Podrozdział 3. Certyfikacja metodyk zarządzania projektami PMI i PRINCE2.

Jeśli zajmujemy się zarządzaniem projektami, to z pewnością interesujące jest pytanie o to, który certyfikat dokumentujący nasze kwalifikacje jest wartościowszy, który łatwiej i prościej uzyskać.

Oprócz opisywanych powyżej certyfikacji metodyki PMI i PRINCE2 [1] warto również przyjrzeć się trzeciej z dostępnych metodyk zarzadzania projektami –IPMA. Zatem możliwe jest uzyskanie:

• Certyfikatu Project Management Professional (PMP) przyznawanego przez Project Management Institute (PMI).
• Certyfikatów – o różnych poziomach – nadawanych przez IPMA (International Project Management Association), tj. poziom D (początkujący kierownik projektu), poziom C (doświadczony kierownik projektu), poziom B (kierownik programu) i poziom A (dyrektor „biznesu projektowego”).
• Certyfikaty dotyczące znajomości metodyki PRINCE2 przyznawane przez APM (Association Project Management): poziom wstępny (Foundation) i poziom zaawansowany (Practitioner).

Warto podkreślić, że pomiędzy certyfikacją PMI i IPMA a PRINCE2 istnieje znacząca różnica. Otóż certyfikaty PMI i IPMA dotyczą zarządzania projektami, natomiast certyfikat APM mówi tylko o znajomości metodyki PRINCE2.

Druga zasadnicza różnica pomiędzy tymi dwiema grupami certyfikatów (PMI, IPMA) oraz APM dotyczy warunków wstępnych niezbędnych do przystąpienia do certyfikacji. Zarówno ubieganie się o certyfikat poziomu C w certyfikacji IPMA, jak i o certyfikat PMP wymaga sporego doświadczenia w zarządzaniu projektami i dodatkowo jego udokumentowania przy składaniu aplikacji certyfikacyjnej. Natomiast przystąpienie do certyfikacji PRINCE2 Foundation, jak i Practitioner nie wymaga ani wcześniejszego doświadczenia, ani też wiedzy w zakresie zarządzania projektami. Wystarczy tylko przyjść na szkolenie z metodyki PRINCE2 i w wersji najkrótszej: w trzecim dniu zdać egzamin Foundation, a w piątym dniu egzamin Practitioner.

Te wskazane powyżej różnice między certyfikacjami oznaczają dwa podejścia do uzyskania certyfikatu. Jeśli jest się doświadczonym kierownikiem projektu, ma się za sobą kilka lat praktyki w roli kierownika projektu i chce się uzyskać formalne potwierdzenie doświadczenia i wiedzy w zarządzaniu projektami, a nie tylko potwierdzenie znajomości określonej metodyki, to oczywiście powinno się rozważać albo certyfikację PMI, albo IPMA (poziom C). Jeśli natomiast chce się po prostu mieć jakiś certyfikat związany z zarządzaniem projektami i nie ma się wystarczającego doświadczenia i wiedzy, to wtedy warto pomyśleć o uzyskaniu certyfikatu PRINCE2 Foundation, a następnie PRINCE2 Practitioner. Mając któryś z innych certyfikatów lub nawet oba, także warto pomyśleć o certyfikacji PRINCE2 Practitioner – dobrze znać i rozumieć jedną z wiodących metodyk zarządzania projektami, gdyż w praktyce, nawet tworząc lub stosując własną metodykę, można skorzystać z kilku naprawdę dobrych podejść PRINCE2.

Doświadczony kierownik projektu powinien jednak myśleć albo o certyfikacji PMI, albo IPMA.
W celu uzyskania Certyfikatu PMP (przyznawany przez PMI) i dopuszczeniu do egzaminu należy spełnić kilka kryteriów określonych przez PMI, a opisanych szczegółowo w PMP Handbook [2] , tj.:

– udział w szkoleniach z zarządzania projektami – co najmniej 35 h;
– co najmniej trzyletnie doświadczenie w zarządzaniu projektami (udokumentowane 4500 h pracy projektowej – w przypadku kandydatów z wykształceniem wyższym, lub 6000 h – w przypadku kandydatów z wykształceniem średnim).

Te 4500 h oznacza w praktyce co najmniej 2,5–3 lata pracy w zarządzaniu projektami w roli kierownika projektu. Trzeba je udokumentować w formularzach dostępnych na stronie PMI, co oznacza sporo pracy przy przygotowaniu zestawu niezbędnych informacji i wypełnieniu formularzy PMI.

Natomiast sam egzamin jest egzaminem testowym: wyboru jednej najlepszej lub poprawnej spośród czterech odpowiedzi. Jego podstawą jest aktualna edycja standardu PMI: PMBOK Guide, którą trzeba nie tylko dobrze znać, ale także rozumieć, zwłaszcza praktyczne zastosowanie w projektach zasad i filozofii standardu PMI. Trwa 4 h i zawiera 200 pytań, jest prowadzony w języku angielskim (nie ma przynajmniej „na dziś” egzaminu w języku polskim).

Certyfikat jest ważny trzy lata od daty egzaminu. Jeśli jednak w ciągu tych trzech lat uzyska się 60 tzw. punktów PDU (Professional Development Unit), przyznawanych m.in. za: udział w szkoleniach, prowadzenie szkoleń, samokształcenie, udział w seminariach PMI i za prowadzenie projektów, to certyfikat PMP jest przedłużany na kolejne trzy lata.

Podsumowując certyfikat PMP: jeśli spełniasz warunki dopuszczenia do egzaminu, jesteś i chcesz dalej być profesjonalnym kierownikiem projektu i dodatkowo pracujesz w firmie, gdzie stosowany jest standard PMI lub metodyka ZP bazująca na tym standardzie, to naprawdę nie masz się co zastanawiać – po prostu musisz przystąpić do certyfikacji PMP®. Zdobycie certyfikatu wymaga pracy podczas przygotowania aplikacji, podczas przygotowania się do egzaminu i wreszcie zdania samego egzaminu.

Druga światowa organizacja skupiająca kierowników projektów – IPMA (International Project Management Association) – także ma swój system certyfikacji. Obejmuje on cztery poziomy (od najniższego D, do najwyższego – poziomu A).

Podobnie jak przy PMP dla dopuszczenia do egzaminu trzeba spełnić kilka warunków wstępnych:

• Mieć minimum trzyletnie doświadczenie w zakresie zarządzania projektami, wykonując odpowiedzialne zadania w niezłożonych projektach.
• Mieć ukończone 25 lat oraz wykształcenie wyższe.

Ponadto zgłaszając się do certyfikacji, należy przedstawić:

• Wypełniony arkusz samooceny.
• Listę referencyjną zrealizowanych projektów z opisem roli pełnionej w realizacji projektu.
• Krótki opis projektu zrealizowanego w ostatnich dwóch latach lub aktualnie prowadzonego.

Na tej podstawie zespół asesorów decyduje o dopuszczeniu do certyfikacji na poziomie C. Sam egzamin znacznie różni się od egzaminu PMP®, gdyż składa się z trzech etapów:

1. Dwugodzinnego egzaminu pisemnego, sprawdzającego wiedzę z zakresu zarządzania projektami (według Polskich Wytycznych Kompetencji IPMA v 3.0 (NCB PL)).
2. Jednodniowego warsztatu projektowego, w trakcie którego pracuje się w zespole (inni zdający) nad przygotowaniem, planowaniem i realizacją projektu opisanego w case study.
3. Rozmowy kandydata z zespołem asesorów.

Certyfikat jest przyznawany na pięć lat. Po tym czasie należy złożyć aplikację o przedłużenie ważności certyfikatu o kolejne pięć lat.

Podsumowując – certyfikat jest mniej popularny i mniej znany, ale jest ceniony. Sam trzyetapowy egzamin jest znacznie ciekawszy i bardziej kształcący. Warto także odbyć rozmowę końcową z doświadczonymi asesorami – tu także naprawdę wiele można się nauczyć.

Certyfikaty PMI, PRINCE2 i IPMA w skrócie.

Warto w sumaryczny sposób porównać różnice pomiędzy trzema najpowszechniejszymi certyfikatami na rynku PMP, IPMA-C i PRINCE2 Foundation oraz stojącymi za nimi standardami zarządzania projektami.

Co oferują trzy standardy w aspekcie zarządzania projektami?

PMI (Project Management Institute, www.pmi.org) to amerykańskie stowarzyszenie zajmujące się tworzeniem i promowaniem standardów zarządzania projektami. Udziela ono praw do tworzenia oddziałów na całym świecie, między innymi w Polsce (www.pmi.org.pl).

PMI jest właścicielem zbioru dobrych praktyk PMBoK Guide (Project Management Body of Knowledge Guide), aktualna wersja to 5. Ów zbiór dobrych praktyk jest rozwijany od kilkudziesięciu lat przez wolontariuszy z różnych krajów. Według niego wiedza o prowadzeniu projektów dzieli się na ponad 40 procesów zarządzania projektami. Procesy te korzystają z dziesiątek technik i narzędzi. Zdaniem PMBOK Guide można, a nawet trzeba je konfigurować w zależności od potrzeb organizacji. Dopiero ich odpowiednie dobranie tworzy tzw. metodykę prowadzenia projektów. Ponieważ PMBOK® Guide jest adaptowalny do bardzo małych i bardzo dużych projektów i zbiera dobre praktyki z całego świata, to niestety ta książka stała się niezwykle gruba – ok. 600 stron. Zatem ów standard swoją genezę ma w projektach komercyjnych ze szczególnym uwzględnieniem perspektywy kierownika projektów.

IPMA (International Project Management Association, www.ipma.org) to zrzeszenie stowarzyszeń zarządzania projektami działających w dziesiątkach krajów, w Polsce działa przez IPMA Polska (www.ipma.org.pl). IPMA jest właścicielem zbioru 46 kompetencji, które powinny cechować kierownika projektów, tzw. NCB (National Competence Baseline). Można go za darmo pobrać z witryny IPMA. W przeciwieństwie do poprzedniego standardu NCB nie opisuje procesów ani technik zarządzania projektami. Jedynie wymienia, co powinien znać kierownik projektu. Na przykład, jeśli PMBOK®Guide opisze działanie metody wartości wypracowanej oraz powie, że to jest technika należąca do procesu kontroli kosztów, to NCB powie, że kierownik projektu powinien znać metodę wartości wypracowanej, nie opisując zasad jej działania. NCB też nie powie, jak zbudować metodykę zarządzania projektami w firmie, ponieważ skupia się tylko na wyliczeniu umiejętności kierowników projektów, a nie zasadach współpracy i komunikacji w zespołach projektowych.

OGC (Office for Government Commerce) to agenda rządu brytyjskiego wspierająca proces zakupowy w sektorze publicznym Wielkiej Brytanii. W celu poprawy efektywności zakupów w tym sektorze opracowała szereg standardów, w tym PRINCE2 (Project in Controlled Environment). Zatem PRINCE2 swoją genezę ma w projektach sektora publicznego ze szczególnym uwzględnieniem perspektywy zamawiającego.

PRINCE2 to metodyka prowadzenia projektów składająca się z siedmiu procesów, kilkudziesięciu dokumentów, technik i ról. Jest to przykład konkretnego scenariusza postępowania w trakcie prowadzenia projektu. Ze wszystkich powyższych standardów PRINCE2 zawiera najmniejszy bagaż wiedzy i najprzyjemniej się go czyta. Jest to po prostu podręcznik pokazujący, jak prowadzić projekt zgodnie z tą metodyką. W porównaniu do PMBoK Guide można by powiedzieć, że PRINCE2 to konkretny schemat prowadzenia projektów, podczas gdy ten pierwszy to zbiór dziesiątków klocków, z których dopiero trzeba zbudować standard, jaki jest potrzebny w firmie.

Rodzaje certyfikacji.

PMI oferuje przede wszystkim certyfikat PMP (Project Management Professional), po polsku to „fachowiec w zarządzaniu projektami” (niekoniecznie kierownik projektów, bo np. również pracownik biura projektów!). Niższym certyfikatem jest CAPM (Certified Associate in Project Management), a wyższym PgMP (Program Management Professional). PMP jest najbardziej rozpowszechniony (ponad 0,5 mln posiadaczy na świecie), więc tylko o nim tutaj napiszemy. PMP potwierdza, że posiadacz dogłębnie opanował PMBOK Guide, rozumie, jak stosować procesy zarządzania projektami, adaptować je do konkretnych potrzeb oraz zna kilkadziesiąt technik projektowych. Egzamin na PMP jest najtrudniejszy w porównaniu do IPMA-C czy PRINCE2, składa się z 200 pytań, trwa 4 h. Natomiast z uwagi na to, że egzamin jest testem elektronicznym, to możliwe jest sprawdzenie głównie wiedzy, ale już nie umiejętności społecznych i doświadczenia kandydata.

IPMA oferuje cztery poziomy certyfikacji A, B, C, D. A to poziom dyrektora projektów, B – kierownika większych projektów, C – kierownika projektów, D – członka zespołu projektowego. Odpowiednikiem PMP jest poziom C i o nim tu napiszemy. Potwierdza on, że posiadacz nie tylko zna kilkadziesiąt technik przydatnych w prowadzeniu projektów, ale również umie je stosować w praktyce i ma odpowiednie doświadczenie. To jedyny certyfikat, w którym występuje rozmowa bezpośrednia z asesorem. Zatem on najpełniej sprawdza kompetencje kierownika projektu. Nie sprawdza natomiast znajomości metodyki, ponieważ IPMA nie ma jej.

W PRINCE2 proces certyfikacji jest nadzorowany przez firmę APM Group Ltd, która otrzymała takie prawo od OGC. PRINCE2 oferuje dwa poziomy: Foundation, Practitioner i Professional. Ze wszystkich wymienionych wyżej PRINCE2 Foundation jest najbardziej popularny i jednocześnie najprostszy. Traktowany bywa jako papier szybki do zdobycia. Jeżeli natomiast organizacja nie stosuje dosłownie metodyki PRINCE2, to jego wartość jest mocno ograniczona.

Droga dojścia do certyfikatu.

Przed przystąpieniem do egzaminu PMP należy na stronie internetowej PMI wpisać swoje projekty. Nauka do PMP zajmuje zwykle 1–3 miesiące intensywnej pracy własnej, często wzmocnionej szkoleniem przygotowującym do certyfikacji. Trudność wynika z tego, że nie tylko trzeba znać techniki projektowe, ale i trzeba umieć zaadaptować ponad 40 procesów projektowych do konkretnych potrzeb organizacji. Sprawdzana jest nie tyle literalna znajomość metodyki, ile umiejętność jej stosowania w różnych przypadkach projektowych. Dodatkową trudnością jest fakt, że test zdaje się po angielsku. Egzamin jest przeprowadzany przez niezależne centrum testowe Prometric. Trwa 4 h i składa się z 200 pytań wyboru.

IPMA-C otrzymywane jest po trzydniowym assessmencie. Najpierw oceniany jest życiorys kandydata oraz projekty, które wykonał, następnie zdawany jest egzamin (3 h), kolejny krok to warsztat projektowy, w trakcie którego kandydat jest obserwowany przez asesora, na koniec następuje wywiad z asesorem. Zatem jest to najbardziej wszechstronna i bezpośrednia ocena kandydata. Jednakże obejmuje jego wiedzę i umiejętności zarządcze, a nie dotyczy znajomości procesów projektowych (NCB to nie metodyka, tylko spis kompetencji).

W przypadku PRINCE2 Foundation typowa droga to pójście na trzydniowe szkolenie, następnie czwartego dnia jednogodzinny test pisany przy trenerze. Zdawalność praktycznie 100%. Po zdaniu Foundation można podejść do egzaminu Practitioner, co oznacza zwykle kolejne dwa dni szkolenia i test.

Podsumowanie.

Poniżej zamieszczono porównanie najpopularniejszych certyfikatów oferowanych przez trzy standardy.

Certyfikat	PMP	PRINCE2 Foundation	IPMA-C
Warunki wstępne	Trzy lata oraz 4500 h uczestnictwa w zarządzaniu projektami, 35 h szkoleń	brak	Trzy lata zarządzania projektami
Koszt	555 USD	Ok. 1000 zł (cenę ustala firma szkoleniowa)	7380 zł
Typowy czas nauki*	1–3 miesiące	1–4 h po kursie trzydniowym	1–4 tygodnie
Forma egzaminu	Test 200 pytań w centrum Prometric	Test 75 pytań w ramach szkolenia	Wielowymiarowy assessment przez trzy dni
Zakres wiedzy	PMBOK Guide (ok. 600 stron), kodeks etyczny, kilkadziesiąt technik projektowych	Podręcznik Managing Successful Projects with PRINCE2 (341 stron)	Kilkadziesiąt technik projektowych z różnych książek i szkoleń
Ważność certyfikatu	Trzy lata, potem trzeba znowu zapłacić		Pięć lat, potem trzeba znowu zapłacić

* Typowy czas nauki został podany na podstawie osobistych doświadczeń i rozmów z posiadaczami certyfikatów.

Jeżeli organizacja zamierza stworzyć, a następnie wdrożyć własny standard zarządzania projektami oparty na uznanym wzorcu, to PMP jest naszym zdaniem najlepszą ścieżką.

Gdy organizacja chce tylko potwierdzić wiedzę i umiejętności swoich kierowników projektów, a jakiś standard już posiada, to IPMA-C jest najlepszą ścieżką, choć jest kosztowna.

Jeżeli zaś organizacja zamierza stosować metodykę PRINCE2, to najlepiej wybrać certyfikację Foundation plus ewentualnie Practitioner ze względu na łatwość zdobycia i cenę.

Podsumowanie.

W jaki sposób wybrać standard zarządzania projektami dla własnej organizacji? Jakiego standardu należy się uczyć, wchodząc na ścieżkę kariery kierownika projektu? Według jakiego standardu zarządzania konkretnym projektem? Który z tych standardów jest najlepszy? To są pytania, na które próbuje sobie odpowiedzieć wiele osób. Kryteria wyboru mogą być nie tylko merytoryczne, ale także społeczne, organizacyjne czy biznesowe. Kryteria merytoryczne to te, które dotyczą zestawu procesów, ich postaci, stosowanych technik i wytwarzanych produktów. Do kryteriów społecznych można zaliczyć prestiż standardu w środowisku zarządzania projektami. Kryteria organizacyjne to np. narzucanie organizacji metodyki przez organizację nadrzędną, np. korporacji czy właściciela biznesowego. Kryteria biznesowe to np. wymagania przez klienta projektu stosowania określonej metodyki – coraz częściej w przetargach wymaga się realizacji projektów przez osoby mające certyfikat PMP czy też zgodnie z metodyką Prince 2.

Przy dokonywaniu wyboru standardu należy także uwzględnić jej podstawowy cel. Jeśli chcemy podnieść kwalifikacje personelu, to dobrym rozwiązaniem są standardy typu kompendium wiedzy (PMBoK Guide) lub standardy kompetencji – skrótowo omówiono IPMA ICB. Jeżeli koncentrujemy się na wdrożeniu sprawnego, dobrze zdefiniowanego procesu zarządzania projektami i nie chcemy zbyt dużo pracy wkładać w dopracowywanie rozwiązania – to zalecane byłoby wykorzystanie którejś z gotowych metodyk (np. PRINCE2). Jeżeli zarządzanie projektami już u nas na pewnym poziomie funkcjonuje, to można pomyśleć o jego usprawnianiu – do tego z kolei służą modele dojrzałości projektowej.

Trzeba też pamiętać, że niektóre z omawianych tu dokumentów pełnią więcej niż jedną rolę. Na przykład PMBoK Guide, chociaż zawiera przewodnik po kompendium wiedzy, to stosowany jest także jako standard zarządzania projektami – Stany Zjednoczone przyjęły ten dokument jako obowiązujący standard, co w zasadzie zamyka dyskusję, czy PMBoK Guide jest czy nie jest metodyką – gdyby nią nie był, to nie można by wymagać od organizacji działania zgodnie z nim. A może da się jednocześnie wdrażać więcej niż jeden standard? Są specjaliści, którzy nie sprzeciwiają się takiemu rozwiązaniu. W końcu żaden z omawianych tu globalnych standardów nie pokrywa całości obszaru zarządzania projektami. Na przykład opis procesów można pobrać z PMBoK Guide czy PRINCE2, zaś za podstawę do kształtowania miękkich umiejętności kierowników projektów przyjąć można IPMA ICB.

Takie rozwiązania są możliwe i gdzieniegdzie stosowane, jednak wymagają one sporo pracy mającej na celu dostosowanie i uzgodnienie wybranych elementów zawartości standardów. Jednak z drugiej strony żaden ze standardów nie jest nigdy wdrażany w postaci dokładnie takiej, jaka jest opisana w publikacji. Jeśli wdraża się pojedynczy standard, to także należy go dostosować do specyfiki organizacji [3] .

Jedna z autorek CMMI SM, Susan Garcia, opisuje pytania, które organizacja powinna sobie postawić, wybierając standard zarządzania projektami:

• Czy firma powinna wybrać standard ze względu na warunki rynkowe?
• Czy w organizacji występują problemy, które standard rozwiązuje?
• Czy organizacja chce i jest gotowa inwestować we wdrożenie standardu?
• Czy standard jest zgodny ze strategią, praktykami i klimatem organizacji?

Dopiero dokładna analiza warunków organizacji pozwala na podjęcie właściwej decyzji dotyczącej wdrażania standardu. Natomiast na pewno można stwierdzić, że na poziomie pojedynczego kierownika projektów większa ilość wiedzy zawartej w standardach zwiększa szerokość spojrzenia na zarządzanie projektami, przygotowuje na różne sytuacje, które mogą wystąpić w trakcie ich realizacji, i w ten sposób może się przyczynić do zwiększenia skuteczności w tej pracy.