Podrozdział 3. Fundusze Norweskie.

Wprowadzenie.

Norweski Mechanizm Finansowy oraz Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego [1] (inaczej fundusze norweskie i fundusze EOG) to rodzaj dotacji udzielanej przez Norwegię, Islandię i Liechtenstein nowym państwom członkowskim Unii Europejskiej. Dostępność tych funduszy dla polskich beneficjentów jest rezultatem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i wejścia do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (UE + Islandia, Liechtenstein, Norwegia, Szwajcaria). Udzielenie owej pomocy finansowej, daje państwom-darczyńcom dostęp do rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, pomimo iż nie są jej członkami. Pierwsza edycja funduszy norweskich i EOG dotyczyła lat 2004-2009. Obecnie jest realizowana druga, na lata 2009-2014 [2] .

Głównym celem funduszy norweskich i funduszy EOG jest zminimalizowanie różnic ekonomicznych i społecznych w EOG. Ponadto mają one być przyczynkiem do zacieśniania relacji pomiędzy państwami-darczyńcami a państwem-beneficjentem. Obecnie z funduszy norweskich i EOG korzysta łącznie 15 krajów członkowskich Unii Europejskiej: Hiszpania, Portugalia, Grecja oraz 12 państw EOG, które zostały włączone do obszaru w 2004 i 2007 roku (Bułgaria, Czechy, Cypr, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry) [3] .

Zgodnie z informacjami Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, na drugie rozdanie funduszy norweskich i EOG zaplanowano 1,788 mld euro. Alokacja dla naszego kraju to nieco ponad 578 mln euro, włącznie z kosztami zarządzania funduszami ponoszonymi przez stronę darczyńców i stronę polską. Na zadania strony polskiej (zarządzanie, wdrażanie, monitorowanie, kontrolę, audyt programów i informowanie o funduszach) wyodrębniono środki w ramach pomocy technicznej w kwocie 8 365 500 euro. Koszty zarządzania po stronie darczyńców, oszacowane na poziomie 43 357 500 euro, asygnowane są z ogólnej puli środków przeznaczonych dla Polski i mają pokryć koszty funkcjonowania Biura Mechanizmów Finansowych w Brukseli, a także ocenę, monitorowanie, ewaluację, sprawozdawczość i audyt prowadzony przez państwa-darczyńców [4] .

Beneficjenci funduszy.

Beneficjentami funduszy norweskich mogą być różne podmioty, zależnie od programu (obszaru wsparcia). Ze wsparcia mogą korzystać podmioty prywatne i publiczne, komercyjne lub niekomercyjne oraz NGO i organizacje międzyrządowe działające w Polsce. Katalog podmiotów uprawnionych do ubiegania się o dofinansowanie jest różny dla każdego z programów.

Obszary wsparcia (programy).

W ramach funduszy norweskich i EOG wydzielonych zostało kilkanaście obszarów wsparcia – programów. W drugiej edycji postawiono na kontynuację wielu obszarów tematycznych z pierwszego rozdania. Jednym z nich jest np. wzmacnianie społeczeństwa obywatelskiego. Ponadto wsparciem zostały objęte działania związane z ochroną środowiska (w tym z energią odnawialną), dziedzictwem kulturowym, zdrowiem, badaniami naukowymi i stypendiami. Wyodrębniono programy dotyczące strefy Schengen i spraw wewnętrznych, w tym więziennictwa i przeciwdziałania przemocy. Zupełnie nowymi tematami, objętymi wsparciem od drugiej edycji, są godna praca i dialog trójstronny oraz współpraca samorządów w zakresie rozwoju regionów. Wdrażanie poszczególnych programów powierzone jest instytucjom lub organizacjom specjalizującym się w danym obszarze tematycznym (przykładowo operatorem programu poświęconego zdrowiu jest Ministerstwo Zdrowia). Szczegółowe informacje na temat poszczególnych programów i ich charakterystyka (cele, tematyka, wnioskodawcy, kwoty dofinansowania itp.) podane są na stronie poświęconej funduszom norweskim i EOG (http://www.eog.gov.pl/) w poszczególnych zakładkach.

Procedury naboru.

W większości programów wybór projektów do dofinansowania odbywa się w oparciu o procedury konkursowe. Nabory ogłaszane są przez operatorów poszczególnych programów. Część środków została przeznaczona na tak zwane projekty predefiniowane – są to projekty odgórnie wskazane do realizacji. Zgodnie z wytycznymi państw-darczyńców każde ogłoszenie o naborze wniosków (publikowane na stronie operatora) zawiera następujące obowiązkowe informacje: dopuszczalna tematyka projektów, kwalifikowani wnioskodawcy, wielkość i poziom dofinansowania, kwalifikowalność wydatków, kryteria wyboru projektów, termin i miejsce składania wniosków oraz informacje na temat dokumentacji, którą należy załączyć do wniosku. Nabory wniosków, zgodnie z ogólnymi zasadami, otwarte są przez minimum dwa miesiące, choć termin ten może być dłuższy, jeśli operator uzna decyzję o przedłużeniu naboru za zasadną.

Złożone wnioski podlegają ocenie formalnej i merytorycznej, za przeprowadzenie której odpowiedzialni są operatorzy poszczególnych programów. Ocena formalna polega na sprawdzeniu zgodności wniosku z kryteriami administracyjnymi oraz kwalifikowalności wnioskodawcy. Wnioski, które przeszły pozytywnie etap oceny formalnej, kierowane są do oceny merytorycznej, dokonywanej przez dwóch niezależnych i bezstronnych ekspertów, których selekcjonuje operator. W przypadku programów Różnorodność w Kulturze i Polsko-Norweska Współpraca Badawcza, jeden ekspert wyznaczany jest przez operatora, drugi – przez partnera z krajów darczyńców.

Po zakończeniu oceny wniosków, tworzone są listy rankingowe projektów, które operatorzy przekazują Komitetowi ds. Wyboru Projektów. Dla każdego z programów powoływany jest oddzielny Komitet ds. Wyboru Projektów, gdyż zasiadają w nim eksperci w danej dziedzinie. W programach partnerskich są to darczyńcy oraz doradcy, czyli przedstawiciele partnerów. Każdy z komitetów ma za zadanie zatwierdzenie zaproponowanych przez operatora kryteriów oceny formalnej i merytoryczno-technicznej, na podstawie których będzie oceniany wniosek aplikacyjny (przed naborem wniosków) oraz rekomendowanie projektów do dofinansowania oraz listy projektów rezerwowych (po naborze wniosków). Komitet ma prawo do modyfikacji listy rankingowej w uzasadnionych przypadkach. Ostatecznie, na podstawie rekomendacji Komitetu ds. Wyboru Projektów, podejmowana jest decyzja o dofinansowaniu wybranych przedsięwzięć.

Wybrane programy.

Pierwsza edycja – Fundusz Wymiany Kulturalnej [5] .

Fundusz Wymiany Kulturalnej został wyodrębniony jako komponent Funduszu Stypendialnego i Szkoleniowego [6] 23 listopada 2006 r. Odnosił się on do kooperacji Polski z państwami-darczyńcami m.in. w dziedzinie muzyki, teatru i literatury. Operatorem Funduszu było Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (zgodnie z dokumentem pn.: Fundusz Stypendialny i Szkoleniowy oraz Fundusz Wymiany Kulturalnej – zakres i podstawy wdrażania, przyjętym przez Komitet Europejski Rady Ministrów w dniu 17 kwietnia 2007 r.) [7] .

Nadrzędnym celem Funduszu Wymiany Kulturalnej było wzmocnienie spójności społecznej i gospodarczej w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego dzięki działaniom na rzecz wymiany kulturalnej pomiędzy Polską a państwami-darczyńcami (Norwegią, Islandią i Liechtensteinem). Wspólna realizacja dofinansowanych projektów miała zaowocować długotrwałą współpracą pomiędzy Polską a państwami-darczyńcami. Z kolei jako cele szczegółowe wymieniono przede wszystkim: pogłębianie współpracy kulturalnej Polski i państw-darczyńców, która obejmuje sztuki wizualne, muzykę, a także literaturę, kulturę ludową oraz zarządzanie kulturą, jak również projekty dotyczące dziedzictwa kulturowego. Fundusz miał za zadanie umożliwienie nawiązania kontaktów dotyczących wymiany kulturalnej oraz wymiany dobrych praktyk między Polską a Islandią, Liechtensteinem i Norwegią [8] .

Projekty współpracy dofinansowane w ramach Funduszu Wymiany Kulturalnej mogły być realizowane w następujących obszarach tematycznych: muzyka i sztuki sceniczne, dziedzictwo kulturowe oraz sztuki plastyczne i wizualne, jak również literatura i archiwa. Zrealizowane projekty dotyczyły przede wszystkim organizacji wystaw, spektakli, koncertów, a także innych wydarzeń artystycznych. W otwartym katalogu zadań znalazły się również takie działania, jak: udział twórców i artystów w międzynarodowych wydarzeniach artystycznych; wspieranie współpracy artystów dotyczącej m.in. sztuk plastycznych i scenicznych, muzyki, fotografii, literatury itd.; wspieranie kooperacji szkół i uczelni artystycznych; współdziałanie ekspertów w zakresie nowoczesnych technik konserwatorskich czy dokumentacji, ochrony, konserwacji i promocji dziedzictwa kulturowego lub zwalczania nielegalnego przywożenia i wywożenia, a także handlu skarbami kultury czy współpraca między instytucjami kultury i archiwami. Wszystkie dofinansowane w ramach Funduszu projekty miały charakter „miękki" – nie dotyczyły inwestycji.

Długość realizacji projektów w ramach Funduszu Wymiany Kulturalnej nie mogła przekraczać 24 miesięcy, nie ustalono jak długo projekt mógł trwać. Jego wnioskodawcami mogły być: jednostki samorządu terytorialnego i ich związki oraz publiczne instytucje kultury i publiczne szkoły, a także uczelnie artystyczne, oprócz tego archiwa państwowe, NGO zajmujące się kulturą, jak również artyści, twórcy oraz animatorzy kultury. Wnioskodawcami mogły być wyłącznie polskie instytucje lub osoby fizyczne posiadające obywatelstwo polskie. Obowiązkowym kryterium było nawiązanie partnerstwa z instytucją lub organizacją pochodzącą z Islandii, Liechtensteinu lub Norwegii. Dodatkowo od partnera wymagano, aby jego udział w projekcie był konieczny i opatrzony listem intencyjnym albo umową partnerską oraz odbywał się na zasadzie non-profit (partner nie mógł czerpać zysku z realizacji projektu).

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego rozstrzygnęło pięć naborów w ramach Funduszu Wymiany Kulturalnej. Według broszury podsumowującej okres realizacji Funduszu [9] , dofinansowano 71 projektów o łącznej wartości 51 302 953 zł. Najwięcej, bo aż 35 projektów, było realizowanych w obszarze: muzyka i sztuki sceniczne. Kolejnymi licznie reprezentowanymi obszarami były: sztuki plastyczne i wizualne (18 projektów) oraz dziedzictwo kulturowe (13 projektów). Obszaru literatura i archiwa dotyczyło jedynie 5 projektów. Wspomniany wyżej obszar muzyka i sztuki sceniczne objął również najwięcej środków w ramach Funduszu (ponad 19,6 mln zł). Na realizację projektów z obszaru sztuki plastyczne i wizualne we wszystkich pięciu naborach przeznaczono ok. 9 mln zł. Projekty złożone w ramach obszaru: dziedzictwo kulturowe uzyskały łącznie ponad 8 mln zł.

Zgodnie z danymi podsumowującymi wdrażanie Funduszu Wymiany Kulturalnej, zebranymi w broszurze podsumowującej, najwięcej beneficjentów pochodziło z województwa mazowieckiego (26 projektów o łącznej wartości dofinansowania 15 473 623 zł). Z województwa małopolskiego dofinansowanych zostało 19 projektów o łącznej kwocie dotacji 11 728 558 zł. W pozostałych województwach projektów dofinansowanych było znacznie mniej: 5 w pomorskim, po 4 w dolnośląskim i podlaskim, 3 w wielkopolskim, po 2 w lubelskim, łódzkim i śląskim, po 1 projekcie w kujawsko-pomorskim, podkarpackim, świętokrzyskim i zachodniopomorskim. Dofinansowania nie otrzymała żadna instytucja/organizacja z województw lubuskiego, opolskiego, warmińsko-mazurskiego [10] .

Wśród beneficjentów Funduszu Wymiany Kulturalnej były wszystkie rodzaje podmiotów, które mogły ubiegać się o dofinansowanie (za wyjątkiem osób fizycznych). Według podsumowania przygotowanego przez MKiDN, najwięcej projektów realizowanych było przez publiczne instytucje kultury (31 beneficjentów) i organizacje pozarządowe – sfery zajmujące się kulturą (27 projektów). Ponadto 8 projektów realizowały publiczne szkoły oraz uczelnie artystyczne. Najsłabiej reprezentowane były jednostki samorządu terytorialnego oraz archiwa państwowe [11] .

Rozdysponowane w ramach pięciu konkursów środki miały konkretne przełożenie na mierzalne rezultaty projektów. W ramach projektów artystycznych zrealizowano 727 wydarzeń kulturalnych na terenie naszego kraju. Operator Funduszu szacuje, że uczestniczyło w nich około 2200 artystów z Polski, Norwegii, Islandii i Liechtensteinu, którzy w ten sposób mieli szansę zaprezentowania swojego warsztatu pracy, stworzonych dzieł oraz własnej wizji roli, jaką współczesna kultura odgrywa w życiu społeczno-gospodarczym. Beneficjenci Funduszu nawiązali współpracę z ponad 430 partnerami oraz instytucjami i organizacjami wspierającymi. Szacuje się, że wydarzenia artystyczne i kulturalne zorganizowane w ramach dofinansowanych projektów zgromadziły ponad pół miliona widzów i uczestników w Polsce i krajach współpracujących [12] .

Druga edycja – Promowanie różnorodności kulturowej i artystycznej w ramach europejskiego dziedzictwa.

Program jest swoistą kontynuacją Funduszu Wymiany Kulturalnej i ma na celu wymianę kulturalną oraz dobrych praktyk z tego obszaru pomiędzy naszym krajem a państwami-darczyńcami [13] . Operatorem programu jest Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Partnerem na poziomie programu została Norweska Rada Sztuki (Arts Council Norway). Na realizację programu przeznaczono 10 000 000 euro z funduszy EOG, łącznie alokacja programu wynosi 11 111 111 euro.

Projekty do dofinansowania są wybrane w drodze otwartych naborów wniosków. Podobnie jak w przypadku omawianego wcześniej Funduszu Wymiany Kulturalnej, zgłaszane projekty muszą wpisywać się w poniższe obszary tematyczne: edukacja artystyczna i kulturalna lub dziedzictwo kulturowe albo muzyka i sztuki sceniczne czy też sztuki plastyczne i wizualne. Jednak w drugiej edycji katalog typów działań został poszerzony. W ramach programu działania kwalifikujące się do współfinansowania to: organizacja wystaw, spektakli, koncertów, festiwali (w tym filmowych) i innych wydarzeń artystycznych; wspomaganie współpracy oraz wymiany artystów w zakresie m.in. sztuk plastycznych, sztuk scenicznych, muzyki, fotografii, filmu i innych; inicjowanie współpracy szkół artystycznych i uczelni artystycznych; kooperacja ekspertów dot. nowoczesnych technik, dokumentacji, ochrony, konserwacji i promocji dziedzictwa kulturowego, jak również zwalczania nielegalnego wywozu i wwozu oraz handlu skarbami kultury czy też zarządzania dziedzictwem narodowym, a także współpraca między instytucjami kultury i archiwami.

W ramach programu założono przeprowadzenie dwóch naborów wniosków [14] . Według oficjalnych informacji [15] około 70% alokacji zostało przeznaczonych na dofinansowanie dużych projektów, a reszta na wsparcie małych inicjatyw dotyczących wymiany kulturalnej.

Uprawnionymi wnioskodawcami w ramach programu są instytucje kultury i filmowe, publiczne szkoły i uczelnie artystyczne, uczelnie publiczne (wydziały artystyczne i wydziały kulturoznawstwa, historii, dziedzictwa kulturowego, zarządzania kulturą lub z nimi związane), archiwa państwowe, JST i ich związki, a także NGO zajmujące się kulturą [16] .

Projekty można było składać w dwóch kategoriach finansowych: projekty małe o wartości dofinansowania 50 000-150 000 euro oraz projekty duże 150 000-1 000 000 euro. W obu kategoriach poziom dofinansowania nie mógł przekroczyć 90% całkowitych kosztów kwalifikowanych. Podobnie jak w pierwszej edycji, wymagane było partnerstwo nawiązane na czas realizacji projektu.

Zgodnie z informacjami opublikowanymi na stronie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w zakładce poświęconej programowi [17] lista projektów do dofinansowania w ramach pierwszego naboru została zatwierdzona 8 lutego 2013 roku. W ramach I naboru wnioskodawcy złożyli 135 wniosków na łączną kwotę dofinansowania 151,7 mln zł. Ze względu na fakt, iż alokacja na I konkurs wynosiła 20,9 mln zł, dofinansowanie otrzymało niespełna 18% projektów. Wybrano 13 projektów małych i 11 projektów dużych. Dodatkowo 19 sierpnia 2013 roku rozstrzygnięto procedurę odwoławczą [18] – wybrano w niej do realizacji 1 duży projekt i 2 projekty małe ponad listę zatwierdzoną wcześniej. W ramach drugiego naboru złożonych zostało łącznie 141 wniosków na kwotę dofinansowania ponad 154 milionów zł. Jak wynika z informacji MKiDN [19] wysokość alokacji pozwoliła na dofinansowanie jedynie 17% złożonych wniosków. Komitet ds. Wyboru Projektów przyjął do realizacji 12 projektów dużych i 12 małych.

Druga edycja – Konserwacja i rewitalizacja dziedzictwa kulturowego.

Ten program również jest operowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jego celem jest ochrona, zachowanie, jak również udostępnianie dziedzictwa kulturowego dla kolejnych pokoleń. Program ma za zadanie przyczynić się do osiągnięcia tego celu, dzięki wsparciu projektów inwestycyjnych obejmujących konserwację i rewitalizację dziedzictwa kulturowego, dokumentowanie historii kultury za pomocą digitalizacji zbiorów, a także budowę i rozbudowę infrastruktury kultury, która może mieć istotny wpływ na rozwój społeczno-ekonomiczny. Zgodnie z informacjami Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego całkowita alokacja na program wynosi 81 823 529 euro, przy czym 70 000 000 euro pochodzi ze środków Mechanizmu Finansowego EOG na lata 2009-2014 oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego ustanowionego na okres 2009-2014, natomiast 11 823 529 euro zapewnione zostało przez stronę polską [20] .

Program przewiduje kilka rodzajów działań, które mogą otrzymać dofinansowanie. Wśród nich jest: rewitalizacja, konserwacja, renowacja, jak również adaptacja na cele kulturalne budynków historycznych oraz zespołów zabytkowych i przestrzeni wokół nich (można kupić wyposażenie ); budowa lub rozbudowa, remonty lub przebudowa instytucji kultury (można kupić wyposażenie); konserwacja zabytków ruchomych oraz dawnych księgozbiorów, zbiorów piśmienniczych, archiwaliów i kolekcji audiowizualnych, w tym filmowych; rozwój zasobów cyfrowych z zakresu kultury, np.: tworzenie wirtualnych instytucji kultury [21] . Ponadto 5% alokacji przeznaczono na realizację projektów polegających na dokumentowaniu historii kultury, obejmujących też mniejszości etniczne i narodowe. Projekty wybierane są na zasadzie otwartego naboru wniosków. Operator przewidział jeden nabór. Drugi może zostać uruchomiony jedynie, jeśli wszystkie środki w ramach pierwszego naboru nie zostaną wykorzystane [22] .

Zgodnie z informacjami operatora (MKiDN), wnioskodawcami uprawnionymi do aplikowania o dofinansowanie w ramach programu są: instytucje kultury, jak również publiczne szkoły i uczelnie artystyczne oraz publiczne uczelnie wyższe, a także archiwa państwowe, jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki, kościoły i związki wyznaniowe oraz NGO zajmujące się kulturą [23] .

Z oficjalnych stron drugiej edycji funduszy norweskich i funduszy EOG dowiadujemy się, że wartość dofinansowania projektów w ramach programu może wynosić od 1 000 000 do 8 000 000 euro. Poziom dofinansowania to maksymalnie 85% całkowitych kosztów kwalifikowanych [24] . W ramach naboru wniosków MKiDN otrzymało 277 aplikacji projektowych, z czego 174 pomyślnie przeszło etap oceny formalnej, zakończony w grudniu 2013. Wnioski te zostały przekazane do oceny merytorycznej.

Druga edycja – Fundusz dla Organizacji Pozarządowych.

Fundusz, podobnie jak w pierwszej edycji, ma na celu wzmocnienie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego oraz zwiększenie jego udziału w budowaniu sprawiedliwości społecznej, demokracji i zrównoważonego rozwoju. Państwa-darczyńcy i strona polska uzgodniły, że rolę operatora programu będzie pełniło Biuro Mechanizmów Finansowych w Brukseli. Zgodnie z decyzją tego biura wdrażanie Funduszu w Polsce zostało powierzone Fundacji im. Stefana Batorego. Wartość programu z funduszy EOG wynosi 37 000 000 euro. Strona polska nie partycypuje w finansowaniu programu.

Zgodnie z decyzją Biura Mechanizmów Finansowych co najmniej 30% alokacji Funduszu ma zostać przeznaczone na główne obszary wsparcia, czyli: demokrację, prawa człowieka, z uwzględnieniem praw mniejszości (etnicznych, religijnych, językowych i seksualnych), dobre rządzenie i transparentność działania, demokrację partycypacyjną, zwalczanie rasizmu i ksenofobii, zwalczanie dyskryminacji, przeciwdziałanie nierównościom społecznym, ubóstwu i wykluczeniu, m.in. na obszarach wiejskich, równouprawnienie płci oraz przeciwdziałanie przemocy ze względu na płeć. Minimum 10% alokacji Funduszu ma zostać przeznaczone na wsparcie dla organizacji zajmujących się tematyką dzieci i młodzieży oraz/lub działań skierowanych do dzieci i młodzieży [25] .

Organizacja odpowiedzialna za wdrażanie Funduszu – Fundacja im. Stefana Batorego razem z Polską Fundacją Dzieci i Młodzieży – opracowała program Funduszu dla Organizacji Pozarządowych i ogłosiła go na swoich stronach internetowych [26] . Zgodnie z wytycznymi Funduszu o dofinansowanie w ramach programu mogą starać się polskie NGO (głównie fundacje i stowarzyszenia), działając same lub zawiązując partnerstwo z innymi podmiotami: z Polski, z 14 innych krajów, w których funkcjonują Fundusze EOG, z państw darczyńców (Islandii, Liechtensteinu i Norwegii) lub też krajów spoza EOG sąsiadujących z Polską (Białorusi, Ukrainy, Rosji) albo razem z organizacjami międzyrządowymi. Wnioskodawcy muszą dodatkowo spełniać następujące kryteria: mieć osobowość prawną i być zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym, być niezawisłe wobec władz lokalnych, regionalnych czy centralnych, podmiotów publicznych, partii politycznych i innych oraz nie być instytucjami religijnymi, nie działać w celu osiągnięcia zysku (w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej wypracowane zyski muszą być przeznaczone na cele statutowe), działać w interesie publicznym oraz przestrzegać zarówno wartości demokratycznych, jak i praw człowieka [27] . W ramach Funduszu wyznaczono trzy główne rodzaje projektów: projekty tematyczne, projekty systemowe, współpraca dwustronna.

W ramach projektów tematycznych przewidziano wsparcie dla działań mających na celu: zachęcanie obywateli i organizacji obywatelskich do aktywnego udziału w życiu publicznym (partycypacja obywatelska); kontrolę instytucji publicznych (kontrola obywatelska); walkę z ksenofobią, homofobią, rasizmem, antysemityzmem i innymi rodzajami dyskryminacji (zwalczanie dyskryminacji); wspieranie osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (wykluczenia społeczne), a także kształtowanie obywatelskich zachowań oraz niedopuszczanie do wykluczenia dzieci i młodzieży (dzieci i młodzież) [28] . Dotacje na poziomie maksymalnie 90% całkowitych kosztów kwalifikowany mogą wynosić od 50 000 do 350 000 złotych przy czym organizacje przygotowujące projekty samodzielnie (bez udziału partnerów) mogą starać się o granty w wysokości maksymalnie 250 000 złotych. Wkład własny beneficjenta, stanowiący minimum 10% wartości kosztów całkowitych może być wniesiony jako wkład finansowy lub częściowo (nie więcej niż połowa wkładu własnego) jako wkład rzeczowy w postaci pracy wolontariackiej.

Operator i instytucja wdrażająca nie przewidziały minimalnego czasu realizacji projektu, a co za tym idzie okresu wykorzystania dotacji. Nie został również określony maksymalny czas realizacji projektu. Jedynym ograniczeniem jest data zakończenia drugiej edycji Funduszu. To oznacza, że wszystkie projekty muszą zakończyć się do 30 kwietnia 2016 roku. Dodatkowo, realizacja działań powinna rozpocząć się nie później niż 3 miesiące od daty przyznania dotacji.

Składanie wniosków w ramach projektów tematycznych odbywa się dwuetapowo. Najpierw wnioskodawcy składają aplikacje wstępne, które podlegają ocenie merytorycznej. Następnie organizacje wyłonione w pierwszym etapie zapraszane są do składania pełnych wniosków aplikacyjnych.

Operator i instytucja wdrażająca przewidują również realizację tzw. projektów systemowych, których celem będzie wypracowanie i wdrożenie rozwiązań wzmacniających jakość przedsięwzięć podejmowanych przez sektor pozarządowy lub jego „branże”. Na projekty systemowe przewidziane są dotacje od 300 000 do 2 000 000 złotych, stanowiące maksymalnie 90% całkowitych kosztów kwalifikowanych przy czym projekty realizowane samodzielnie mogą otrzymać dotację w wysokości maksymalnie 1 500 000 złotych. Organizacja wdrażająca podała przykładowe rodzaje problemów do podjęcia w projektach systemowych [29] :

• Otoczenie prawne – działania mające na celu budowanie przyjaznego otoczenia instytucjonalno-prawnego dla NGO oraz obywatelskich przedsięwzięć.
• Misja i standardy – działania skupiające się na umacnianiu tożsamości organizacji pozarządowych, „wypracowywaniu” misji i zachęcaniu do planowania strategicznego oraz na badaniu i lepszym identyfikowaniu potrzeb i oczekiwań grup, wobec których podejmują działania.
• Informacja i komunikacja – działania mające na celu rozszerzenie zakresu dostępnych informacji, zachęcenie do dyskusji na forum o sprawach ważnych z punktu widzenia rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, propagowanie wśród obywateli wiedzy o charakterze i efektach przedsięwzięć podejmowanych przez trzeci sektor.
• Źródła finansowania – działania, które ułatwią organizacjom pozarządowym zdobywanie środków ze zróżnicowanych źródeł.
• Problemy „branżowe” – działania mające na celu poznanie i wymyślenie rozwiązań problemów/potrzeb charakterystycznych dla poszczególnych rodzajów organizacji pozarządowych (np. organizacji działających w obszarze pomocy społecznej, edukacji lub kultury, think tanków, organizacji strażniczych lub zajmujących się reprezentowaniem i rzecznictwem interesów, organizacji lokalnych, miejskich lub zajmujących się wspieraniem organizacji i inicjatyw obywatelskich).

Podobnie jak w przypadku projektów tematycznych, wkład własny beneficjenta, stanowiący minimum 10% wartości kosztów całkowitych, może być wniesiony jako wkład finansowy lub częściowo (nie więcej niż połowa wkładu własnego) jako wkład rzeczowy w postaci pracy wolontariackiej. Minimalny oraz maksymalny czas realizacji projektu, a co za tym idzie okres wykorzystania dotacji, nie zostały określone. Jednak wszystkie projekty systemowe muszą zakończyć się do 30 kwietnia 2016 roku. Dodatkowo realizacja działań powinna rozpocząć się nie później niż 3 miesiące od daty przyznania dotacji. Składanie wniosków odbywa się dwuetapowo. Najpierw wnioskodawcy składają aplikacje wstępne, które podlegają ocenie merytorycznej. Następnie organizacje wyłonione w pierwszym etapie zapraszane są do składania pełnych wniosków aplikacyjnych.

Część środków w projektach tematycznych i systemowych można przeznaczyć na polepszenie funkcjonowania i rozwój samej organizacji, rozumiany jako budowanie stabilnych podstaw ich dalszego funkcjonowania, tworzenie perspektywicznych planów działania i finansowania oraz podnoszenie standardów pracy i zarządzania organizacją.

Trzecim rodzajem projektów są projekty współpracy między naszym krajem a państwami darczyńcami. W ich ramach przewidziane są środki na znalezienie partnerów i realizację projektów partnerskich, a oprócz tego mikrogranty dla organizacji realizujących projekty, mające na celu wymianę wiedzy, technologii, doświadczeń czy dobrych praktyk między polskimi organizacjami pozarządowymi a tymi pochodzącymi z Norwegii, Liechtensteinu i Islandii. Pieniądze na ten cel mogą otrzymać podmioty z Polski i z państw darczyńców. Maksymalna przewidziana kwota dofinansowania to 50 000 złotych (12 000 euro) bez wymaganego wkładu własnego. O dotacje na rozszerzenie lub wzmocnienie współpracy dwustronnej mogą aplikować polskie organizacje pozarządowe, które otrzymały dotacje na realizację projektu. Maksymalna przewidziana kwota dofinansowania to 65 000 złotych bez wymaganego wkładu własnego.

Instytucja wdrażająca wyznaczyła terminy naborów we wszystkich trzech typach projektów. Wnioski na projekty tematyczne można składać: od 1 września do 15 października 2013 r., od 1 marca do 15 kwietnia 2014 r. oraz od 1 września do 15 października 2014 r. Dla projektów systemowych wyznaczono jeden nabór od 16 października do 15 listopada 2013 r. Natomiast aplikacje dotyczące współpracy dwustronnej przyjmowane są ciągle, od 1 września 2013 r. do 1 września 2014 r. (przygotowanie projektów partnerskich), a także od 3 lutego 2014 r. do 1 grudnia 2015 r. (rozszerzenie lub wzmocnienie współpracy dwustronnej) [30] .

Wszystkie projekty składane są poprzez internetowy system naboru wniosków [31] . Procedura zakłada również składanie papierowych wersji wniosków wraz z załącznikami (w drugim etapie naboru).

W grudniu 2013 r. operator ogłosił wyniki pierwszego etapu konkursu na projekty systemowe [32] . Konkurs ten cieszył się ogromną popularnością – do oceny merytorycznej zakwalifikowano 287 wniosków, z czego do drugiego etapu przeszło 39 projektów. Pełne wnioski składane będą do 31 stycznia 2014 roku. Rozstrzygnięto również pierwszy etap pierwszego naboru projektów tematycznych [33] . Do oceny merytorycznej zakwalifikowało się 1918 wniosków w pięciu obszarach tematycznych, z czego do drugiego etapu przeszło 351 projektów. Do 30 grudnia 2013 r. można było składać wnioski pełne. Termin ogłoszenia wyników naboru to 3 lutego 2014 r.

Druga edycja – Fundusz na rzecz godnej pracy i dialogu trójstronnego.

Fundusz ten działa w 12 państwach beneficjentach i jest zarządzany przez Innovation Norway [34] . Program ma na celu podkreślenie istoty dialogu społecznego obejmującego godną pracę i poprawę trójstronnej kooperacji pomiędzy organizacjami pracodawców czy związkami zawodowymi a władzą publiczną w podkreślaniu istoty sprawiedliwego i zrównoważonego rozwoju zarówno społecznego, jak i ekonomicznego. Wysokość Funduszu wynosi 3 112 000 euro z funduszy norweskich [35] . W ramach programu w 2012 r. przeprowadzono jeden nabór wniosków, w którym projekty złożyło 20 polskich wnioskodawców. Inicjatywy dozwolone do dofinansowania w ramach Funduszu to: szkolenia i wzmacnianie kompetencji dla tworzenia i działania struktur dialogu społecznego, przedsięwzięcia mające na celu promowanie dialogu trójstronnego i godnej pracy, jak również inicjatyw z zakresu dialogu dwustronnego w ramach branż i sektorów, inicjatywy wzmacniające równowagę pomiędzy życiem i pracą zawodową (work-life balance) i przeciwdziałające dyskryminacji w miejscu pracy, przedsięwzięcia w zakresie ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i środowiska w miejscu pracy, inicjatywy wzmacniające równość płci w miejscu pracy i zarządach firm, działania informacyjne i wzmacniające świadomość oraz budowanie partnerstw pomiędzy partnerami społecznymi i organizacjami sektora publicznego i prywatnego, włączając w to organizacje pozarządowe oraz działania partnerów społecznych, promujące zatrudnienie, edukację, szkolenie, mieszkalnictwo, niedyskryminację, zwalczanie ubóstwa, zdrowie, bezpieczeństwo i ochronę socjalną [36] . Uprawnionymi wnioskodawcami byli partnerzy społeczni, władze publiczne oraz organizacje władz publicznych, ustanowione jako podmioty prawne w państwach-beneficjentach oraz w Norwegii, regularnie podejmujące działania dotyczące godnej pracy i/lub współpracy trójstronnej. Wartość dofinansowania projektu wynosiła od 50 000 do 400 000 euro przy poziomie dofinansowania projektu wynoszącym maksymalnie 90% kosztów kwalifikowanych.

Druga edycja – Fundusz Stypendialny i Szkoleniowy.

Operatorem Funduszu jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji [37] . Fundusz wdrażany jest w partnerstwie z Norweskim Centrum Współpracy Międzynarodowej w Edukacji – SIU (Norwegian Centre for International Cooperation in Education), Islandzkim Centrum Badań – RANNIS (Icelandic Centre for Research) oraz Agencją ds. Kształcenia Międzynarodowego – AIBA – w Liechtensteinie (National Agency for International Education Affairs). Celem Funduszu jest rozwój zasobów ludzkich, jak również poszerzanie wiedzy dzięki nasileniu mobilności studentów czy też pracowników uczelni wyższych pomiędzy naszym krajem a państwami-darczyńcami, a także pogłębienie współpracy między instytucjami zajmującymi się edukacją w Polsce i na terenie państw-darczyńców. Na realizację projektów finansowanych z Funduszu przewidziano 10 000 000 euro z funduszy EOG i norweskich [38] . Operator programu ustalił sześć konkursów w ramach czterech działań.

Działanie I – Mobilność Studentów i Pracowników Uczelni jest nakierowane na wspieranie wymiany studentów, jak również pracowników szkół wyższych między instytucjami edukacyjnymi nie tylko w Polsce, ale też w państwach-darczyńcach. Do uprawnionych wnioskodawców należą uczelnie, które dysponują Kartą Uczelni Erasmusa i które mogą działać w partnerstwie z instytucjami pochodzącymi z państw-darczyńców. W tym działaniu przewidziano miesięczne stypendia dla studentów (dofinansowanie kosztów utrzymania) w kwocie pomiędzy 600 a 1200 euro wraz z dodatkową kwotą 500 euro na dofinansowanie kosztów podróży i ubezpieczenia. W ramach działania rozdystrybuowane są również granty dla pracowników szkół wyższych (w wysokości 250 euro za dzień, 1250 euro za tydzień lub 2100 euro za miesiąc, a oprócz tego 500 euro przeznaczone na koszty podróży i ubezpieczenia). Niewymagany jest wkład własny a projekt może trwać do 15 miesięcy. Operator przewidział trzy nabory – 2013 r., 2014 r. i 2015 r. Więcej szczegółowych informacji, w tym niezbędne dokumenty i szczegółowe wytyczne odnośnie aplikowania, dostępnych jest na stronie operatora [39] .

W ramach Działania II – Wizyty Przygotowawcze przewidziano pierwotnie jeden nabór wniosków, zakończony i rozpatrzony na początku 2013 roku. W grudniu 2013 r. Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji – operator programu Fundusz Stypendialny i Szkoleniowy – ogłosiła kolejny nabór, który trwać będzie od 3 lutego 2014 [40] .

Działanie III – Współpraca Instytucjonalna to dwu- lub wielostronne projekty, które mają na celu realizację wspólnych inicjatyw instytucji polskich i pochodzących z państw-darczyńców na wszystkich poziomach edukacji (wśród nich m.in. dotyczące rozwoju nowych narzędzi i sposobów nauczania, projektów szkolnych, seminariów czy też konferencji lub publikacji itp.). Wnioskodawcami mogą być zarówno szkoły, jak i instytucje zajmujące się edukacją formalną, działające w partnerstwie z podmiotami z państw-darczyńców. Przewidziana przez operatora kwota grantu wynosi 20 000-100 000 euro przy dofinansowaniu na poziomie 90% kosztów kwalifikowanych. Projekty w ramach tego działania mogą być realizowane w czasie do 2 lat [41] . Operator przewidział jeden nabór w 2013 roku.

Działanie IV – Rozwój Polskich Uczelni ma na celu wspieranie projektów nakierowanych na poprawę jakości nauczania na polskich uczelniach oraz zmierzających do umiędzynarodowienia szkół wyższych w naszym kraju. Uprawnieni wnioskodawcy to polskie szkoły wyższe. Operator nie wymaga udziału partnerów z państw-darczyńców. W ramach działania projekty mogą otrzymać dofinansowanie na poziomie 90% kosztów kwalifikowanych w kwocie 20 000-250 000 euro. Przy czym projekt może trwać od roku do maksymalnie trzech lat. Operator przewidział organizację konkursu wyłącznie w 2013 roku.

Druga edycja – Polsko-Norweska Współpraca Badawcza.

Operatorem programu jest Narodowe Centrum Badań i Rozwoju [42] w partnerstwie z Norweską Radą Badań (Norwegian Research Council). Zgodnie z informacjami Krajowej Instytucji Koordynującej wartość programu z funduszy norweskich wynosi 36 830 000 euro [43] . Łączny budżet programu wynosi 73 917 647 euro, z czego na finansowanie projektów badawczych wyłonionych w trybie konkursowym przeznaczono 68 078 533 euro, w tym 3 529 412 euro na badania naukowe dotyczące równości płci a także tzw. work-life balanc i 10 541 176 euro na badania w zakresie wychwytywania i składowania dwutlenku węgla. Ponadto kwota w wysokości 2 352 941 euro przeznaczona została na Fundusz Małych Grantów [44] .

Celem programu jest zmniejszenie różnic ekonomicznych i społecznych oraz propagowanie współpracy bilateralnej poprzez popularyzację i wsparcie badań naukowych. Program zakłada finansowanie badań naukowych i prac rozwojowych dotyczących następujących obszarów priorytetowych: ochrony środowiska, jak również zmian klimatycznych, obejmujących badania polarne; zdrowia, a także nauki społeczne, w tym dotyczące migracji, promowania równości płci, ponadto równowagi między pracą a życiem prywatnym. Operator programu przewidział otwarty nabór wniosków oraz nabory w ramach Funduszu Małych Grantów. Program będzie ukierunkowany na wzmacnianie współpracy dwustronnej między Polską a Norwegią. Przewidziano wsparcie między innymi za pomocą mechanizmu intensyfikującego współpracę (komponent mobilnościowy umożliwiający polskim i norweskim partnerom projektów B+R skorzystanie z doświadczenia oraz infrastruktury badawczej partnera). Zasadniczym kryterium oceny w odniesieniu do wszystkich obszarów tematycznych jest wartość naukowa projektu oraz dodatkowo – dla projektów o charakterze aplikacyjnym – innowacyjność rozwiązania.

Uprawnionymi wnioskodawcami w ramach otwartych naborów wniosków są jednostki naukowe wymienione w Ustawie z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. nr 96, poz. 615), które mogą działać w partnerstwie z podmiotami z państw-darczyńców. Mogą one ubiegać się o dofinansowanie w wysokości 150 000-1 000 000 euro. Operator nie wymaga wkładu własnego (poziom dofinansowania może wynosić do 100% kosztów kwalifikowalnych projektu).

Fundusz Małych Grantów ma za zadanie wesprzeć projekty badawcze realizowane przez kobiety w najmniej sfeminizowanym obszarze nauk technicznych. Dzięki temu kobiety będą miały możliwość wzmocnienia kompetencji oraz dorobku uprawniającego do uzyskania stopnia doktora, doktora habilitowanego lub tytułu profesora. Uprawnionymi wnioskodawcami są doktorantki oraz pracownice sektora nauki prowadzące badania w najmniej sfeminizowanym obszarze nauk technicznych. Mogą one aplikować o dofinansowanie (w wysokości do 100% kosztów kwalifikowalnych) w kwocie 50 000-100 000 euro. W ramach Funduszu Małych Grantów nie trzeba zawiązywać partnerstwa z podmiotami z państw darczyńców.

Szczegółowe informacje o naborach i wymaganiach formalnych dostępne są na stronie operatora w zakładce poświęconej Polsko-Norweskiej Współpracy Badawczej [45] .

Podsumowanie.

Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego dają różnorodne możliwości pozyskania dofinansowania na szerokie spektrum działalności – od działań społecznych w obszarze wzmacniania demokracji i społeczeństwa obywatelskiego przez stypendia naukowe po działania w obszarze kultury. Z uwagi na dużą konkurencję pozyskanie dotacji z tych mechanizmów nie jest łatwe, warto jednak próbować, gdyż fundusze norweskie i EOG stanowią dość unikatową szansę na realizację projektów grantowych i cieszą się opinią całkiem przyjaznych użytkownikom. Dla przedstawicieli branży kreatywnej szczególnie atrakcyjne mogą okazać się programy finansujące stypendia naukowe i działania w obszarze kultury, mimo iż są one bardzo specyficznie sprofilowane.