Rozdział 6. Kredyty dla ludności. Ustawa o kredycie konsumenckim.

Wielkość rynku kredytów dla ludności.

Pomimo wciąż trwającego kryzysu gospodarczego w 2012 roku, w Polsce zanotowano 3,1% wzrost wartości kredytów dla ludności w porównaniu z rokiem poprzednim, co plasowało nasz kraj na dziewiątej pozycji w gronie 27 państw członkowskich Unii Europejskiej [1] . W grupie krajów o największej dynamice zmian rok do roku znalazły się Słowacja (+10,2%), Luksemburg (+6,4%) i Finlandia (+4,9), a na przeciwległym biegunie Łotwa (-12,6%), Węgry (-12,5%) i Grecja (-6,1%). Przyrost wartości kredytów dla gospodarstw domowych w Polsce dokonał się za sprawą kredytów mieszkaniowych, które zaznaczyły wzrost w 2012 roku o 5,4% w porównaniu z rokiem poprzednim, podczas gdy w zakresie kredytów konsumpcyjnych nastąpił spadek o 4,8%.

Według danych Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego zawartych w raporcie z 2013 roku (Raport o sytuacji banków w 2012 r.), kredyty udzielone ludności (gospodarstwom domowym) stanowiły najważniejszą pozycję w portfelu kredytowym banków w Polsce [2] . Na koniec 2012 roku wartość kredytów dla gospodarstw domowych osiągnęła poziom 533,2 mld zł [3] , co stanowiło 57% ogólnej wartości kredytów bankowych wynoszącej 935,2 mld zł. Oznacza to, że dla banków gospodarstwa domowe są najistorniejszym klientem, znacznie ważniejszym niż przedsiębiorstwa, których zadłużenie w bankach jest dwukrotnie niższe.

Według stanu na koniec 2012 roku wartość zagrożonych kredytów zaciągniętych przez gospodarstwa domowe wynosiła 39,5 mld zł, w czym największy udział miały kredyty konsumpcyjne (21,3 mld zł). Należy jednak zaznaczyć, że jakość kredytów konsumpcyjnych poprawiła się, o czym świadczy zmniejszenie wartości kredytów zagrożonych w porównaniu z 2011 rokiem o 9,1%. Udział kredytów zagrożonych w portfelu kredytów dla gospodarstw domowych wynosił 7,4% w 2012 roku. Zdecydowanie zawyżały go kredyty konsumpcyjne, dla których wskaźnik kredytów zagrożonych kształtował się na poziomie 17,2%.

Wśród kredytów zaciąganych w bankach przez ludność, dwie trzecie ich wartości stanowią kredyty w złotych, a jedną trzecią kredyty w walutach obcych (Rys. 1.). Wartość tych ostatnich systematycznie zmniejsza się począwszy od IV kw. 2011 roku, podczas gdy wartość zobowiązań kredytowych w złotych rośnie nieprzerwanie.

Rys. 1. Wartość należności banku od gospodarstw domowych ogółem (w mln zł).



Kredyty konsumpcyjne są zaciągane przez gospodarstwa domowe najczęściej w złotych polskich (Rys. 2.). Od początku 2010 roku ich wartość uległa niewielkiemu obniżeniu, podobnie jak wartość kredytów w walutach obcych.

Rys. 2. Wartość należności banku od gospodarstw domowych z tytułu kredytów konsumpcyjnych (w mln zł).



Kredyty na nieruchomości stanowią główną pozycję portfela kredytowego banków (35,4% kredytów ogółem [4] ). Wzrost wartości kredytów na nieruchomości w największym stopniu zdecydował o zmianie wartości zadłużenia ludności wobec banków z tytułu kredytów w latach 2010-2013. Jak pokazano na Rys. 3., wartość należności banku od gospodarstw domowych z tytułu kredytów na nieruchomości zaciągniętych w złotych podwoiła się w okresie I kw. 2010 – III kw. 2013 (z 85 420 mln zł do 169 463 mln zł). Jeszcze bardziej dynamiczny, bo trzykrotny, wzrost w analogicznym okresie nastąpił w wartości kredytów zaciągniętych przez gospodarstwa domowe w walutach obcych, innych niż franki szwajcarskie (CHF), przy czym od IV kw. 2011 roku ustabilizował się na względnie stałym poziomie. Większym zmianom nie ulegała w analizowanym okresie wielkość zobowiązań ludności wobec banków, zaciągniętych we frankach szwajcarskich.

Rys. 3. Wartość należności banku od gospodarstw domowych z tytułu kredytów na nieruchomości (w mln zł).



Największy popyt ze strony ludności na kredyty konsumpcyjne przypadł na rok 2009, kiedy to złożono 22,2 mln wniosków o taki kredyt (Rys. 4.). Od tego czasu zainteresowanie kredytami konsumpcyjnymi ze strony gospodarstw domowych systematycznie maleje. Przekłada się to także na coraz niższą liczbę udzielanych kredytów, która zmniejszyła się z 11,5 mln w 2008 roku do 6,6 mln w 2012 roku. W porównaniu z 2009 rokiem, w 2012 roku popyt na kredyty ze strony gospodarstw domowych zmniejszył się o niemal 30% w ujęciu ilościowym.

Rys. 4. Liczba wniosków kredytowych i udzielonych kredytów konsumpcyjnych (w mln szt.), w latach 2006-2012.



Jak pokazuje Rys. 5., szczyt boomu kredytowego przypadł na lata 2008-2009, kiedy to udzielono kredytów konsumpcyjnych o największej wartości (65,4 mld zł w 2008 roku) i złożono wnioski o kredyt na największą wartość (152,1 mld zł w 2009 roku). W porównaniu z 2009 rokiem, w 2012 roku popyt na kredyty ze strony gospodarstw domowych zmniejszył się o przeszło 20% w ujęciu wartościowym.

Rys. 5. Wartość wniosków kredytowych i udzielonych kredytów konsumpcyjnych (w mld zł), w latach 2006-2012.



Od 2007 roku polityka kredytowa banków ulegała zacieśnianiu, z kulminacją w 2009 roku, kiedy to stopień realizacji wniosków kredytowych składanych przez gospodarstwa domowe dramatycznie się zmniejszył z 55% (w 2008 roku) do 41% (Rys. 6.). Od tego czasu kształtuje się na względnie stałym poziomie ok. 40%.

Rys. 6. Stopień realizacji wniosków kredytowych (w procentach), w latach 2006-2012.



Ustawa o kredycie konsumenckim.

Aktem prawnym regulującym zasady i tryb zawierania umów o kredyt konsumencki jest Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim. Zapisy tej ustawy znajdą zastosowanie dla umów o kredyt w wysokości nieprzekraczającej kwoty (lub równowartości) 255 550 zł.

Ustawa ta określa m.in. obowiązki kredytodawcy (a także pośrednika kredytowego, jeśli jest zaangażowany w proces udzielania kredytu), reguluje kwestie wcześniejszej spłaty kredytu oraz warunki odstąpienia od umowy przez kredytobiorcę.

Obowiązki kredytodawcy.

Wśród najważniejszych obowiązków, które ustawa o kredycie konsumenckim nakłada na kredytodawcę, można wymienić:

- obowiązek zamieszczania w przekazach reklamujących kredyt konsumencki rzetelnych (jednoznacznych, zrozumiałych i widocznych) informacji, a w szczególności: o wysokości stopy oprocentowania kredytu wraz z wyszczególnieniem wszystkich opłat ponoszonych przez kredytobiorcę, całkowitej kwocie kredytu, rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania kredytu (tzw. RRSO); wskazany powyżej zakres informacji musi być podany w oparciu o reprezentatywny przykład, przy czym ten przykład będzie dotyczył umowy zawartej na warunkach, na których według przewidywań kredytobiorcy będzie podpisywane co najmniej dwie trzecie umów danego rodzaju;
- obowiązek dokonania oceny ryzyka kredytowego wnioskodawcy starającego się o kredyt;
- obowiązek udzielenie konsumentowi wszelkich wyjaśnień, które pozwolą mu podjąć decyzję o zawarciu umowy, o kredyt konsumencki;
- obowiązek podania na trwałym nośniku przed zawarciem umowy szeregu informacji wskazujących, m.in. nazwę i adres kredytodawcy, rodzaj kredytu konsumenckiego, czas obowiązywania umowy, stopę oprocentowania kredytu i warunki, po spełnieniu których może być zmieniona, całkowitą kwotę kredytu, całkowitą kwotę do zapłaty, terminy i sposób wypłaty kredytu, rzeczywistą roczną stopę oprocentowania kredytu, zasady i terminy spłaty kredytu [5] , kolejność zaliczania rat kredytu na poczet należności z tytułu zaciągniętego kredytu, informację o konieczności zawarcia umowy dodatkowej (np. ubezpieczenia kredytu), inne koszty i warunki ich zmiany, takie jak: stopa oprocentowania zadłużenia przeterminowanego, opłaty, prowizje, marże, opłaty notarialne, wymagane zabezpieczenia, informację o prawie odstąpienia od umowy, informację o możliwości wcześniejszej (przed terminem) spłaty kredytu.

Wcześniejsza spłata kredytu.

Kredytodawca ma prawo do przedterminowej spłaty kredytu. Zarazem niedopuszczalne jest żądanie wcześniejszego powiadomienia o tym zamiarze kredytodawcy. Przy wcześniejszej spłacie koszt kredytu powinien zostać pomniejszony o koszty dotyczące okresu, o jaki skraca się czas obowiązywania umowy.

Kredytodawca może w umowie zastrzec prowizję za wcześniejszą spłatę kredytu. Konieczne jest jednakże spełnienie szeregu warunków. Po pierwsze, wcześniejsza spłata kredytu musi przypadać na okres, w którym kwota kredytu spłacanego w czasie 12 miesięcy przewyższa trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw. Po drugie, wcześniejsza spłata obejmuje okres, w którym stopa oprocentowania kredytu jest stała. Po trzecie, górnym limitem prowizji pobieranej z tytułu wcześniejszej spłaty kredytu jest 1% od spłacanej części kwoty kredytu – jeśli okres do terminu spłaty kredytu jest dłuższy niż jeden rok – lub 0,5% jeśli ten okres nie przekracza jednego roku.

Odstąpienie od umowy przez kredytobiorcę.

Konsumentowi przysługuje prawo do odstąpienia od umowy o kredyt w terminie 14 dni od dnia zawarcia umowy, bez podawania przyczyny. Przy czym wymóg ten zostanie uznany za spełniony, jeśli przed upływem tego terminu kredytobiorca wyśle oświadczenie o odstąpieniu od kredytu. Jedyne koszty, jakie kredytobiorca jest zobowiązany ponieść w sytuacji odstąpienia od umowy o kredyt, to odsetki za okres od dnia wypłaty kredytu przez kredytodawcę do dnia spłaty kredytu przez kredytobiorcę. Zwrot kwoty kredytu powinien nastąpić niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia złożenia przez kredytobiorcę oświadczenia o odstąpieniu od umowy.

W kolejnych artykułach omówiono różnorodne rodzaje kredytów dla ludności, w szczególności: kredyt odnawialny, kredyt gotówkowy, kredyt bezgotówkowy, kredyt budowlany, kredyt hipoteczny, kredyt refinansowy, kredyt konsolidacyjny, kredyt dla przedstawicieli wolnych zawodów.