Podrozdział 1. Europejska Fundacja Kultury.

Wprowadzenie.

Europejska Fundacja Kultury z siedzibą w Holandii działa od niemal 60 lat. Została utworzona w Genewie w 1954 roku. Wśród założycieli Fundacji byli: szwajcarski filozof – Denis de Rougemont, uznawany za architekta Wspólnoty Europejskiej – Robert Schuman oraz Książę Holandii – Bernhard, pod którego przewodnictwem Fundacja przeniosła się do obecnej siedziby w Amsterdamie. Bodźcem do utworzenia Fundacji była wiara jej założycieli, że kultura stanowi istotny element odbudowy i odrodzenia Europy po II wojnie światowej, co przyczyniło się do obecnej ekonomicznej, politycznej i kulturowej współzależności w Europie. Fundacja statutowo zajmuje się wspieraniem branży kreatywnej, w szczególności indywidualnych twórców i artystów, poprzez dofinansowanie projektów o charakterze artystycznym i kulturowym oraz wspieranie mobilności.

Od momentu utworzenia Fundacja miała na celu dążenie do otwartej i demokratycznej Europy, gdzie kultura jest wartością i czynnikiem napędzającym rozwój. W ostatnich latach zauważalny jest rozdźwięk pomiędzy ludźmi, procesami demokratycznymi i strukturami, dlatego Fundacja podejmuje działania mające na celu odbudowę powiązań międzyludzkich i odnowę demokracji poprzez identyfikację, łączenie i wzmacnianie sieci lokalnych twórców kultury. Wszystkie inicjatywy Fundacji mają za zadanie umożliwić rozwój paneuropejskiej społeczności kulturowej, której członkowie, w oparciu o wspólne wartości i interesy, będą uczyć się od siebie wzajemnie i wspólnie rozwijać idee, umiejętności i doświadczenie. W rezultacie ma powstać inny obraz Wspólnoty Europejskiej – tworzonej z oddolnych inicjatyw poprzez działalność kulturalną.

Europejska Fundacja Kultury, jako niezależna organizacja, inicjuje i wspiera wymiany kulturalne i ekspresję twórczą na obszarze tak zwanej większej Europy – wykraczając poza granice Unii Europejskiej. Przyczynia się równieżdo transferu wiedzy w sektorze kultury. Organizuje kampanie informacyjno-promocyjne na rzecz sztuki, na wszystkich poziomach władzy i podejmowania decyzji politycznych, a także łączy politykę z praktyką, aby katalizować artystyczne i kulturowe inicjatywy oraz wpływać w istotny sposób na europejskie polityki i strategie kulturalne. Główną osią tematyczną działań Fundacji w latach 2013-2016 jest Kultura, Wspólnoty Kreatywne i Demokracja. Ten temat wyznacza i wyznaczać będzie kierunki aktywności instytucji w najbliższej przyszłości.

Działalność Fundacji opiera się na trzech podstawowych zasadach:

1. Wzmacnianie społeczeństwa obywatelskiego poprzez sztukę i kulturę – wspieranie różnych społeczności w Europie, zwłaszcza grup niereprezentowanych.
2. Łączenie źródeł wiedzy – uznanie dzielenia się wiedzą i łączenia doświadczeń za kluczowe dla tworzenia otwartej Europy.
3. Łączenie polityki i praktyki – zainteresowanie projektami pomagającymi budować otwartą Europę poprzez przyczynianie się do rozwoju polityki kulturalnej na poziomie lokalnym, narodowym i europejskim.

Źródła finansowania.

Europejska Fundacja Kultury jest niezależną pozarządową organizacją bez afiliacji rządowych, politycznych czy wyznaniowych. Jako zarejestrowana w Holandii, działa zgodnie z przepisami lokalnego prawa. Według rocznego sprawozdania za 2012 rok [1] , dostępnego na stronie Fundacji, główne źródło przychodów stanowi fundusz kulturalny Księcia Bernharda (Prins Bernhard Cultuurfonds), który na mocy wieloletniego partnerstwa przekazuje Fundacji roczne dotacje za pośrednictwem BankGiro Loterij. W 2012 roku dotacja z funduszu wynosiła 5 109 838 euro. Ze względu na to, że budżet funduszu jest oparty na średnich rocznych przychodach z loterii z trzech poprzednich lat, to kwota ta była nieznacznie niższa w porównaniu do roku ubiegłego. Fundacja prowadzi również szeroko zakrojone działania fundraisingowe, jednak ta kategoria nie stanowi znaczącego źródła przychodów, a dotacje otrzymywane są głównie od stałych partnerów. Fundusze publiczne są kolejnym źródłem przychodów, są to jednak dotacje celowe, przeznaczone na finansowanie konkretnych i określonych w czasie projektów.

Główne działania Fundacji.

Działalność Fundacji ma na celu inspirowanie twórczej ekspresji i interakcji pomiędzy artystami i organizacjami pozarządowymi funkcjonującymi w obszarze kultury, co ma przyczynić się do tworzenia otwartych i demokratycznych społeczeństw w Europie. Wśród kluczowych obszarów działalności Fundacji znajdują się linie grantowe, nagrody, wydarzenia, ukierunkowane rzecznictwo, wzmacnianie zdolności instytucjonalnych, szkolenia dla menedżerów sztuki, jak również publikacje i platformy informacyjne on-line.

Europejska Fundacja Kultury zaangażowana jest w kampanię We are more [2] , którą organizuje wspólnie z Culture Action Europe. Kampania została zainicjowana w październiku 2010 roku i trwała do czasu podjęcia decyzji o kształcie kolejnego wieloletniego budżetu Unii na lata 2014-2020. Kampania promuje kulturę, dziedzictwo i sztukę wraz z edukacją, spójnością społeczną i równowagą środowiskową, jako kluczowe obszary, w których Unia Europejska powinna poczynić bardziej śmiałe inwestycje, jeśli poważnie zamierza osiągnąć cele rozwojowe i zapewnić demokratyczną stabilność w przyszłości. Kampania stanowi otwarte narzędzie rzecznictwa, zachęcające artystów i organizacje kulturalne do zaangażowania w procesy decyzyjne na poziomie Unii Europejskiej i rzecznictwa w sprawie zwiększenia wsparcia dla kultury i sztuki w programach i polityce Wspólnoty. Stosunkowo nowym, bo realizowanym od początku 2013 roku, jest projekt Preparatory Action Culture in EU External Relations [3] . Celem tego działania przygotowawczego jest wsparcie bieżących refleksji politycznych i postępu we wzmacnianiu roli, jaką odgrywa kultura w stosunkach zewnętrznych Unii Europejskiej. W szczególności, powinno ono się przyczynić do sformułowania rekomendacji dla strategii dotyczącej kultury w relacjach zewnętrznych. Proces, zaplanowany do połowy 2014 roku, zawierać będzie obszerne działania mapujące oraz konsultacje dotyczące strategicznej roli kultury w stosunkach zewnętrznych Unii Europejskiej. Projekt zakończy się konferencją, podczas której zaprezentowane zostaną wnioski i rekomendacje w odniesieniu do strategicznego podejścia w mobilizacji potencjału kulturowego Unii Europejskiej w relacjach zewnętrznych.

Programy grantowe Fundacji (omówione szerzej w kolejnym podrozdziale) wspierają wszelkie rodzaje twórczości artystycznej i działalności kulturalnej – w ostatnich pięciu latach aktywności Fundacja wsparła ponad 1000 projektów w 56 krajach. Program Europejskie Sąsiedztwo (European Neighbourhood), funkcjonujący od piętnastu lat, stymuluje społeczeństwo obywatelskie w obszarze kultury do wywierania wpływu na reformy polityczne i rozwój społeczny na Bałkanach, w Kaliningradzie, Mołdawii, Turcji, na Ukrainie i w arabskojęzycznych krajach obszaru Morza Śródziemnego. Podobne cele mają programy Tandem [4] (wymiana menedżerów kultury) i Trio [5] (budowanie zdolności instytucjonalnych), w których Fundacja jest głównym partnerem. Fundacja przyznaje obecnie dwie nagrody.

Nagroda Księżniczki Margriet przyznawana jest corocznie działaczom kultury, których praca podkreśla znaczenie tej dziedziny dla wspólnej Europy, z kolei Nagroda Młodych Badaczy w Obszarze Polityki Kulturalnej [6] (Young Cultural Policy Researchers Award) wspiera rozwój nowych badań w tym sektorze.

Program Młodzież i Media [7] (Youth and Media) jest tworzony w oparciu o sieć Doc Next Network [8] , skupiającą sześć niezależnych organizacji pozarządowych (w tym z Polski Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę") i ma na celu łączenie młodych twórców przekazów medialnych w Europie.

Platformy on-line (ECF Labs) oraz publikacje odgrywają znaczącą rolę we wspieraniu programów Fundacji oraz wspomagają rzecznictwo dla rozwoju kultury w Europie.

Program grantowy.

Jednym z działań Fundacji jest program grantowy – obecnie są to trzy linie grantów: na współpracę, przeznaczone dla obszaru Bałkanów oraz granty podróżne. Szczegółowe informacje dotyczące poszczególnych grantów dostępne są na stronie Fundacji w odpowiednich zakładkach, w języku angielskim. Informacje o naborach są na bieżąco aktualizowane.

Granty na współpracę.

Fundacja dofinansowała dotychczas szeroki wachlarz projektów opartych na współpracy. Od 2013 roku schemat grantowy w tym obszarze został dostosowany do nowego celu strategicznego, obowiązującego do roku 2016 – Łączenie Kultury, Społeczności i Demokracji. W naborze z 2013 roku Fundacja wsparła projekty, które poprzez współpracę ponadnarodową i międzysektorową prezentowały świeży i zrównoważony obraz Europy. Dofinansowanie uzyskało 12 projektów. Ten sam temat przewodni będzie przebrzmiewał przez nabory w najbliższych latach. Poprzez sieciowanie, Fundacja zamierza łączyć lokalnych działaczy kulturalnych, podnosząc świadomość znaczenia ich kreatywnego potencjału dla tworzenia nowych społecznych, środowiskowych, gospodarczych i demokratycznych modeli poprzez praktyki kulturowe.

W 2014 roku Fundacja ogłosi otwarty nabór dla organizacji pozarządowych działających w sektorze kultury, aby zgłosiły swoje innowacyjne pomysły, odnoszące się do kwestii wspólnych dla całej Europy. Wybrani aplikanci z różnych dziedzin i krajów zostaną zaproszeni do uczestnictwa w specjalnym Obozie Idei, dającym szanse na spotkania i sieciowanie, poszukiwanie nowych partnerów dla wspólnych projektów, rozwijanie idei i udział w szkoleniach. Następnie uczestnicy będą mogli wspólnie (razem z nowymi partnerami) przedłożyć propozycje, mające na celu badania i rozwijanie ich szczegółowych projektów. Nabór zostanie ogłoszony w drugiej połowie 2014 roku.

Granty bałkańskie.

Od 2006 roku do czerwca 2013 Bałkański Fundusz Zachęt dla Kultury (Balkan Incentive Fund for Culture) wspierał wspólne projekty kulturalne i artystyczne, zapoczątkowane przez organizacje z krajów Zachodnich Bałkan lub z nimi współpracujące. Granty miały na celu wzmacnianie relacji na tym terenie oraz wsparcie dialogu tego obszaru geograficznego z pozostałymi regionami Europy. W 2012 roku Fundacja przyznała 12 grantów po otrzymaniu ponad 100 aplikacji. Od 2013 roku fundusz został przekształcony w Bałkański Fundusz Kultury i Sztuki i od 1 lipca tego roku administrowany jest przez partnera Fundacji – art∡ngle – Balkans [9] – przy finansowym wsparciu Fundacji. Nowe cele funduszu nakierunkowane są na rozwój włączających, demokratycznych i zamożnych społeczeństw na obszarze Zachodnich Bałkan poprzez wzmocnienie sektora kultury. Fundusz wspiera regionalne projekty współpracy o charakterze artystycznym i kulturalnym na tym terenie, a w szczególności, w następujących krajach: Albania, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Czarnogóra, Kosowo, Macedonia i Serbia.

Decyzja o przekazaniu odpowiedzialności za tę linię grantową zapadła po konsultacjach z partnerem – Open Society Foundations, który współfinansował fundusz. Art∡ngle jest instytucją o stabilnej pozycji, posiada duże doświadczenie i wiedzę o sektorze kultury. W przeszłości jednostka ta administrowała Funduszami Szwajcarskimi w obszarze kultury na terenie Zachodnich Bałkan, co wiąże się z jej misją promowania i rzecznictwa dla społecznego znaczenia sztuki i kultury poprzez wspieranie działaczy kulturalnych, wzmacnianie ich zdolności oraz rozwój współpracy i wymiany.

W 2013 roku niezależne organizacje (fundacje i stowarzyszenia) oraz ich sieci zostały zaproszone do składania aplikacji na projekty współpracy w obszarze kultury i sztuki na terenie Zachodnich Bałkan. Projekt musiał być realizowany przez minimum dwóch partnerów z dwóch krajów bałkańskich. Dodatkowe partnerstwa z organizacjami z innych krajów Europy i obszaru Morza Śródziemnego były mile widziane. Maksymalna kwota dofinansowania ustalona została na 40 000 euro. Projekty miały w szczególności przyczyniać się do: poszerzania dostępności i uczestnictwa w wysokiej jakości, innowacyjnych i angażujących programach kulturowych, zwiększonej współpracy i długoterminowych partnerstw pomiędzy niezależnymi organizacjami kulturalnymi w regionie, zintensyfikowanej współpracy międzysektorowej oraz zwiększenia zdolności instytucjonalnych niezależnych organizacji z regionu.

Szczegółowe wytyczne dotyczące naboru w 2014 roku nie są jeszcze znane.

Granty podróżne.

Poprzez granty podróżne Fundacja wspierała przez ostatnie dziesięć lat wszelkie formy kreatywności wykraczającej poza granice państw, włącznie z muzyką, sztukami wizualnymi, teatrem, tańcem, filmem, filmem dokumentalnym, multimediami, fotografią, modą… Granty Step Beyond Travel przeznaczone są dla artystów i pracowników sektora kultury (priorytetowo poniżej 35. roku życia i/lub w pierwszych 10 latach kariery) na podróże pomiędzy krajami UE i krajami sąsiadującymi. Od 2003 roku w ramach grantów STEP (Supporting Travel for European Partnerships) wsparcie otrzymały setki ludzi, w 2011 roku Fundacja udzieliła 261 grantów podróżnych w kwotach od 250 do 700 euro. Aplikanci mogą pochodzić z następujących krajów: Albania, Algieria, Andora, Armenia, Austria, Azerbejdżan, Belgia, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czarnogóra, Czechy, Dania, Egipt, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Gruzja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Izrael, Jordania, Kosowo, Liban, Libia, Lichtenstein, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Macedonia, Malta, Maroko, Mołdawia, Monako, Niemcy, Norwegia, Palestyna, Polska, Portugalia, Rosja, Rumunia, San Marino, Serbia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Szwajcaria, Syria, Terytorium Palestyńskie, Tunezja, Turcja, Ukraina, Wielka Brytania, Węgry, Włochy. Kraje te mogą być również miejscami docelowymi podróży w ramach grantu. Granty z i do krajów Południowego Kaukazu (Armenia, Azerbejdżan i Gruzja) oraz Turcji są współfinansowane przez Open Society Foundations.

Nie ma z góry ustalonych terminów aplikowania, proces przyznawania grantów jest ciągły, procedura trwa około miesiąca (w okresie wakacyjnym – dłużej). Aplikacje składa się za pośrednictwem formularza on-line. Zainteresowanych odsyłamy do strony: http://ecflabs.org/step-beyond-apply?gids[]=4707#group_step_1, na której szczegółowo opisana jest procedura aplikowania. Na stronie tej znajduje się również odniesienie do wspomnianego formularza.

Podsumowanie.

Europejska Fundacja Kultury stale rozwija swoją działalność, przewidując i reagując na pojawiające się trendy przy jednoczesnym zachowaniu pierwotnego celu głównego, jakim jest promocja dialogu kulturowego i współpraca ponad wszelkimi granicami. Działalność Fundacji oparta jest na bliskiej kooperacji z profesjonalistami z obszaru kultury i bacznej obserwacji kwestii związanych ze współpracą kulturalną w Europie. Mały, wielojęzyczny i mobilny zespół Fundacji, a także szeroka rzesza korespondentów i partnerów w Europie i poza nią wspiera realizację jej celów i umożliwia zachowanie niezależności (również finansowej). W XXI wieku Fundacja odnajduje swoje miejsce, oferując wiedzę ekspercką, wsparcie i doradztwo instytucjom europejskim, a także artystom i profesjonalistom należącym do sektora kreatywnego.