rozszerzyć ten zakres na całe pasmo słyszalnej częstotliwości. Możliwe byłoby nawet granie dźwięków wyższych, ale nikt nie byłby w stanie ich usłyszeć[10] . Współczesny odbiorca przyzwyczajony jest do multimedialnych spektakli zawierających światło i dźwięk, do laserowych prezentacji świetlnych podczas koncertów różnych grup muzycznych, do świateł laserowych w połączeniu z elektroniką komputerową[11]. Tworzy się coraz bardziej awangardowe, coraz precyzyjniejsze instrumenty, które zobaczyć można na różnych festiwalach lub koncertach (np. zaprezentowanie podczas Warszawskiej Jesieni elektronicznej harfy Piotra Sycha, bez strun, pozwalającej emitować nie tylko dźwięki, ale i kolory oraz całe obrazy).

Technologiczny postęp dotyczy oczywiście nie tylko muzyki – muzyka wybrana tutaj została jako przykład. Proces ten obejmuje większość sztuk, a szczególnie spektakularny może być w obszarze sztuki filmowej i fotografii. Nie można też zapominać, że coraz częściej formą wspierania i ochrony kultury stają się technologie informatyczne. Cyfryzacja jest procesem, dzięki któremu ułatwione jest dotarcie do odbiorców. Umożliwia to kulturze większą otwartość wobec społeczeństwa, a jej zasoby stają się bardziej dostępne i lepiej zabezpieczone. Dzięki cyfryzacji możliwy staje się szerszy kontakt odbiorcy z dziełami (np. w sferze muzyki, utworów audiowizualnych, sztuki czy literatury). Cyfryzacja pozwala także na bardziej skuteczne i trwalsze zabezpieczenie owych dzieł. To wszystko przekłada się na kultywowanie na przykład dziedzictwa narodowego, co pociąga za sobą rozwijanie nie tylko wartości estetycznych, ale również etycznych. Istotę tego zjawiska ujmuje poniższy cytat: Techniki cyfrowej reprodukcji i archiwizacji zabytków stanowią aktualnie trzon badań, ochrony i promocji dziedzictwa kulturowego. Digitalizacja szeroko rozumianych dóbr kultury, długotrwałe ich udostępnianie i dokumentacja w zapisie cyfrowym realizuje jeden ze strategicznych założeń polityki finansowego wspierania kultury przez instytucje państwowe. Większość dorobku narodowego ma szansę zostać zachowana do użytku późniejszych pokoleń tylko w formacie cyfrowym. Proces digitalizacji stwarza duże możliwości nie tylko w zakresie dostępności danych, ale również innowacyjności metod ich użycia. W rezultacie te same informacje, które w postaci analogowej mają szansę być wykorzystywane jedynie przez część odbiorców, w postaci cyfrowej mogą docierać do szerszej grupy. Zasoby dziedzictwa wykorzystując więc digitalny kanał komunikacji, przestają być tylko martwym pomnikiem spuścizny naszej kultury. Wchodząc w rzeczywistość nowych technologii, stają się bardziej interaktywne. Stanowią kapitał wiedzy, który w tradycyjnej formie dostępu, z dużym prawdopodobieństwem nie miałby szans dotrzeć do tak wielu[12] . Dodatkowo digitalizowane dobra i wytwory kultury mają niejednokrotnie w porównaniu z ich analogowymi pierwowzorami lepszą jakość (remasterowane filmy, fotografie, nagrania muzyczne). Znacznie łatwiejsze jest także przechowywanie i magazynowanie tych dóbr. Dobrym przykładem takich działań jest projekt Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej, który rozpoczął się w marcu 2012 roku. Repozytorium to nic innego jak miejsce, w którym przechowywane i udostępnianie szerokiemu kręgowi odbiorców są dokumenty i zasoby cyfrowe. Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej umożliwia wolny dostęp do polskich filmów, publicystyki na ich temat oraz oryginalnej dokumentacji archiwalnej oraz komentarzy ekspertów. Działania Filmoteki Narodowej mają znaczenie popularyzatorskie, upowszechniające i historiograficzne w odniesieniu do dóbr kultury. Podobne znaczenie w odniesieniu do literatury (zarówno pięknej, jak i naukowej oraz popularnonaukowej) ma obecnie coraz popularniejsza książka cyfrowa. Czytnik e-booków, jako nowoczesne urządzenie umożliwiające dostęp do książek on-line i off-line, pozwala zmieścić w kieszeni marynarki niemalże cały księgozbiór niejednej biblioteki.

Nowe technologie bez względu na specyfikę i obszar przemysłów kreatywnych i kultury wpływają na uczestnictwo w kulturze oraz na rozwój poszczególnych dziedzin. Umożliwiają wyjście poza ramy dotychczas realizowanych działań artystycznych, łączenie nowych technik i poszerzenie grupy odbiorców, otwierając przepływ informacji na wszystkie grupy. Po opublikowaniu filmu czy utworu muzycznego w Internecie odbiorcą dzieła w ułamku sekundy staje się cały świat.

Jakie są główne inhibitory współpracy obu sektorów?

W obszarze wzajemnej współpracy obie strony wskazują szereg barier utrudniających jej przebieg. Podkreślane są czynniki odnoszące się do motywacji, które przekładają się na brak chęci do współpracy przedsiębiorstw z jednej strony, a z drugiej wśród przedstawicieli instytucji panuje przekonanie, że biznes nie jest tą współpracą zainteresowany. Biznes uskarża się również na brak konkretnie skrojonych ofert dla przedsiębiorstw, często bowiem są one niedostosowane i nieatrakcyjne, oraz na bariery organizacyjne – formalne, przepisy prawne oraz regulacje finansowe. Niemożność znalezienia odpowiedniej formuły współpracy ze sponsorem i dostosowania planowania działań organizacji do planowania działań sponsora to najczęściej wskazywane bariery sektora kultury.

Niniejsza część publikacji koncentruje się wokół analizy stosunkowo młodego zjawiska współpracy przemysłów kreatywnych i kultury z biznesem i stanowi wprowadzenie do zagadnień związanych z formami współpracy między tymi dwoma sektorami. W dalszych rozdziałach zostały przedstawione możliwości i formy podejmowania współpracy przez oba środowiska, które przyczyniają się do obopólnych korzyści. Wśród poruszanych zagadnień znajdują się tematy związane z partnerstwami kreatywnymi oraz interwencjami artystycznymi.

Artykuł dotyczący partnerstw kreatywnych koncentruje się wokół współpracy w ramach przedsięwzięć z zakresu przemysłów kreatywnych, ram definicyjnych, teoretycznych (włącznie z przywołaniem polskich publikacji), ich klasyfikacji w oparciu o możliwe typy takiej współpracy, jak i praktycznych elementów odnoszących się do korzyści wynikających z takiej współpracy - przepływu wiedzy oraz umiejętności z różnych obszarów gospodarki. Autorka wskazuje pytania, które warto sobie postawić jeszcze przed rozpoczęciem współpracy oraz wskazuje możliwe bariery w zawiązywaniu Partnerstw Kreatywnych, szczególnie pod kątem krajowym. Dowiemy się dzięki temu, jakie działania w partnerstwach kreatywnych są kluczowe, jak również gdzie poszukiwać rzetelnych partnerów. W artykule znajdują się także konkretne przykłady współpracy w ramach partnerstw w ramach poszczególnych obszarów przemysłów kreatywnych, dotyczą one teatrów w Australii i Londynie.

Rozdział opisujący interwencje artystyczne to niejako kontynuacja wątków przedstawionych w tekście o partnerstwach kreatywnych. Autorka koncentruje się jednak na specyficznej formie takiej współpracy, jaką jest obecność artysty w przedsiębiorstwie. Poza wskazaniem celu przeprowadzenia interwencji artystycznej, w tekście znaleźć można także liczbowe dane na temat skali tego typu inicjatyw w Europie, które z sektorów najczęściej biorą udział w interwencjach artystycznych oraz jakie organizacje europejskie są ich producentami. Autorka opisuje zagadnienia związane z praktycznymi działaniami, są to przykłady zrealizowanych interwencji ze wskazaniem do podsumowujących materiałów audiowizualnych dostępnych on-line.

Coaching i mentoring to rozdział, który porusza zagadnienia związane z procesami, które odkrywają i wspierają nowe umiejętności i kompetencje. Owe profesjonalne metody rozwoju i wsparcia zawodowego stały się sposobem osiągania znaczących i ważnych celów. Artykuł szczegółowo omawia definicje obu pojęć, zasady i style działania oraz wskazuje na wyraźne różnice między nimi. Prezentuje również nowatorskie zagadnienie art coachingu, stosowanego w pracy z artystami, reżyserami, fotografami i innymi przedstawicielami zawodów kreatywnych oraz prezentuje serie pytań, które pomogą w przygotowaniu do sesji coachingowej.

Kolejny rozdział dotyczy zagadnień poświęconych sponsoringowi. Pokazuje on sposoby definiowania tego pojęcia, motywacje podejmowania przez podmioty zarówno ze środowiska biznesu, jak i instytucji kultury oraz przykłady praktycznych realizacji. Zajmuje się oceną zjawiska w ujęciu partnerów i jej wyznacznikami. Omawia również to zjawisko z perspektywy korzyści płynących dla obydwu współpracujących stron, przytacza przykłady badań i raportów oraz wskazuje na bariery tej współpracy i możliwości ich ograniczenia.

W następnym rozdziale podjęty został temat wolontariatu pracowniczego – jego definicji, charakterystyki, celów oraz korzyści płynących z jego wdrożenia. Autorka stawia pytania o istotę wolontariatu pracowniczego oraz możliwość jego realizacji we współpracy z instytucjami kultury. Prezentuje także case study dotyczący współpracy w zakresie wolontariatu pracowniczego między IBM a Muzeum Powstania Warszawskiego. Szerzej omawia centrum wolontariatowe w tym muzeum.

Ostatni tekst koncentruje się na pozostałych formach współpracy między sektorem biznesu a kulturą. Autorka omawia programy szkoleniowe oparte na sztuce oraz korzyści z nich wynikające. Szczegółowo opisuje różne formy wykorzystania dyscyplin artystycznych w szkoleniach dla biznesu. Ciekawym tego przykładem jest tworzenie tzw. kreatywnej przestrzeni biznesowej, w formie living labs, czyli żywego laboratorium, którego celem jest koncentracja w jednym miejscu wielu oddolnych, podobnych inicjatyw. Rozważana jest także koncepcja otwartej innowacyjności, zakładająca zwiększanie wartości swojego produktu lub usługi poprzez współpracę z innymi podmiotami, które dodają swoje elementy do końcowej wartości[13] .