Rozdział 2. Polityka UE w odniesieniu do przemysłów kreatywnych.

Od analiz do działań.

Poważnie o znaczeniu sektorów kreatywnych w budowaniu innowacyjności oraz przewagi konkurencyjnej na świecie zaczęto mówić i zajmować się w Unii od niedawna. Punktem przełomowym był raport z 2007 r. The Economy of Culture in Europe autorstwa belgijskiej firmy konsultingowej KEA European Affairs [1] . Zdaniem autorów tego opracowania sektory kreatywne w epoce postindustrialnej gospodarki będą odgrywać taką rolę, jaką w czasach tradycyjnego przemysłu odgrywały motoryzacja czy górnictwo. Świadczy o tym wartość przemysłów kreatywnych. Według badań z 2003 r. obroty branż z sektora kreatywnego przekroczyły 654 mld euro, a jego udział w unijnym PKB wyniósł 2,6%. W 2004 r. w tej gałęzi pracowało w Europie 5,8 mln ludzi (3,1% siły roboczej) [2], [3], [4].

Prace badawcze kontynuowano w 2008 r. W ramach Europejskiej Agendy Dla Kultury powołano m.in. ciało doradcze – grupę ekspertów z krajów unijnych – w celu opracowania strategicznych założeń związanych z przemysłami kreatywnymi i kulturalnymi. Z kolei dwa lata później opracowywano kwestie dotyczące finansowania oraz połączenia aspektu monetarnego z polityką spójności, edukacją oraz digitalizacją [5] .

Rok 2009 Unia Europejska ogłosiła Rokiem Kreatywności i Innowacji. Celem tego przedsięwzięcia była promocja i upowszechnienie roli, jaką twórczość i innowacja odgrywają w rozwoju osobistym, społecznym i gospodarczym. Podkreślano rozwijanie „twórczego i innowacyjnego potencjału”, który jest przyszłością zjednoczonej Europy. Od tego momentu na dobre rozpoczęła się unijna debata na temat zwiększania konkurencyjności w tych obszarach. Do głównych celów tego projektu zaliczono:

– stworzenie partnerskich powiązań pomiędzy sztuką, sferą edukacji (szkołami, uniwersytetami) oraz biznesem,
– zintensyfikowanie wysiłków na rzecz budowania wśród młodzieży świadomości tematyki przedsiębiorczości, poprzez działania z biznesem,
– oszacowanie potencjału innowacyjnego wśród prywatnych i publicznych organizacji [6] .

Brakowało jednak konkretnych polityk i narzędzi stymulujących rozwój tych zagadnień. Nastąpiło to w 2012 r., kiedy to Komisja Europejska zaproponowała nowy program zatytułowany Kreatywna Europa. Jego celem jest m.in. wzmocnienie konkurencyjności przemysłów kreatywnych. Ukierunkowuje on wieloletnie działanie Unii w tej sferze, ponieważ jest rozpisany na lata 2014–2020.

Na program Kreatywna Europa składają się trzy filary: Kultura, MEDIA oraz MEDIA Mundus. W nowej perspektywie finansowania na lata 2014–2020 Bruksela chce przeznaczyć 1,8 mld euro na wsparcie 8 tys. organizacji kulturalnych, jak i zapewnić 300 tys. artystów i osób zawodowo związanych z kulturą prowadzenia działalności za granicą oraz możliwości uzyskania międzynarodowych doświadczeń, w tym zaistnienia na zagranicznych rynkach. Innym instrumentem Kreatywnej Europy jest dofinansowanie przekładów ponad 5 tys. książek oraz wspieranie kreatywnej przedsiębiorczości. Wspomniany program przewiduje stworzenie mechanizmu gwarantowania kredytów dla sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) działających w sektorze kultury i kreatywnym. Ponadto twórcy Kreatywnej Europy chcą ułatwić podmiotom z MŚP uzyskiwanie kredytów poprzez zapewnienie pośrednikom finansowym ochrony przed ryzykiem kredytowym.

Rozwinięciem tych działań jest strategia Komisji Europejskiej pt. Promowanie sektora kultury i sektora kreatywnego na rzecz wzrostu gospodarczego i wzrostu zatrudnienia w UE, która pojawiła się we wrześniu 2012 r. Jej celem jest m.in. wzmocnienie potencjału eksportowego twórczych sektorów. We wspomnianej strategii podkreśla się ogromną rolę rozwoju umiejętności (edukacji, dokształcania się), poprawy dostępu do różnych instrumentów finansowych, upowszechniania nowych modeli biznesowych, poszerzania kręgu odbiorców oraz tworzenia ułatwień w kontekście dostępu do międzynarodowych rynków i budowania twórczych powiązań z innymi sektorami [7] .

Kreatywne partnerstwa, klastering i transfer wiedzy.

Temat sektorów kreatywnych pojawił się również w dokumencie z 2010 r. pt. Green Paper on Unlocking the potential of cultural and creative industries (Zielona Księga na temat uwalniania potencjałów przemysłów kultury i kreatywnych). Powstał on w odpowiedzi na działania Komisji Europejskiej zmierzające do zachęcenia rządów i europejskich przedsiębiorców do działań związanych z pełnym wykorzystaniem potencjału, jaki tkwi w partnerstwie pomiędzy biznesem a kulturą. Dlatego też autorzy tego dokumentu podkreślali znaczenie partnerstw kreatywnych (Creative Partnerships), to jest zróżnicowanych (formalnych, nieformalnych) związków, w ramach których rozwija się kooperacja pomiędzy osobami fizycznymi i prawnymi pochodzącymi z różnych sektorów gospodarki. Jednym z przejawów partnerstw kreatywnych jest współpraca pomiędzy biznesem, sektorem publicznym oraz jednostkami badawczymi, której owoce można zastosować czy to w sektorach kultury, czy to w innych dziedzinach gospodarki. Podkreślano ponadto wielką wagę technologii cyfrowych (digitalizacji treści, cyfrowej edukacji i dokształcania, cyfrowych praw autorskich i zarządzania nimi) oraz inwestowania w testowanie nowych modeli biznesowych. We wspomnianym dokumencie wskazuje się wyraźnie , że przemysły kultury i kreatywne są traktowane jako katalizatory innowacji i zmian strukturalnych w ciągu najbliższych 10–20 lat.

Tematyka przemysłów kreatywnych jest silnie akcentowana w innych dokumentach unijnych, np. w strategii „Europa 2020” (która uważana jest za zmienioną i zaktualizowaną wersję Strategii Lizbońskiej). Jej gospodarcze założenia, na poziomie unijnych państw, są realizowane przez Krajowe Programy Reform (KPR). To one podkreślają konieczność podjęcia szeregu działań, które posłużą wzmocnieniu nowych kierunków innowacyjnego rozwoju, włączając w to kluczową rolę przemysłów kreatywnych i kultury. W 2012 roku powołano do życia Europejski Sojusz Sektora Kreatywnego (European Creative Industries Alliance – ECIA). Składająca się z kilkudziesięciu organizacji partnerskich z kilkunastu krajów członkowskich organizacja ma na celu wspieranie kreatywnych branż zarówno na płaszczyźnie politycznej (lobbing), jak i finansowej (w postaci mobilizowania dodatkowych środków) oraz pobudzanie zapotrzebowania na towary i usługi kreatywne. Unia Europejska stawia także na włączanie do klastrów małych i średnich przedsiębiorstw na poziomie międzynarodowym.

Przykładem takiej inicjatywy jest European Creative Cluster Lab (ECCL). Jego celem jest wzmocnienie sektorów kreatywnych za pomocą szkoleń dla koordynatorów klastrów, rozwijanie międzynarodowej sieci współpracy pomiędzy twórczymi klastrami oraz budowanie kooperacji pomiędzy klastrami kreatywnymi a klastrami działającymi w obszarze przemysłów tradycyjnych. Polskim partnerem w tym przedsięwzięciu jest Warszawa. Można wyróżnić trzy cele, które stoją za projektem ECCL:

– połączenie w sieć 50 europejskich klastrów kreatywnych,
– sprawowanie pieczy nad rozwojem współpracy pomiędzy przemysłami kreatywnymi i pokrewnymi na płaszczyźnie regionalnej i międzynarodowej, przy zaangażowaniu tym samym 25 tys. podmiotów z sektora MŚP,
– rozwój nowych dróg wsparcia dla sektorów kreatywnych działających w ramach MŚP w postaci 10 pilotażowych międzynarodowych działań międzysektorowych,
– rozwój nowych narzędzi i modeli biznesowych potrzebnych w zarządzaniu klastrami kreatywnymi.

Działania projektu są realizowane w formie następujących pakietów:

– Pakiet I – Zarządzanie kreatywnością i kreatywne zespoły, czyli budowa sieci powiązań, wymiana doświadczeń, szkolenia menedżerów klastrów sektora kreatywnego, wypracowanie scenariusza szkoleń. Podmiotem odpowiedzialnym jest MFG Baden-Württemberg.
– Pakiet II – Inkubacja, Innowacja i Kreatywność, czyli projektowanie i testowanie narzędzi potrzebnych do wspierania inkubacji i rozwoju przedsiębiorczości oraz poprawy i usprawniania międzynarodowych powiązań pomiędzy klastrami kreatywnymi i sektorem MŚP. Podmiotem odpowiedzialnym za jego wdrażanie jest Warszawa.
– Pakiet III – Nowe podejścia do współpracy między klastrami kreatywnymi w formie działań wspierających kooperację pomiędzy klastrami sektora kreatywnego, w tym także wymianę zespołów roboczych oraz wykorzystanie mediów społecznościowych. Za tę część projektu ECCL jest odpowiedzialne Lille.
– Pakiet IV – Międzysektorowa współpraca klastrów (tradycyjnego przemysłowego i kreatywnego) oraz ułatwienie międzysektorowego porozumienia i kooperacji na płaszczyźnie regionalnej, krajowej, europejskiej i pozaeuropejskiej. Podmiotem odpowiedzialnym za ten pakiet jest Barcelona Media Cluster.
– Pakiet V – Zarządzanie i promocja, za który odpowiadają wspólnie MFG Baden-Württemberg oraz włoski region Puglia.

Projekt ECCL potrwa do listopada 2014 r.

Innym unijnym kreatywnym projektem, w którym Warszawa bierze udział, jest Cross Innovation. Celem tego projektu, rozpisanego na lata 2012–2014, jest rozpoznanie, wymiana i upowszechnianie dobrych praktyk dla polityk w obszarze transferu innowacji pomiędzy sektorami kreatywnymi a innymi sektorami. W Cross Innovation (oprócz Warszawy) bierze udział kilka miast europejskich: Sztokholm, Amsterdam, Berlin, Pilzno, Linz, Rzym, Wilno, Lizbona oraz Tallin. Liderem projektu jest Uniwersytet w Birmingham. W ramach tego projektu zostaną przeanalizowane cztery kluczowe obszary tematyczne polityk z zakresu transferu innowacji:

1. Inteligentne zachęty dla finansowania.
2. Innowacje oparte na kulturze oraz ich rozprzestrzenianie na pozostałe, niekreatywne sektory.
3. Usługi brokerskie (pośrednictwo w budowaniu pomostów pomiędzy sektorami).
4. Tworzenie warunków interdyscyplinarnej kooperacji w postaci co-workingów, inkubatorów, laboratoriów-pracowni i parków naukowych.

W stronę miast i otoczenia sektorów kreatywnych.

Innym unijnym projektem są Europejskie Dzielnice Kreatywności (European Creative Districts). To przedsięwzięcie, zainicjowane przez Komisję Europejską, ma za zadanie pokazanie potencjału, jaki drzemie w wykorzystaniu nowatorskich usług i towarów tworzonych w branżach kreatywnych w tradycyjnych sektorach przemysłowych. W ten sposób zwiększy się rolę sektorów kreatywnych jako katalizatorów rozwoju regionalnego. Wiosną 2013 r. doszło do oficjalnej inauguracji dwóch inicjatyw związanych z wdrażaniem tego projektu w Unii Europejskiej: Wallonia European Creative District (w Belgii) i CREATE (Prato we włoskim regionie Toskania).

Kreatywna dzielnica w Walonii zaczęła się rozwijać w 2011 r., kiedy to uchwalono wstępny program wspierający innowacyjność i kreatywność Creative Wallonia. Zakłada się, że rozwój Wallonia European Creative Disctrict będzie wspierany do roku 2025 w wysokości 8 mln euro rocznie.

CREATE – kreatywna dzielnica w Prato – powstała po to, aby pokazać, jak dzięki innowacyjności i sektorowi kreatywnemu może dojść do modernizacji i transformacji tradycyjnego przemysłu. Ten region Włoch był znany z przemysłu tekstylnego. Doszło tam do radykalnej zmiany starego porządku. Zamiast stawiać na duże fabryki, skupiono się na rozwinięciu sieci małych, lokalnych partnerów, odpowiadających za design, modę, marketing, dystrybucję i logistykę, tworząc tym samym dynamiczny łańcuch biznesowy. Postawiono na stworzenie na bazie twórczych podmiotów z sektora MŚP klastra współpracującego z innymi kreatywnymi podmiotami w Europie i poza nią. I tak z regionu tekstylnego udało się zbudować Dolinę Modową (Fashion Valley) [8], [9], [10], [11], [12], [13].

Oprócz programu Kreatywna Europa w ramach strategii „Europa 2020” realizuje się jeszcze parę innych długofalowych przedsięwzięć związanych z sektorami kreatywnymi. Unia Europejska stawia nie tylko na podnoszenie kompetencji oraz wspieranie współpracy międzysektorowej i międzynarodowej, co ma wykreować nowe modele biznesowe. Program Erasmus for All ma podnosić umiejętności i wiedzę z zakresu mobilności, innowacyjności oraz współpracy i wypracowywania nowych polityk rozwoju. Ponadto ma on tworzyć sieci powiązań pomiędzy przemysłami kreatywnymi a podmiotami z sektora kulturalnego.

Innym „twórczym” filarem strategii „Europa 2020” jest Cohesion Policy Funds. Program ten dotyczy wspierania konkurencyjności twórczych biznesów w kontekście rozwoju poszczególnych miast i regionów. Jego rezultatem ma być tzw. „strategia inteligentnych specjalizacji” w skali regionalnej oraz ogólnokrajowej.

Inicjatywa Horizon 2020 ma na celu budowanie międzysektorowej kooperacji pod kątem projektów badawczo-rozwojowych. Podobnym programem jest COSME. Stymuluje on działania międzybranżowe dla sieci biznesowych oraz kreatywnych klastrów. Ponadto kładzie nacisk na podnoszenie know-how w sferze projektowania (designu), produkcji oraz kreatywności. Ostatnim twórczym filarem „Europy 2020” jest Connecting Europe Facility. Wspiera on rozwój cyfrowych połączeń pomiędzy różnymi ośrodkami oraz sektorami w skali europejskiej.

Oprócz działań w ramach strategii „Europy 2020” podejmuje się szereg innych akcji na poziomie unijnym. Z inicjatywy Komisji Europejskiej, przy finansowym wsparciu European Creative Industries Alliance, powstał portal internetowy How To Grow (http://www.howtogrow.eu) [14], [15].

Jego celem jest promocja rozwiązań trzech problemów, które stoją na drodze rozwoju przemysłów kreatywnych. Pierwszy z nich to znalezienie finansów na rozpoczęcie działalności. Kolejny to trudności związane z budowaniem biznesowej siatki kontaktów. Ostatnim problemem jest zdobywanie branżowego know-how oraz bieżące śledzenie wszelkich wydarzeń, które odbywają się w tym sektorze. Portal How To Grow stara się je wszystkie rozwiązywać. Można w nim znaleźć informacje, skąd i gdzie można uzyskać granty oraz fundusze na kreatywne projekty. Zbiór podmiotów ma wpływać na rozwijanie i podtrzymywanie relacji biznesowych na poziomie europejskim. Ostatnim elementem tego portalu są informacje na temat ważnych wydarzeń w branży. Uzupełnieniem tego jest „Know How” – cotygodniowe internetowe spotkania w formie wykładów i e-wystąpień ze specjalistami z takich sfer jak: design, innowacje, kreatywność [16].

Zanim pojawiła się strategia „Europa 2020” wraz ze swoimi programami, rok wcześniej Europejskie Obserwatorium Klastrów (European Cluster Obvervatory), które zajmuje się mapowaniem klastrów w zjednoczonej Europie od 2006 r., opublikowało dokument związany z przemysłami kultury i kreatywnymi. Raport Priority Sector Report: Creative and Cultural Industries, powstały na zlecenie Komisji Europejskiej, kreślił mapę unijnych przemysłów kreatywnych i kultury pod kątem ich klastrowania oraz udziału w generowaniu miejsc pracy. Ich wkład został przedstawiony na przykładzie twórczego rynku pracy zarówno w europejskich miastach, jak i regionach. I tak w Paryżu przemysły kreatywne generują 280 tys. miejsc pracy, a w Londynie i okolicach – dają pracę 325 tys. ludzi. Sektory kreatywne mają również kluczowe znaczenie dla poszczególnych rejonów, czego przykładem jest włoska Emilia-Romania czy węgierski obszar Közép-Magyarország ze stolicą – Budapesztem.

Ponadto dokument wskazuje na rozwijające się specjalizacje w poszczególnych krajach unijnych, które powinny się stać ich głównymi specjalizacjami. Mowa o takich sektorach kreatywnych i kulturalnych, jak: literatura, reklama, design, gry komputerowe, oprogramowanie oraz media (radio i TV). Trudno będzie jednak budować spójną politykę unijną pod kątem przemysłów, jeżeli występuje takie zróżnicowanie jak w Europie. Z jednej strony, występuje silna koncentracja wspomnianych sektorów w miastach położonych w Wielkiej Brytanii, Francji, Włoszech, Hiszpanii, czeskiej Pradze oraz węgierskim regionie Közép-Magyarország. Z drugiej strony, sektor kreatywny (i reklamowy) stoi na ponadprzeciętnym poziomie w Niemczech, Hiszpanii, Francji oraz Wielkiej Brytanii. Z kolei ośrodki myśli designerskich są ulokowane w brytyjskich i włoskich miastach. W dodatku sektor elektronicznej rozrywki jest nadreprezentowany w Europie Północnej (Irlandia, Szwecja, Norwegia, Dania).

W poszukiwaniu innowacyjności i konkurencyjności.

Wspomniany dokument zajmuje się także kwestią tworzenia klastrów (klasteringu) sektorów kreatywnych. W Unii Europejskiej największy jest odsetek takich podmiotów, zajmujących się tworzeniem i dystrybucją elektronicznej rozrywki, wydawnictwami fotograficznymi oraz produkcją filmową i telewizyjną. Ponadto wskazano na ścisłe powiązania pomiędzy niektórymi sektorami kreatywnymi. Kilka z nich determinuje rozwój kolejnych. Taka korelacja zachodzi na styku reklamy i designu, designu i gier komputerowych czy mediów (radia, telewizji) i reklamy [17].

Wiele działań wspierających sektory kreatywne zjednoczonej Europy ma miejsce w poszczególnych unijnych organizacjach. European Design Leadership Board sformułowało plan działania, którego celem jest wspieranie designu oraz innowacyjnych projektów. W ramach European Cluster Excellence Initiative prowadzi się działania szkoleniowe w celu upowszechniania roli twórczych umiejętności, kreatywności oraz przemysłów kreatywnych w ramach klastrów.

W 2012 r. odbyły się pierwsze konsultacje, których zadaniem było poczynienie wstępnych działań ustanawiających European Experience Economy Alliance – europejskiego, międzybranżowego sojuszu przemysłów kultury i kreatywnych, turystyki, rekreacji i sportu. Taki podmiot ma powstać w celu kreowania nowatorskich i synergicznych rozwiązań. Pod koniec ubiegłego roku Komisja Europejska powołała do życia European Service Innovation Centre. Jest to międzynarodowa placówka (mająca swoje oddziały w Finlandii, Belgii i Holandii) działająca na poziomie regionalnym i stymulująca działania w obszarze innowacyjności i kreatywności [18] . W ramach tego przedsięwzięcia są prowadzone pilotażowe działania w sześciu wytypowanych regionach: Kraju Basków, Wyspach Kanaryjskich, włoskim regionie Emilia-Romania, Luksemburgu, Irlandii Północnej oraz Górnej Austrii. Na podstawie zebranych obserwacji, mocnych i słabych stron wspierania innowacyjności na tych obszarach, zostanie wypracowana polityka do przeniesienia na inne obszary UE [19] .

Polityka Unii Europejskiej wobec sektorów kreatywnych wskazuje także na rozwijanie specjalnych projektów związanych ze współpracą handlową z Chinami oraz wstępnymi działaniami pod kątem digitalizacji kinematografii oraz synergii sektora teleinformacyjnego (ICT) z sektorami kultury i kreatywnymi [20] . Unijnym przykładem aktywności na polu budowania zaplecza eksportowego w Azji jest program EU Gateway. Rozpisany na lata 2009–2014 ma na celu pomaganie europejskim firmom oraz markom w zaistnieniu na takich rynkach, jak Japonia czy Korea Południowa. Co roku z Europy wysyła się kilkadziesiąt firm do tej części Azji. W 2011 r. z programu EU Gateway mogły skorzystać unijne firmy modowe [21] . Z kolei edycja z 2012 r. była dedykowana m.in. podmiotom z sektora architektury i projektowania wnętrz [22] .

Cinema and Industry Alliance for Knowledge and Learning, która jest koordynowana przez portugalski Lusophone University of Humanities & Technologies, zajmuje się interdyscyplinarnym podejściem do branży filmowej, angażując sferę biznesową oraz jednostki edukacyjne – szkoły wyższe. Celem tego projektu jest rozwijanie nowych, międzynarodowych rozwiązań w zakresie kinematografii i mediów na poziomie unijnym, czyli stałe podnoszenie konkurencyjności tych sektorów. Pierwszy pilotażowy etap tego projektu, w który się firma Cisco zaangażowała swoje rozwiązania technologiczne, zakończył się sukcesem [23] .

Unia Europejska buduje i rozwija mechanizmy wsparcia także dla sektora filmowego. Przykładem tej działalności jest MEDIA Production Guarantee Fund odpowiadający za stworzenie modelu prywatnego finansowania projektów w kinematografii. Z kolei branża modowa może liczyć na pomoc nie tylko w ramach projektu EU Gateway. W 2013 r. uruchomiono pilotażowy projekt WORTH skierowany do podmiotów MŚP z sektora mody. Nazywany jest on także wstępną fazą programu COSME. Z budżetem wynoszącym 1 mln euro projekt WORTH ma budować ponadnarodową, w ramach zjednoczonej Europy, transsektorową sieć podmiotów związanych z sektorem modowym: projektantów, techników i rzemieślników. Ma być platformą wymiany i nabywania nowego doświadczenia oraz nawiązywania kooperacji na poziomie Unii Europejskiej. Działania w ramach WORTH potrwają do końca 2013 roku [24], [25].

Transnarodowa współpraca miast , polityka wobec designu.

Działania stymulujące rozwój sektorów kreatywnych są prowadzone także na poziomie miast Unii Europejskiej. Jednym z takich projektów jest Urban Creative Poles. To międzynarodowa, międzymiastowa inicjatywa – sieć skupiająca 100–150-tysięczne miasta położone w krajach „starej” (Szwecja, Niemcy) oraz „nowej” Unii (Estonia, Polska, Litwa). Powstała w 2011 r., z inicjatywy miasta Cottbus i Brandenburskiego Uniwersytetu Technicznego, jako partnerski projekt pięciu miast podobnych do siebie pod względem wielkości i stanowiących centra rozwoju gospodarczego dla swojego regionu. Polskim przedstawicielem w tym projekcie jest miasto Zielona Góra.

Pierwszym etapem Urban Creative Poles jest przeprowadzenie benchmarkingu – porównanie zaawansowania w realizacji programów, które mają wspierać rozwój sektorów kreatywnych w poszczególnych miastach. Wszystkie miasta uczestniczące w tym projekcie przyznały, że największą trudność stanowi połączenie kultury z przemysłem kreatywnym w obszarze wspólnych przedsięwzięć biznesowych. Ponadto twórcy tego projektu głoszą, że chcą budować relację w trójkącie: nauka–kultura–biznes. Innym zadaniem Urban Creative Poles jest stworzenie w poszczególnych miastach zaplecza – miejsca, gdzie możliwe będzie rozwijanie firm kreatywnych oraz stworzenie międzynarodowego klastra pomiędzy kooperującymi miastami. Finałem tego przedsięwzięcia będzie ogłoszenie przez uczestników opracowanej strategii rozwoju przemysłów kreatywnych dla średniej wielkości miast europejskich. Ma ona być wzorcem dla dalszych tego typu działań prowadzonych przez inne miasta, organizacje czy instytucje [26] .

Powstają także mapy drogowe – polityki działań w poszczególnych sektorach kreatywnych. Dobrym tego przykładem jest dokument opracowany przez SEE Platform– Reviewing Innovation and Design Policies across Europe. Wspomniane przedsięwzięcie to międzynarodowa sieć powstała w ramach European Design Innovation Initiative (projektu Komisji Europejskiej). SEE Platform tworzy kilkunastu partnerów (Polskę reprezentuje Zamek Cieszyn – czołowy ośrodek wzornictwa w kraju), których celem jest doprowadzenie do tego, aby znaczenie designu znalazło swoje miejsce w innowacyjnych politykach rozwoju regionalnego i krajowego. Twórcy opracowania Reviewing Innovation and Design Policies across Europe podkreślają, że szeroko pojęty design jest nowym kołem zamachowym innowacyjnej gospodarki zarówno w sferze ekonomicznej, jak i zrównoważonego, społecznego rozwoju. Jako przykłady dobrych praktyk wskazują włączenie wzornictwa do polityk krajowych takich państw, jak Dania (Design Denmark) oraz Finlandii (Design 2005!). W dokumencie przedstawione są także założenia działań innych państw unijnych w tym zakresie.

W belgijskim dokumencie A New Industrial Policy for Flanders (2011-2020) uwypukla się powiązania designu i inżynierii, czyli przemysłu. Dania kontynuuje strategiczny rozwój swojej innowacyjności na bazie wypracowanych dotychczas doświadczeń ze wzornictwem. Celem komitetu Vision of the Danish Design 2020 jest doprowadzenie do 2020 r. do sytuacji, w której duńskie społeczeństwo będzie można uznać za „dizajnerskie”: charakteryzujące się najwyższym poziomem zadowolenia z życia, dominujące w budowaniu przewag konkurencyjnych w biznesie oraz przyczyniające się do stałego podnoszenia efektywności działania administracji publicznej. Z kolei dla Estonii design jest jednym z trzech (obok wiedzy i technologii) wartości rozwijania innowacyjnych przedsiębiorstw i przedsięwzięć. We Francji ma on przyczynić się do wzmacniania konkurencyjności tamtejszego sektora MŚP. Raport Innovation Ireland wskazuje, że dla tego celtyckiego kraju design ma przyczynić się do tworzenia lepszych produktów, nowych modeli biznesowych oraz nowatorskich koncepcji organizacyjnych. Jest on ważny dla wielu europejskich państw. Według założeń raportu Industria 2015 design ma przyczynić się do innowacyjnego odrodzenia sektora produkcyjnego we Włoszech oraz kreowania przewag biznesowych włoskiej gospodarki na świecie. Natomiast podejście łotewskie, zapisane w dokumencie Łotwa 2030, zakłada podnoszenie swojej konkurencyjności oraz wzmacnianie tożsamości narodowej.

W Polsce temat znaczenia kwestii projektowych skupił się na dwóch kwestiach. Jedna to promocja designu i wiedzy o nim pod kątem jego roli i funkcji. Drugie działanie to szereg przedsięwzięć zmierzających do zwiększenia zainteresowania podmiotów z sektora MŚP kreatywnymi projektami badawczo-rozwojowymi. Podobnie jak w Belgii, również Rumunia stawia na rozwój designu w kontekście przemysłu. Słowacja przyjęła strategiczne podejście do projektowania w kontekście wzornictwa przemysłowego (industrial design). Natomiast dla Słowenii design jest nietechnologiczną innowacyjnością (razem z kreatywnością czy rozwijaniem nowych modeli biznesowych i organizacyjnych). Strategia rozwoju Szwecji przez design opiera się na sektorze elektronicznej rozrywki. Tylko w Wielkiej Brytanii wyraźnie podkreśla się jej multidyscyplinarny charakter. Z danych zebranych przez autorów raportu wynika, że tylko w tym kraju istnieje przeświadczenie o konieczności podejścia oraz myślenia projektowego (design thinking).

Generalizując, w strategicznym rozwijaniu innowacyjności gospodarek opartych na designie można wyróżnić cztery grupy państw. W pierwszym, najliczniejszym zbiorze znajdują się kraje, które nie mają opracowanych polityk w tej materii. W tym gronie znajdują się m.in. Austria, Holandia, Niemcy czy Litwa. Drugi stopień projektowego wtajemniczenia odnosi się do długofalowych działań względem wzornictwa przemysłowego. Tego rodzaju politykę realizują m.in. Włochy, Francja oraz Polska. W trzeciej grupie znajdują się państwa (m.in. Hiszpania, Szwecja) stawiające na innowacyjność przez rozwijanie sektora projektowania usług (service design), czyli tworzenia jak najbardziej przyjaznych i użytecznych rozwiązań dla konsumenta. W ostatniej grupie znajdują się państwa traktujące design jako fundament swojej strategii rozwoju. Do tego grona należy nie tylko Wielka Brytania, Dania czy Finlandia. Takie podejście charakteryzuje także Unię Europejską. Ma to swoje potwierdzenie w konkretnych działaniach Brukseli.

W październiku 2010 r. Komisja Europejska uzmała design jako jeden z 10 podstawowych elementów polityki innowacyjności. Dodatkowo w tym celu w 2011 r. powołano European Design Leadership Board zajmującą się opracowywaniem rozwiązań wykorzystujących design do wzmacniania innowacyjności [27] .

Unia Europejska nie ogranicza się do realizacji polityki wobec przemysłów kreatywnych wyłącznie na swoim terytorium. Otwiera się także na swoich sąsiadów. Przykładem takiego działania jest The Northern Dimension Partnership on Culture (NDPC). To powstałe w 2010 r. specjalne partnerstwo pomiędzy Unią Europejską, Islandią, Rosją i Norwegią dąży do rozwijania relacji i współpracy pomiędzy krajami Europy Północnej i a państwami spoza UE [28] .

Nadzieja dla młodych?

Jednym z głównych czynników, działających na korzyść sektorów kreatywnych, jest fakt, że zatrudnienie w nich jest bardziej stabilne niż w pozostałych obszarach gospodarki. Inna kwestia to duży odsetek młodych ludzi w nich pracujących. Ponadto rozwój sektora kreatywnego sprzyja rewitalizacji miast oraz rozwojowi turystyki. Dlatego też zdaniem Komisji Europejskiej inwestowanie w przemysły kreatywne to warunek dotrzymania kroku zagranicznej konkurencji w sferze atrakcyjności konkurencyjności. Oprócz tego można wyliczyć szereg czynników, które utrudniają w pełni rozwinięcie się potencjału przemysłów kreatywnych w Unii Europejskiej. Komisja Europejska wskazuje na takie obszary, jak:

– konieczność adaptacji wynikającej z rewolucji cyfrowej i globalizacji,
– utrudnienia w dostępie do finansowania,
– nieadekwatna polityka stosowana wobec tego sektora, składającego się przede wszystkim z małych firm,
– zacieranie się granic pomiędzy poszczególnymi sektorami.

Dlatego też działania w ramach programu Kreatywnej Europy mają być odpowiedzią na palące potrzeby i bolączki sektorów kreatywnych działających na terenie zjednoczonej Europy i dotyczyć w szczególności:

– tworzenia bardziej atrakcyjnych miejskich przestrzeni: zarówno dla biznesu, jak i mieszkańców,
– podnoszenia uczestnictwa obywateli w imprezach kulturalnych,
– kreowania powiązań i form współpracy pomiędzy uniwersytetami a instytucjami edukacyjnymi,
– zwiększania różnorodności kulturowej oraz promowania dobrych, międzynarodowych, interdyscyplinarnych praktyk [29] .

Najnowszym dokumentem, który formułuje postulaty dla unijnej polityki wobec sektora kreatywnego, jest studium The Entrepreneurial Dimension of the Cultural and Creative Industries, opublikowane jesienią 2012 r. Uwagi i rekomendacje zawarte w opracowaniu holenderskiego Utrecht School of Arts wskazują, że należy stymulować rozwój przedsiębiorczości jako pozatechnologicznego motoru innowacyjności. Chodzi o zwiększenie znaczenia podmiotów z sektora MŚP w gospodarce zjednoczonej Europy. W dokumencie tym zaleca się też przeprowadzenie bardziej szczegółowych i sektorowych badań branż kreatywnych. Brak konkretnych informacji na ich temat hamuje wszelkie działania zmierzające do podniesienia ich rangi w polityce innowacyjności. Wszelkie mechanizmy wsparcia powinny być skrojone pod kątem nie tylko specyfiki przemysłów kreatywnych, ale także dominującego formatu biznesowego (MŚP).

Z uwagi na to, że różne kraje prowadzą różne polityki wobec sektorów kreatywnych, powinna powstać jedna, spójna wielopłaszczyznowa polityka Unii Europejskiej, w której stworzenie zostaliby zaangażowani ministrowie kultury i gospodarki krajów członkowskich. Działania stymulujące przemysły kreatywne powinny być w pełni dopasowane do ich atrybutów, ich specyfiki; tak aby np. mała firmy polskie i francuskie, działające w sektorze fotograficznym, posługiwały się tymi samymi standardami. Polityka spójności powinna być prowadzona na poziomie lokalnym, krajowym oraz transregionalnym. Optuje się również za wprowadzaniem ulg finansowych, które miałyby charakter pobudzający twórcze firmy.

Ważną wskazówką jest też wypracowanie szeregu instrumentów finansowych, które odpowiadałyby różnym stadium rozwoju kreatywnych firm z sektora MŚP. Innymi postulatami, zaprezentowanymi w raporcie, są: wypracowanie rozwiązań w kwestii współpracy z ośrodkami badawczymi, rozszerzenia terminologii innowacyjności o czynniki nietechnologiczne, miękkie (kreatywne), oraz stworzenie systemu praktyk, staży w sektorze kreatywnym [30] .