Rozdział 28. Problem ze spłatą kredytu.

Zadłużenie Polaków.

Według ogólnopolskiego raportu o zaległym zadłużeniu i klientach podwyższonego ryzyka łączna kwota niespłaconych przez Polaków zobowiązań w połowie 2013 roku wyniosła 39,85 mld zł [1] . Na tę kwotę składają się przede wszystkim zaległe płatności z tytułu kredytów hipotecznych i konsumpcyjnych oraz pożyczek, jak również nieuregulowane rachunki za energię elektryczną, usługi telekomunikacyjne, gaz, czynsz za mieszkanie oraz alimenty. Wielkość zadłużenia systematycznie rośnie, choć dynamika wzrostu znacząco zmniejszyła się w okresie ostatniego roku [2] .

W przekroju regionalnym przeterminowane zadłużenie konsumentów w czterech województwach przekracza połowę zadłużenia wszystkich mieszkańców Polski. Niechlubny rekord dzierży województwo śląskie, którego mieszkańcy nie regulują swoich zobowiązań w terminie na kwotę 8 mld zł. Na dalszych pozycjach tego negatywnego rankingu plasują się województwa: mazowieckie (5,82 mld zł), wielkopolskie (3,52 mld zł) i dolnośląskie (3,33 mld zł). Najbardziej rzetelni w regulowaniu swoich zobowiązań są mieszkańcy województw: świętokrzyskiego (590 mln zł), podlaskiego (682 mln zł), opolskiego (800 mln zł) oraz lubuskie (1,06 mld zł).

Liczba zadłużonych wyniosła blisko 2,3 mln osób [3] , co oznacza, że przeciętna kwota zaległości takiej osoby wyniosła 17 344 zł [4] . Największa liczba dłużników zamieszkuje województwa: śląskie (340 tys.), mazowiecki (294 tys.), dolnośląskie (209 tys.) i wielkopolskie (206 tys.). Najmniej dłużników znajduje się w województwach: świętokrzyskim (48 tys.), podlaskim (48 tys.), opolskim (50 tys.) oraz podkarpackim (72 tys.).

Jednym ze wskaźników rzetelności płatniczej w przekroju województw jest liczba osób zalegających z płatnościami w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. Przy jego zastosowaniu rysuje się dość klarowny geograficzny obraz solidności płatniczej, gdzie wschodnia część Polski zasadniczo lepiej reguluje swoje zobowiązania. Wskaźnik klientów podwyższonego ryzyka na 1000 mieszkańców jest najniższy w województwach: podkarpackim (34), świętokrzyskim (38), małopolskim (41) i podlaskim (41), zaś najwyższy w województwach: zachodniopomorskim (83), lubuskim (76), pomorskim (74) i kujawsko-pomorskim (74).

Innym, miarodajnym wskaźnikiem rzetelności płatniczej jest średnia kwota zaległego zadłużenia. Dłużnicy z następujących czterech województw przewyższali średnią ogólnopolską: śląskiego (23,5 tys. zł), mazowieckiego (19,8 tys. zł), małopolskiego (18,6 tys. zł) i pomorskiego (17,9 tys. zł). Najniższe przeciętne zadłużenie cechowało województwa: warmińsko-mazurskie (12,0 tys. zł), świętokrzyskie (12,3 tys. zł), lubelskie (13,8 tys. zł) i lubuskie (13,8 tys. zł).

Gros niespłaconych zobowiązań to kwoty poniżej 5 tys. zł (63%). W większym stopniu obciążają one mężczyzn (2,1 mln zaległych płatności) aniżeli kobiety (1,6 mln). Dług najbardziej zadłużonej osoby w Polsce, którym był mieszkaniec województwa mazowieckiego, wyniósł niecałe 107 mln zł (wzrósł on w okresie 3 miesięcy od prezentacji poprzedniego raportu o niemal 1,7 mln zł). Na kolejnych miejscach plasowały się osoby z długami w wysokości 48,4 mln zł (mieszkaniec województwa dolnośląskiego) i 48,3 mln zł (mieszkaniec województwa lubelskiego). We wszystkich tych trzech przypadkach źródłem zadłużenia są nieterminowo regulowane kredyty mieszkaniowe, kredyty na zakup papierów wartościowych, kredyty na zakup towarów i usług oraz pożyczki. Dziesięciu najbardziej zadłużonych Polaków (w tej grupie aż pięciu mieszkańców województwa mazowieckiego) zalegało z płatnościami na łączną kwotę ponad 380 mln zł.

Swoje zobowiązania płatnicze nieterminowo reguluje 6% Polaków, co jednocześnie oznacza, że aż 94% kredytobiorców wywiązuje się ze swoich zobowiązań. Poziom „moralności płatniczej” Polaków można w związku z tym uznać za wysoki.

Kredyty udzielane w 2008 roku, ostatnim roku „rozluźnienia kredytowego”, cechuje najwyższa szkodowość – 12% kredytów wówczas udzielonych uznaje się obecnie za stracone. Udzielano ich często bez rzetelnego sprawdzenia zdolności kredytowej kredytobiorców, nie zasięgając informacji w Biurze Informacji Kredytowej. Skierowanie tam przez bank zapytania o klienta pokazałoby, że przeznaczeniem znacznej części zaciąganych wówczas kredytów była spłata kredytów udzielonych przez inne banki, z których spłatą kredytobiorcy mieli problemy. W 2009 roku okazało się, że aż 145 tysięcy osób miało zaciągnięte w bankach ponad 10 kredytów. Zaostrzona w 2009 roku polityka kredytowa skutkowała mniejszą liczbą przyznanych kredytów (w 2010 roku udzielono 8 mln kredytów, podczas gdy w 2008 roku ich liczba wyniosła blisko 10 milionów), ale też mniejszą ich szkodowością. Odsetek wówczas udzielonych kredytów, które uznano za stracone wynosi 6%, czyli dwukrotnie mniej niż w 2008 roku.

Tryb postępowania banku wobec osób zalegających ze spłatą kredytów.

Prawo bankowe nie precyzuje tej kwestii. Można w nim znaleźć jedynie zapisy odnoszące się do wypowiedzenia umowy, które określają co najmniej trzydziestodniowy okres wypowiedzenia. Banki mają zatem znaczną swobodę w upominaniu się o zwrot długu. Spośród stosowanych przez nie instrumentów w pierwszej kolejności wykorzystywane są monity.

Opóźnienie w spłacie kredytu wynoszące nawet kilka dni spowoduje pierwsze reakcje banków. Upomnienie będzie początkowo kierowane najczęściej w postaci wysłanego SMS-a na telefon komórkowy podany przez kredytobiorcę w umowie kredytowej jako telefon do kontaktu. Może on być powtórzony dla większej mobilizacji płatnika. Gdy takie upomnienie nie przyniesie skutku, bank sięga po formy bardziej bezpośredniego kontaktu, którą jest rozmowa telefoniczna z klientem. W tej rozmowie bank będzie domagał się sprecyzowania terminu spłaty (nieodległego, zazwyczaj kilkudniowego). Często w tabelach opłat i prowizji banków przewidziana jest opłata za monit telefoniczny i wynosi ona około 10 złotych. Gdy i takie działanie nie zaowocuje uregulowaniem zobowiązania, bank zazwyczaj sięga po bardziej dla klienta kosztowne metody, a mianowicie monity listowne. Ich koszt w zależności od banku waha się zazwyczaj w granicach 15-40 złotych. Takie monitowanie może powtarzać się kilkakrotnie, aż do czasu całkowitego uregulowania przez klienta zobowiązania lub wypowiedzenia umowy kredytowej (zazwyczaj wówczas, gdy 2-3 kolejne raty nie zostają spłacone) i rozpoczęcia procesu egzekucji komorniczej. Jedynie nieliczne banki zrezygnowały z naliczania tego typu opłat, uznając że nie rozwiązują one problemu klienta, a niejednokrotnie tylko go pogłębiają. Zaś inne banki wprowadziły limit kosztów windykacyjnych. Nie zawsze powodem rezygnacji z tych opłat jest jednak altruizm ze strony banku, lecz raczej chęć uniknięcia zarzutów (i związanych z nimi kar finansowych) ze strony Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta, który wielokrotnie już w takich sytuacjach interweniował.

„Chowanie głowy w piasek” przez dłużnika i unikanie kontaktu z bankiem nie jest w tym przypadku żadnym rozwiązaniem. Wręcz przeciwnie, pogłębi to jedynie problemy klienta i sprawi, że bank sięgnie po ostateczne rozwiązanie przewidziane w umowie, tj. rozwiązanie umowy kredytowej w najszybszym możliwym terminie. Bank podejmie współpracę z dłużnikiem jedynie wówczas, gdy on sam wykaże chęć współpracy.

Innym, często przewidzianym w umowie kredytowej instrumentem mobilizacji klienta do spłaty zadłużenia, jest wizyta terenowa. Koszt dla dłużnika takiej wizyty waha się w granicach od 50 do 110 złotych. Banki często w tym zakresie korzystają z usług specjalistycznych firm windykacyjnych.

Od przeterminowanego zadłużenia banki naliczają odsetki karne, które w przypadku większości banków ustalone są na najwyższym dopuszczalnym poziomie 25% rocznie. Ponadto, bank wyśle odpowiednie zawiadomienie do Biura Informacji Kredytowej, które będzie przez okres 5 lat niekorzystnie wpływać na historię kredytową dłużnika.

Najbardziej restrykcyjnym rozwiązaniem, po które bank sięga, gdy klient zalegający ze spłatą 2-3 rat nie podejmuje próby wypracowania porozumienia, jest wypowiedzenie umowy kredytu. Od momentu zerwania umowy kredytowej biegnie (zazwyczaj 30-dniowy) okres wypowiedzenia. W tym okresie kredytobiorca ma ostatnią szansę na pełne uregulowanie swoich zobowiązań wobec banku, obejmującą poza kwotą kapitału także odsetki oraz inne koszty.

Jeśli w okresie wypowiedzenia zobowiązanie nie zostanie spłacone bank sporządza tzw. Bankowy Tytuł Egzekucyjny, który pozwala mu rozpocząć komornicze postępowanie egzekucyjne zaraz po nadaniu klauzuli wykonalności przez sąd. O ile sprawy w sądach powszechnych w Polsce często ciągną się latami, w tym przypadku decyzje zapadają wyjątkowo szybko, bo w przeciągu zaledwie trzech dni. Jest to możliwe dlatego, iż bank dysponuje oświadczeniem kredytobiorcy o dobrowolnym poddaniu się egzekucji, które jest jednym z obowiązkowych dokumentów podpisywanych przez niego wraz z umową kredytową.

Sposoby rozwiązania problemu ze spłatą kredytu.

O ile przyczyny nie spłacania rat kredytu nie mają charakteru względnie trwałego (np. utrata pracy i trudności z jej zdobyciem, choroba itd.) bank zazwyczaj zaproponuje trzy sposoby wyjścia z opresji: wydłużenie okresu spłaty kredytu, karencję w spłacie kredytu lub wakacje kredytowe.

Wydłużenie okresu spłaty kredytu pozwala trwale zmniejszyć wysokość miesięcznej raty kredytu. To rozwiązanie jest raczej proponowane klientom, u których trwale zmniejszyła się kwota rozporządzalnego dochodu, nie zaś tym, które mają jedynie przejściowe problemy finansowe. Dzieje się tak dlatego, że wydłużając okres kredytowania lawinowo przyrasta kwota odsetek. Nie każdemu kredytobiorcy taka propozycja zostanie przedstawiona przez bank. Banki nie zaproponują takiego rozwiązania, jeżeli starszy z kredytobiorców w przewidywanym terminie płatności ostatniej raty przekroczyłby 70 lat (lub rzadziej 75 lat). Taka odmowa może także wynikać z bardziej restrykcyjnych reguł liczenia zdolności kredytowej, wprowadzanych przez banki w następstwie kolejnych rekomendacji Komisji Nadzoru Finansowego. Zmiana okresu kredytowania jest potwierdzana odpowiednim aneksem do umowy, którego koszt wynosi od 100 do 500 zł w zależności od banku.

Innym rozwiązaniem, które może pomóc przezwyciężyć przejściowe problemy ze spłatą kredytu są wakacje kredytowe. Polegają one na przesunięciu terminu spłaty kolejnych rat, i to zarówno ich części kapitałowej jak i odsetek. banki stosują zróżnicowane zasady udzielania wakacji kredytowych. Od konieczności spłaty odsetek nie zwalnia natomiast karencja. Karencja może być rozwiązaniem skutecznym, jeśli kredytobiorca znajduje się w końcowej fazie spłaty kredytu, ponieważ wówczas odsetki stanowią znikomą część ogólnej kwoty raty kredytu. Możliwość skorzystania z tych dwóch rozwiązań nie jest oczywiście darmowa i bank naliczy dodatkowe odsetki od sumy, której płatność przesunięto. W niektórych bankach wakacje kredytowe będą oznaczać zaledwie jednomiesięczne odroczenie płatności. W przypadku karencji zmniejszenie obciążenia w spłacie kapitału może sięgać nawet kilkunastu miesięcy.

Obok tych podstawowych trzech sposobów banki mogą także korzystać z innych opcji. Jedną z nich jest zmiana rat malejących na raty równe. Takie rozwiązanie może zwłaszcza wspomóc tych kredytobiorców, którzy od niedawna spłacają kredyt (w przypadku rat malejących początkowe raty są wysokie). Inna możliwość to przystąpienie do kredytu kolejnej osoby, która zobowiąże się do spłaty zobowiązania. W przypadku powstania zadłużenia z tytułu kilku kredytów (np. na karcie kredytowej, limicie w rachunku osobistym, pożyczki gotówkowej, kredytu samochodowego itp.) dobrym rozwiązaniem może okazać się kredyt konsolidacyjny, który zastąpi kilka zobowiązań jednym dłuższym (udzielonym nawet na okres kilkunastu lat, co pozwoli zmniejszyć sumę miesięcznych płatności).

Rejestr BIG.

Osoby zalegające ze spłatą kredytów lub nieterminowo płacące inne zobowiązania mogą zostać umieszczone w rejestrze dłużników jednego z biur informacji gospodarczej (BIG). Trafiają tam informacje o zadłużeniach na kwotę minimum 200 złotych, których termin zapłaty minął co najmniej 60 dni wcześniej. W odróżnieniu od Biura Informacji Kredytowej, które funkcjonuje w oparciu o prawo bankowe i gromadzi informacje zarówno pozytywne, jak i negatywne o konsumentach (tworzące historię kredytową konsumenta, w tym o formie i rzetelności regulowania zobowiązań, liczbie złożonych wniosków kredytowych itd.), biura informacji gospodarczej skupiają się na zbieraniu danych negatywnych.