Wprowadzenie. Źródła prawa
Polskie prawo handlowe ma bogate przedwojenne tradycje. Przez blisko 70 lat obowiązywał Kodeks handlowy, który wszedł w życie 27 czerwca 1934 r. Jego następca – Kodeks spółek handlowych – powstał w 2000 r. Przyjął on część regulacji swojego poprzednika. W zakresie, w jakim Kodeks spółek handlowych powtarza regulacje Kodeksu handlowego, zarówno orzecznictwo, jak również wypowiedzi doktryny z tamtego okresu, pozostają po części aktualne.
W stosunku do Kodeksu handlowego wyraźną nowością jest wprowadzenie i uregulowanie definicji umowy spółki handlowej. Powyższą definicję zawiera przepis art. 3, zgodnie z którym wspólnicy spółki handlowej zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnych celów poprzez wniesienie wkładów oraz jeżeli umowa lub statut spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny, określony w umowie, sposób. Tutaj od razu wyłania się kilka zasadniczych kwestii kształtujących spółkę. Przede wszystkim jest to wspólny cel, w świetle którego należy interpretować umowy spółki handlowej (dotyczy również spółki akcyjnej). W umowie znajdują się również elementy kontraktowe. Podstawowy to obowiązek wniesienia wkładów do spółki. Dotyczy on każdego wspólnika, ale też każdego akcjonariusza (co jest szczególnie widoczne w spółkach kapitałowych). Warto zauważyć, iż jest to zasadnicza różnica w stosunku do spółki cywilnej, gdzie zasadniczo wspólnicy nie mają obowiązku wniesienia wkładów. Wszystkie spółki podlegają wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego.
Rodzaje spółek prawa handlowego
W aktualnym stanie prawnym wszystkie spółki można podzielić na spółki osobowe i spółki kapitałowe. Spółka osobowa oparta jest na osobistych powiązaniach wspólników. Nie ma osobowości prawnej, cechuje się osobistą (majątkową) odpowiedzialnością wspólników za jej zobowiązania i osobistym prowadzeniem jej spraw. Uprawnienie wspólników do prowadzenia spraw spółki i reprezentowania oznacza ich bezpośrednie zaangażowanie w działalność spółki. Ważną cechą spółek osobowych jest również równość praw i obowiązków. Jest to najbardziej widoczne w spółce jawnej, gdzie wspólnicy mają takie same uprawnienia, ale też takie same obowiązki.
Spółki kapitałowe zaś to spółki, w których występuje prymat kapitału nad elementem osobowym. Spółka taka ma osobowość prawną, a więc może występować w obrocie prawnym bez ograniczeń. Sytuacja prymatu kapitałowego pozwala na stosunkowo łatwy przepływ kapitału związanego z tą spółką. Ponadto, w przeciwieństwie do spółek osobowych, w kapitałowych nie występuje równość praw i obowiązków wspólników czy też akcjonariuszy. W wypadku tego rodzaju podmiotów decyduje bowiem kapitał. Ten, kto posiada więcej udziałów, ma prawo do większej liczby głosów.
Do spółek osobowych zalicza się spółkę jawną partnerską, komandytową i komandytowo-akcyjną. Do spółek kapitałowych zaś spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkę akcyjną.
Spółka jawna
Spółka jawna jest modelowym wręcz przykładem spółki osobowej. W zasadzie wszystkie późniejsze regulacje spółek osobowych w mniejszym bądź większym stopniu odnoszą się właśnie do niej. Z tych właśnie względów zagadnienie spółki jawnej będzie opisane w sposób znacznie szerszy aniżeli innych spółek osobowych.
Do 2001 r., a więc do chwili wprowadzenia regulacji Kodeksu spółek handlowych, spółka jawna nie odgrywała w obrocie gospodarczym ważnej roli. W większości przypadków wspólnicy powoływali spółki cywilne. Powyższe uległo zmianie między innymi wskutek czasowego wprowadzenia regulacji dyscyplinujących obrót, polegających na tym, iż w wypadku przekroczenia określonej skali obrotów spółka cywilna winna z mocy prawa przekształcić się w spółkę jawną. Obecnie jednak ustawodawca odszedł od tego rozwiązania, pozostawiając decyzję o przekształceniu spółki cywilnej w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością dobrowolnej decyzji wspólników.
a) wspólnicy
W tworzenie spółki jawnej mogą być zaangażowane dwie lub więcej osób. Nie ma możliwości powołania jednoosobowych spółek osobowych. Należy także zaznaczyć, iż po założeniu spółki, jeśli w wyniku zdarzeń prawnych lub faktycznych miałby w niej pozostać jeden wspólnik, wówczas nie prowadzi on jej jednoosobowo, tylko spółka ulega likwidacji. Wspólnikiem spółki jawnej może być każdy podmiot prawa cywilnego, czyli osoby fizyczne, osoby prawne, jak również ułomne osoby prawne.
b) umowa spółki jawnej
Jeżeli chodzi o umowę spółki jawnej, to powinna być ona zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Jednakże należy pamiętać o tym, że ta forma pisemna może być niewystarczająca. Dzieje się tak w sytuacji, gdy –przykładowo – wkładem do spółki jawnej staje się nieruchomość. W takim wypadku umowa spółki powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.
Umowa spółki jawnej określa przede wszystkim wspólników, czyli jej strony. Następnie powinna określać firmę i siedzibę spółki jawnej. Firma spółki jawnej musi zawierać nazwiska wspólników bądź przynajmniej jednego z nich.
Dodatkowo taka umowa powinna określać siedzibę, czyli miejscowość, w której jest prowadzona działalność.
Kolejnym obligatoryjnym elementem umowy są wkłady. Każdy ze wspólników jest zobowiązany do wniesienia do spółki wkładu. Aktualnie nie ma możliwości zgłoszenia spółek „bezwkładowych” czy też zwalniania wspólników z obowiązku wniesienia wkładu. Z tych względów w treści umowy każdego ze wspólników należy odrębnie określić przedmiot jego wkładu oraz jego wartość.
Kolejne elementy to oczywiście przedmiot działalności spółki oraz czas jej trwania, jeżeli ma on być oznaczony.
Wspólnicy spółki jawnej mogą dowolnie oznaczyć swoje uprawnienia i obowiązki. Jedynym ograniczeniem w stosunku do powołanej dowolności jest to, że nie mogą być one sprzeczne z naturą spółki jawnej.
Spółka jawna powstaje dopiero w momencie wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Od tego momentu uzyskuje ona podmiotowość prawną. Za rejestrację w sądzie tytułem wpisu należy uiścić opłatę w wysokości 750 zł, a za publikację w Monitorze Sądowym i Gospodarczym 500 zł.
Od momentu zarejestrowania spółka może rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej, uzyskuje status odrębnego przedsiębiorcy od wspólników. Jest odrębnym od wspólników podmiotem prawa. Spółka działa samodzielnie, nabywa prawa i zobowiązania. Ma swój odrębny majątek. Ten majątek spółki jawnej będzie tworzyło przede wszystkim mienie nabyte poprzez wniesienie wkładu do spółki, jak również nabyte później w trakcie jej działalności. Umowa spółki jawnej podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Wysokość tego podatku wynosi 0,5% kapitału zakładowego.
c) prawa i obowiązki wspólników
Podstawowym obowiązkiem wspólnika spółki jawnej jest wniesienie wkładów. Nie ma wskazanych wyraźnych przepisów, które dotyczyłyby terminów ich wniesienia.
Wspólnicy mają prawo do zysku oraz obowiązek uczestnictwa w stratach. Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, wspólnicy mają takie same uprawnienia co do podziału zysku, jak i udziału w stratach. Umowa może tę zasadę równości zupełnie zmienić i może uzależnić wypłatę zysku od wartości wkładu wniesionego do spółki lub może ona zostać oznaczona procentowo.
Należy pamiętać, iż zgodnie z art. 51 Kodeksu spółek handlowych wspólnika można wyłączyć od udziału w stratach, nie można jednak wyłączyć go od udziału w zysku. Wspólnicy mogą żądać wypłaty zysku z końcem każdego roku obrotowego. Zasada ta może być też zmieniona na możliwość wypłaty częściowych zaliczek w trakcie roku obrotowego na poczet tego zysku. Zysk może być wypłacany wspólnikom po spełnieniu dwóch warunków: – tylko jeśli ten zysk został osiągnięty (wypracowany), po drugie, jeżeli zostały pokryte wcześniej powstałe straty.
Kolejne uprawnienie o charakterze majątkowym to prawo do części udziałów w przypadku wystąpienia ze spółki. Dotyczy to wszelkich przypadków, gdy wspólnik występuje bądź to na skutek wypowiedzenia przez wspólnika umowy, bądź też na skutek wykluczenia go przez pozostałych wspólników, czy też dotyczy to później spadkobierców w przypadku śmierci wspólnika. W takim przypadku należy obliczyć wartość udziału kapitałowego na podstawie odrębnego bilansu, uwzględniającego wartość zbywczą majątku spółki.
Podstawowym uprawnieniem niemajątkowym, a jednocześnie obowiązkiem, jest prawo prowadzenia spraw spółki. Należy odróżnić prawo do prowadzenia spraw spółki od reprezentowania spółki. Prawo to dotyczy wszelkich czynności, które mają charakter wewnętrzny i które nie wywołują skutków w stosunku do osób trzecich. Dotyczy to więc decyzji podejmowanych przez wspólników w związku z prowadzoną przez spółkę działalnością.
Wyróżnia się tutaj pewne kategorie czynności, tj. przede wszystkim czynności zwykłego zarządu i przekraczające zwykły zarząd. Czynności zwykłego zarządu może wykonywać każdy ze wspólników, chyba że którykolwiek inny z nich zgłosi sprzeciw. W sprawach przekraczających zwykły zarząd wymagana jest uchwała wszystkich wspólników, w tym również tych, którzy są wyłączeni od prowadzenia spraw spółki.
Kolejnym prawem jest prawo reprezentacji, czyli dokonywanie wszelkich czynności w imieniu spółki, składanie oświadczeń woli w imieniu spółki, przyjmowanie tych oświadczeń oraz reprezentowanie spółki przed organami i sądami. Każdy ze wspólników ma prawo do reprezentowania spółki. Wspólnicy do umowy mogą wprowadzić reprezentację łączną. Podobnie jak przy prowadzeniu spraw spółki, można w umowie spółki wspólnika pozbawić prawa reprezentacji.
Kolejne uprawnienie ma charakter bezwzględny – jest to uprawnienie do osobistego zasięgania informacji o stanie majątku spółki, prowadzonych interesach, jak również prawo przeglądania ksiąg i dokumentów spółki. Należy zaznaczyć, że ustawodawca uznał, iż to uprawnienie jest na tyle ważne, iż nie może zostać ani wyłączone, ani ograniczone. Pamiętać również trzeba, że spółka może odmówić dostępu do tych dokumentów osobom trzecim.
Kolejnym uprawnieniem niemajątkowym jest obowiązek lojalności i przestrzegania zasad konkurencji. Wspólnik jest zobowiązany powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesem spółki. Obowiązek ten dotyczy wszystkich wspólników, niezależnie od tego, czy mają uprawnienia do prowadzenia spraw spółki. Służy on temu, aby wspólnik nie podejmował działań sprzecznych z interesem spółki.
d) zasady odpowiedzialności w spółce jawnej
Co do zasady spółka jawna odpowiada za zaciągnięte przez siebie zobowiązania wobec swoich wierzycieli. Wierzycielem spółki może być zarówno osoba trzecia, jak i sam wspólnik.
Za zobowiązania spółki poza spółką odpowiadają również wspólnicy; odpowiadają oni solidarnie, bez ograniczenia całym swoim majątkiem i w sposób subsydiarny. Owa subsydiarność polega na tym, że wierzyciel w pierwszej kolejności żąda zaspokojenia z majątku spółki. Wierzyciel może się domagać spełnienia roszczeń od wspólnika dopiero w sytuacji, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.
Warto zaznaczyć, iż istnieje możliwość przystąpienia do umowy spółki nowego wspólnika. Co ciekawe, nowy wspólnik odpowiada za zobowiązania powstałe przed jego przystąpieniem. Niedopuszczalne jest wyłączenie tej odpowiedzialności w stosunku do osób trzecich.
e) rozwiązanie i likwidacja spółki jawnej
Spółka jawna ulega rozwiązaniu i likwidacji na zasadach określonych od art. 58 do art. 85 Kodeksu spółek handlowych. Warto podkreślić, że zasady tam opisane mają też zastosowanie do spółki partnerskiej i komandytowej. Stosuje się je odpowiednio, a jedynie w zakresie przesłanek warunkujących rozwiązanie przewidziane są niewielkie modyfikacje. Sposoby postępowania likwidacyjnego będą stosowane analogicznie.
W art. 58 Kodeksu spółek handlowych uregulowane są przesłanki rozwiązania spółki, do których należą:
1. przyczyny przewidziane w umowie spółki – upływ terminu, na jaki zawiązana jest spółka, osiągnięcie celu gospodarczego;
2. jednomyślna uchwała wszystkich wspólników; warto tutaj zaznaczyć, iż wymóg jednomyślności może być zmodyfikowany w postanowieniach umowy spółki;
3. ogłoszenie upadłości spółki;
4. śmierć wspólnika, a także utrata bytu prawnego, jeżeli wspólnikiem jest inna spółka osobowa lub kapitałowa; przyczyną rozwiązania będzie również ogłoszenie upadłości wspólnika;
5. wypowiedzenie umowy spółki przez wspólnika lub wierzyciela wspólnika;
6. prawomocne orzeczenie sądu.
W wypadku zaistnienia powyższych przyczyn spółka może zgłosić likwidację. Po zakończeniu likwidacji spółki zostaje ona wykreślona z rejestru sądowego i na tym kończy się jej byt prawny.
Spółka partnerska
Spółka partnerska jest najmłodszym typem spółek. Powstała w latach 90. ubiegłego stulecia w Stanach Zjednoczonych. Potem podobne podmioty zaczęły powstawać na kontynencie europejskim. W 2000 r. spółka ta zaistniała w Polsce, z momentem wejścia w życie Kodeksu spółek handlowych. Ustawodawca kieruje to rozwiązanie do wolnych zawodów. Największym powodzeniem cieszy się ona wśród prawników, lekarzy i doradców podatkowych. Według danych pozyskanych w Krajowym Rejestrze Sądowym istnieje aktualnie ponad 900 takich spółek.
Podstawowym elementem, który odróżnia spółkę partnerską od innych spółek, jest wskazanie, iż mogą je utworzyć tylko osoby fizyczne i to osoby, które wykonują wolny zawód. Ze względu na brak w regulacjach prawnych definicji wolnego zawodu ustawodawca zdecydował o wprowadzeniu w art. 88 k.s.h. katalogu zawodów, które uznawane są za wolny zawód. A. Kidyba jest zdania, że z punktu widzenia spółki partnerskiej wolnymi zawodami są tylko te, które zostały wymienione w art. 88 k.s.h. i ewentualnie odrębnych ustawach[1] . Odmiennie twierdzi S. Sołtysiński, który podnosi, iż regulacja art. 88 k.s.h. w sposób wyłączny decyduje o tym, które z wolnych zawodów mogą być wykonywane w spółkach partnerskich[2] . Warto jednak przychylić się do pierwszego stanowiska, ponieważ przykładowo ustawa o wykonywaniu zawodu psychologa dopuszcza prowadzenie działalności w formie spółki partnerskiej, choć w treści art. 88 ten zawód nie został wymieniony.
Wspomniany art. 88 Kodeksu spółek handlowych wskazuje, że partnerami w spółce mogą być osoby uprawnione do wykonywania następujących zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego. W ramach spółki partnerskiej dopuszczalne jest wykonywanie więcej niż jednego wolnego zawodu. Wykonywanie tych zawodów łączy się ze szczególnymi ustawami korporacyjnymi, które wpływają na sposób ich wykonywania. Mogą one zawierać ograniczenia co do prowadzenia spółki partnerskiej, w której może być prowadzony więcej niż jeden wolny zawód, np. ustawa o notariacie mówi, że spółka partnerska może być tworzona tylko przez notariuszy.
Jest spółką osobową utworzoną przez wspólników w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce partnerskiej, prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Niezbędne do utworzenia spółki jest zawarcie umowy. Zawierana jest w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Umowę podpisują wszyscy partnerzy. Umowa spółki partnerskiej podlega także opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Wysokość tego podatku wynosi 0,5% kapitału zakładowego. W artykule 91 k.s.h. wskazane zostały minimalne regulacje, jakie muszą znaleźć się w umowie spółki partnerskiej. Partnerzy w chwili zawierania umowy spółki muszą określić wolny zawód wykonywany przez partnerów w ramach spółki; przedmiot działalności spółki; nazwiska i imiona partnerów, którzy ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki, w przypadku gdy spółkę reprezentują tylko niektórzy partnerzy. Ponadto w treści umowy muszą znaleźć się nazwiska i imiona partnerów; firma i siedziba spółki; czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony, oraz określenie wkładów wnoszonych przez każdego partnera i ich wartość. Spółka partnerska podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego. Za rejestrację w sądzie należy uiścić opłatę tytułem wpisu 750 zł oraz za publikację w Monitorze Sądowym i Gospodarczym 500 zł.
Istnieje dowolność w kształtowaniu treści firmy, ale zawsze musi się w niej znaleźć nazwisko przynajmniej jednego z partnerów oraz wskazanie wolnego zawodu wykonywanego w ramach spółki oraz – dodatkowo – wskazanie formy prawnej. Może to nastąpić zamiennie poprzez dodanie sformułowań „i partner”, „i partnerzy”, „spółka partnerska”. Warto zaznaczyć, iż pojęcie „spółka partnerska” jest określeniem chronionym prawem, zarezerwowanym wyłącznie dla formy prawnej uregulowanej w Kodeksie spółek handlowych.
W ramach umowy należy wskazać zawód wykonywany w ramach spółki partnerskiej oraz przedmiot działalności. Warto pamiętać, że te kategorie nie są tożsame i trzeba je traktować rozłącznie. Czym innym jest określenie wolnego zawodu, czyli wskazanie tych zawodów, które będą wykonywane w ramach spółki, a czym innym określenie przedmiotu działalności, który musi być zgodny z zasadami korporacyjnymi i dostosowany do klasyfikacji działalności. Jeżeli będzie wykonywany więcej niż jeden zawód, musi to być ukazane w przedmiocie działalności.
Mocą artykułu 89 k.s.h. zawarta w Kodeksie spółek handlowych regulacja dotycząca spółki partnerskiej nie jest pełna i całościowa, zaś w kwestiach nieuregulowanych zastosowanie znajdą przepisy o spółce jawnej. Najbardziej charakterystycznym elementem w spółce partnerskiej jest kwestia wskazania obowiązujących w niej kilku odmiennych sposobów odpowiedzialności. Pierwszym rodzajem odpowiedzialności jest ograniczona odpowiedzialność partnerów za zobowiązania wynikające z wykonywania wolnego zawodu. Oznacza ona, że dany partner w spółce partnerskiej nie odpowiada za zobowiązania wynikające z wykonywania wolnego zawodu przez pozostałych partnerów, nie odpowiada też za zobowiązania, które są następstwem działania lub zaniechania osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, jeżeli te osoby znajdowały się pod kierownictwem innego partnera. Jest to podstawowa regulacja pozwalająca uniknąć odpowiedzialności za błąd w sztuce jednego z partnerów.
Przykład
Spółka partnerska zawiązana przez kilku architektów zajmuje się projektowaniem domów i budynków użyteczności publicznej. Jeden z partnerów błędnie zaprojektował dom, w wyniku czego nastąpiła katastrofa budowlana. Ponieważ wykonywał to zlecenie samodzielnie, bez udziału pozostałych partnerów, za powyższą szkodę odpowiadać będzie samodzielnie.
Drugi rodzaj odpowiedzialności – za zobowiązania niezwiązane z wykonywaniem wolnego zawodu – za wszelkie inne zobowiązania. Spółka i partnerzy odpowiadają na takich samych zasadach jak w spółce jawnej – spółka odpowiada całym majątkiem, podobnie jak partnerzy (ich odpowiedzialność ma charakter subsydiarny).
Przykład
Jeśli, na przykład, spółka wspólnie wynajmuje lokal, w którym prowadzi działalność, i nie zostanie uregulowany czynsz, wówczas za to zobowiązanie ponosi odpowiedzialność spółka i subsydiarnie jej partnerzy.
W spółce partnerskiej mogą być wprowadzone zamiennie dwa modele zarządzania. Model oparty na konstrukcji spółki jawnej, który gwarantuje prawo do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania bezpośrednio partnerom, lub model oparty na przepisach dotyczących spółki z o.o., w ramach którego w spółce powoływany jest zarząd, uprawniony do podejmowania w imieniu spółki wiążących decyzji.
Pierwsze z wymienionych rozwiązań pozwala każdemu partnerowi prowadzić sprawy spółki i reprezentować ją. Potrzebna jest także zgoda wszystkich partnerów przy czynnościach przekraczających zwykły zarząd.
W wypadku podjęcia przez partnerów decyzji o przyjęciu drugiego modelu zarząd i członków zarządu powołują i odwołują w drodze jednomyślnej uchwały partnerzy. W skład zarządu mogą wchodzić sami partnerzy, jak i osoby trzecie. Co ciekawe, w zarządzie mogą być osoby wyłącznie spoza grona partnerów.
Spółka komandytowa
Spółką komandytową jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona. Spółka ta może być rozwiązaniem godnym uwagi dla podmiotów, które mają pomysł na biznes, chcą ponieść za niego odpowiedzialność i poszukują wspólnika, który powierzy im swój kapitał. W takiej sytuacji ów pomysłodawca stanie się komplementariuszem i będzie ponosił pełną odpowiedzialność za spółkę, zaś osoba, która przekaże kapitał, będzie komandytariuszem, a jej odpowiedzialność za zobowiązania spółki będzie ograniczona do wysokości tzw. sumy komandytowej.
Ponieważ w świetle art. 103 Kodeksu spółek handlowych w sprawach nieuregulowanych do spółki komandytowej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej, także niniejsze rozważania skupią się na podstawowych, odmiennych w stosunku do spółki jawnej, regulacjach.
Występowanie dwóch grup wspólników jest cechą wyróżniającą spółkę komandytową od innych spółek osobowych. Różnice między wspólnikami istnieją na kilku płaszczyznach i dotyczą odpowiedzialności, prowadzenia spraw spółki oraz danych umieszczonych w jej nazwie. Wspólnikami mogą być wszelkie kategorie podmiotów, nie ma ograniczeń co do kręgu podmiotów uczestniczących w tworzeniu spółki. W firmie spółki musi być zawarte nazwisko przynajmniej jednego komplementariusza oraz wskazanie formy prawnej spółki. Jeżeli komplementariuszem będzie osoba prawna, firma spółki komandytowej musi zawierać pełną nazwę osoby prawnej. Dane komandytariusza nie mogą zostać umieszczone w nazwie firmy, w przeciwnym wypadku będzie on odpowiadał za zobowiązania spółki jak komplementariusz.
Dla powołania spółki komandytowej konieczne jest podpisanie umowy spółki w formie aktu notarialnego. Opłaty związane z utworzeniem spółki komandytowej to koszty związane z opłatą notarialną związaną ze sporządzeniem umowy spółki oraz z tytułu wypisów aktu notarialnego, opłata rejestracyjna za wpis do Krajowego Rejestru Sądowego w wysokości 750 zł, a także opłata za publikację informacji o wpisie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym w wysokości 500 zł. Ponadto spółka musi uiścić podatek od czynności cywilnoprawnych od umowy spółki komandytowej w wysokości 0,5% kapitału zakładowego.
W nazwie spółki, oprócz określenia „spółka komandytowa”, musi także znaleźć się nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy, czyli osób, które ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia. Ponadto musi tam zostać uregulowana kwestia odpowiedzialności majątkowej.
W umowie spółki musi być uregulowana kwestia prowadzenia spraw spółki. Co szczególnie ważne, zgodnie z art. 121 k.s.h. komandytariusz nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. W umowie również uregulowany musi być przedmiot działalności, czas trwania, wkłady wszystkich wspólników (komandytariuszy i komplementariuszy). W przypadku komplementariusza mamy do czynienia z odpowiedzialnością osobistą, nieograniczoną, solidarną i subsydiarną, czyli zbliżoną do odpowiedzialności wspólnika w spółce jawnej.
Zupełnie odmiennie wygląda odpowiedzialność komandytariusza. Odpowiada on za zobowiązania spółki do wysokości sumy komandytowej. Suma komandytowa jest to zapisana w umowie spółki komandytowej i zgłoszona do rejestru górna granica odpowiedzialności komandytariusza za zobowiązania spółki w stosunku do osób trzecich. Suma ta musi zostać wskazana odrębnie dla każdego z komandytariuszy. Wniesienie wkładu zwalnia komandytariusza od odpowiedzialności za zobowiązania spółki w stosunku do osób trzecich.
Tak ukształtowana odpowiedzialność wiąże się z kwestią prowadzenia spraw spółki. Zgodnie z art. 121 k.s.h. komandytariusz nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki, chyba że umowa spółki stanowi inaczej, zaś przy braku odmiennej regulacji w sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda komandytariusza. Każdy komplementariusz może reprezentować spółkę, chyba że umowa lub orzeczenie sądu stanowią inaczej. Komandytariusz może reprezentować spółkę jedynie jako pełnomocnik. Jeżeli dokona w imieniu spółki czynności prawnej, nie ujawniając swojego pełnomocnictwa, odpowiada za skutki tej czynności wobec osób trzecich bez ograniczenia; dotyczy to także reprezentowania spółki przez komandytariusza, który nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres.
Spółka komandytowo-akcyjna
Spółka komandytowo-akcyjna to forma prawna, która w zamiarach ustawodawcy miała być instytucją, która ma umożliwić dokapitalizowanie przedsiębiorców (w zamiarze ustawodawcy przedsiębiorców rodzinnych) bez groźby wrogiego przejęcia. Jest to związane z tym, że występuje tutaj inwestor aktywny – komplementariusz, który jest bezpośrednio zaangażowany w prowadzenie spraw spółki i ma zasadniczy wpływ na jej funkcjonowanie, oraz przynajmniej jeden akcjonariusz, którego wpływ na spółkę jest bardzo ograniczony, a wręcz można powiedzieć, że znikomy. Jako ciekawe przykłady takich spółek komandytowo-akcyjnych na świecie warto podać takie firmy, jak: Pirelli, Peugeot, Henkel czy też paryski EuroDisneyland. W Polsce ta forma powoli zyskuje na popularności. W Polsce we wrześniu 2004 r. zarejestrowano 24 takie spółki, zaś w styczniu 2010 r. istniało ich około 130, gdzie połowa jako komplementariuszy miała osoby prawne (spółkę z o.o. lub spółkę akcyjną). Na koniec 2011 r. było już 1513 takich spółek[3] . Zwiększenie zainteresowania tą formą wiąże się z kwestią optymalizacji podatkowej, który to temat jest przedmiotem odrębnego opracowania. Nadal jest ich ponad sześciokrotnie mniej niż spółek akcyjnych. Niewątpliwie jest ona trudną formą prawną i dlatego być może przedsiębiorcy niechętnie po nią sięgają.
Regulacja dotycząca spółki komandytowo-akcyjnej znajduje się w art. 125–150 k.s.h. Ma ona charakter niewystarczający, gdyż w zakresie nieuregulowanym należy stosować odpowiednio przepisy dotyczące innych spółek. W zakresie nieuregulowanym stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej. Dotyczy to problematyki komplementariuszy, stosunków między nimi, stosunków między komplementariuszami a akcjonariuszami, ale także kwestii stosunku komplementariuszy do osób trzecich oraz kwestii wkładów komplementariusza. W pozostałym zakresie, nieuregulowanym przepisami o spółce komandytowo-akcyjnej, stosuje się odpowiednio przepisy o spółce akcyjnej.
Ze względu na wyjątkowo trudny zakres materii dotyczący spółki komandytowo- akcyjnej, znacznie przekraczający charakter niniejszego opracowania, należy jedynie zasygnalizować najważniejsze elementy wpływające na mieszany charakter spółki komandytowo-akcyjnej. Ujawnia on się w tym, że wykazuje ona zarówno cechy osobowe, jak i kapitałowe. Do cech osobowych zaliczyć należy występowanie przedstawicieli ustawowych, jakimi są komplementariusze, którzy bezpośrednio prowadzą sprawy spółki i reprezentują spółkę, oraz nieograniczona odpowiedzialność komplementariuszy za zobowiązania spółki komandytowo-akcyjnej. Spółka ta nie posiada także osobowości prawnej i w tym względzie różni się od spółek kapitałowych, które tę osobowość mają. Do cech kapitałowych spółki komandytowo-akcyjnej zaliczyć można występowanie organów takich jak w spółce kapitałowej, czyli Walnego Zgromadzenia oraz Rady Nadzorczej. Kolejną cechą jest brak odpowiedzialności akcjonariusza za zobowiązania spółki. Warty podkreślenia jest także fakt możliwości dokapitalizowania spółki. Co ciekawe, spółka może zostać dokapitalizowana nie tylko wskutek emisji akcji w obrocie prywatnym, ale również przez możliwość dopuszczenia akcji do obrotu giełdowego, jak również wskutek emisji obligacji. Kapitał zakładowy spółki komandytowo-akcyjnej zgodnie z art. 126 §2 k.s.h powinien wynosić co najmniej 50 000 zł. Pozostałe opłaty związane z utworzeniem spółki komandytowo-akcyjnej są takie same, jak w przypadku spółki komandytowej.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.) jest spółką kapitałową. Spółki te są „przeznaczone” do prowadzenia działalności osiągającej wysoki obrót i znaczne dochody. Minimalny kapitał zakładowy zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych wynosi 5000 zł. Spółka ta powstała w Niemczech jako odpowiedź na potrzeby rynku kapitałowego. Zasadnicze znaczenie ma tu instytucja kapitału zakładowego, który wnoszony jest przez wspólników, ale wyposażenie spółki w ten majątek jest podstawowym obowiązkiem z punktu widzenia istnienia spółki i odpowiedzialności wspólników. Jeżeli wspólnicy wniosą wkłady i utworzą kapitał zakładowy, to ich odpowiedzialność za zobowiązania spółki zostaje wyłączona.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może zostać utworzona dla każdego prawnie dopuszczalnego celu. Najczęściej jest tworzona w celu zarobkowym, w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Spółka z o.o. może być tworzona również w innych celach niż zarobkowy, w szczególności może być tworzona jako instytucja non-for-profit i instytucja non-profit. Instytucja spółki z o.o. non-for-profit, jako spółki niedziałającej dla zysku, oznacza, że spółka osiąga zysk, jednak nie przeznacza go dla wspólników, tylko na inne cele, np. organizacje pożytku publicznego. Mogą być również tworzone spółki non-profit, nieosiągające zysku, tworzone w celach charytatywnych, naukowych, kulturalnych, które utrzymują się z darowizn i dotacji W świetle powyższych rozważań spółka z ograniczoną odpowiedzialnością wydaje się ciekawą i dobrą alternatywą dla innych form prowadzenia działalności w sektorze kreatywnym. Znane są również przypadki tworzenia przez twórców klastrów działalności, gdzie, jako forma jego prowadzenia, pojawia się właśnie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.
Spółka z o.o. może być tworzona przez wspólników, będących osobami fizycznymi, osobami prawnymi, ale również ułomnymi osobami prawnymi. Spółka może być spółką jednoosobową i wieloosobową. Przy spółkach jednoosobowych należy poczynić podstawową uwagę dotyczącą jedynego wspólnika, o której, jak świadczy praktyka, wielu przedsiębiorców zapomina. W świetle przepisów ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jedyny wspólnik jest zobowiązany zgłosić się do ubezpieczenia społecznego jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność i podlegać ubezpieczeniom społecznym[4] . Jeśli prowadzenie działalności w ramach spółki stanowi dla niego jedyny tytuł do ubezpieczeń, obowiązkowo podlega ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu, zdrowotnemu oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu.
W stosunku do spółek osobowych proces tworzenia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest znacznie bardziej skomplikowany i składa się z kilku etapów, do których zalicza się: zawarcie umowy spółki, powołanie władz spółki, wniesienie wkładów, a na końcu rejestrację w Krajowym Rejestrze Sądowym.
Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga formy aktu notarialnego. W przypadku jednoosobowej spółki z o.o. umowę nazywamy aktem założycielskim. Umowa powinna określać:
a) firmę i siedzibę, przy czym firma spółki może być wybrana w sposób dowolny, fantazyjny, jednak obligatoryjnie musi zostać umieszczony dodatek określający formę prawną – „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością”;
b) przedmiot działalności spółki – z praktyki wynika, że najczęściej przy określaniu rodzaju działalności wskazuje się rodzaj działalności wraz z podaniem właściwego kodu według Polskiej Klasyfikacji Działalności;
c) wysokość kapitału zakładowego;
d) ustalenie, czy wspólnik ma jeden czy też większą ilość udziałów, a więc przyjęcie określonego systemu udziałów: udziałów równych i niepodzielnych albo nierównych i podzielnych;
e) ilość i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników;
f) okres trwania spółki, jeśli jest oznaczony.
Warto także zwrócić uwagę na brzmienie art. 158 k.s.h., który wskazuje, że nałożenie na wspólnika dodatkowych obowiązków lub przyznanie mu szczególnych przywilejów również winno być wskazane w umowie. Ponadto w umowie spółki umieszcza się postanowienia dotyczące funkcjonowania spółki, w szczególności władz spółki.
Moment zawarcia umowy, czyli moment zawiązania spółki, jest bardzo istotny, ponieważ następuje objęcie udziałów przez wspólników oraz dochodzi do powstania spółki z o.o. w organizacji. Spółka w organizacji ma w świetle przepisów k.s.h. swoją podmiotowość prawną. Jest to jednak forma przejściowa. Podstawowym celem spółki z o.o. w organizacji nie jest prowadzenie działalności gospodarczej, lecz doprowadzenie do utworzenia spółki z o.o. Taka spółka powinna być zgłoszona do KRS w ciągu sześciu miesięcy od zawarcia umowy spółki. Na zasadzie kontynuacji, z momentem zarejestrowania, spółka z o.o. stanie się podmiotem praw i obowiązków, które przysługiwały spółce z o.o. w organizacji. Wkłady na pokrycie kapitału zakładowego w spółce z o.o. muszą być w całości wniesione przed zarejestrowaniem spółki. Wkłady wcześniej określone są w samej umowie spółki. Wkłady do spółki z o.o. mogą być pieniężne i niepieniężne. Wkłady niepieniężne to tak zwany aport. Ich przedmiotem mogą być w szczególności prawa rzeczowe: własność rzeczy ruchomych i nieruchomości, udział we współwłasności, użytkowanie wieczyste, przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część. Wkładem mogą być również udziały w spółkach, akcje, obligacje, weksle. Warto również zaznaczyć, że przedmiotem udziału mogą być prawa na dobrach niematerialnych: znak towarowy, patenty, wzór użytkowy, nazwy handlowe, prawa autorskie, know-how, wiadomości o charakterze technicznym, które nadają się do zastosowania w procesie produkcji.
Z chwilą rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym spółka z ograniczoną odpowiedzialnością staje się osobą prawną działającą przez swoje organy. Do organów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zaliczamy: Walne Zgromadzenie, Radę Nadzorczą lub Komisję Rewizyjną oraz Zarząd.
Zgromadzenie wspólników
Zgromadzenie wspólników to organ spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Ma w nim prawo uczestniczyć każdy wspólnik. Decyzje podejmowane są w formie uchwał. Ich przedmiotem, poza kwestiami przewidzianymi w umowie spółki, mogą być w szczególności:
1) rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki, sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy oraz udzielenie absolutorium członkom organów spółki z wykonania przez nich obowiązków;
2) postanowienie dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru;
3) zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego;
4) nabycie i zbycie nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w nieruchomości, jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej;
5) zwrot dopłat;
6) zawarcie umowy o powstaniu stosunku dominacji.
Zarząd
Powołanie zarządu w momencie zawarcia umowy jest rozwiązaniem praktycznym, ponieważ zarząd od momentu powołania może dokonywać wszelkich czynności w imieniu spółki w organizacji. Takich uprawnień nie ma pełnomocnik, gdyż może on działać tylko w granicach swojego umocowania.
Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje spółkę. Składa się z jednego albo większej liczby członków. Mogą być do niego powołane osoby spośród wspólników lub spoza ich grona. Zatrudnienie członków zarządu może nastąpić w dowolnej wybranej przez strony formie. Członek zarządu jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników. Każdy jego członek ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki i może prowadzić bez uprzedniej uchwały zarządu sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki. Uchwały zarządu mogą być powzięte, jeżeli wszyscy członkowie zostali prawidłowo zawiadomieni o posiedzeniu zarządu. Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów.
Rada Nadzorcza
Rada nadzorcza oraz komisja rewizyjna – jeden z tych organów lub oba mogą być ustanowione w spółce, jeżeli stanowi tak ustawa lub umowa spółki. Umowa spółki w każdym przypadku może przewidywać ustanowienie jednego lub obu organów. Obowiązek ustanowienia rady nadzorczej zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych następuje wówczas, gdy kapitał zakładowy spółki przekracza 500 000 zł i jest więcej niż 25 wspólników.
Powyższe organy są powołane w celu bieżącej weryfikacji działalności spółki. Rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności.
Warto jednakże wskazać, że prawo do bezpośredniego nadzoru ma również wspólnik spółki. Na podstawie art. 212 Kodeksu spółek handlowych wspólnik lub wspólnik z upoważnioną przez siebie osobą może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki, sporządzać bilans dla swego użytku lub żądać wyjaśnień od zarządu. Jeśli zarząd odmówi wspólnikowi wyjaśnień oraz udostępnienia do wglądu ksiąg i dokumentów spółki, wspólnik może żądać rozstrzygnięcia sprawy uchwałą wspólników. W wypadku powzięcia uchwały niezadowalającej dla tego wspólnika może on złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udzielenia wyjaśnień lub udostępnienia do wglądu dokumentów bądź ksiąg spółki.
Spółka akcyjna
Spółka akcyjna jest drugą w prawie polskim spółką kapitałową. Umożliwia prowadzenie działalności na bardzo dużą skalę ze względu na wielkość kapitału, a także możliwość jej dekapitalizowania przez inwestorów. Kapitał zakładowy zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych wynosi 100 000 zł. Spółka akcyjna może być założona w każdym celu prawnie dopuszczalnym. Może prowadzić działalność charytatywną, kulturalną i naukową.
Zgodnie z art. 306 Kodeksu spółek handlowych do powstania spółki akcyjnej wymaga się: zawiązania spółki, w tym podpisania statutu przez założycieli. Następnym krokiem jest wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego oraz ustanowienie zarządu i rady nadzorczej. Z chwilą spełnienia powyższych przesłanek następuje wpis do rejestru. Spółka akcyjna nabywa osobowość prawną z chwilą wpisania jej do Krajowego Rejestru Sądowego. Koszty związane z powołaniem jej są zbliżone do kosztów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Ze względu na stopień skomplikowania regulacji spółki handlowej, a także przeznaczenie jej zasadniczo do działań o dużym charakterze, znacznie przekraczającym ramy niniejszego opracowania, wskazane zostaną jedynie różnice i podobieństwa w stosunku do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Przede wszystkim spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna są osobami prawnymi, które prowadzą swoją działalność, opierając się na kapitale. Ponadto obie działają przez swoje organy, jednakże stopień regulacji tychże organów jest bardziej szczegółowy. Warto zauważyć, że muszą one (przykładowo rada nadzorcza) być powoływane obligatoryjnie, co jest uregulowaniem odmiennym od spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Podobieństwo dotyczy także zasad powoływania tychże organów, przyjęcia przez nich odpowiedzialności za działania, a także rozdzielności majątkowej spółki i jej wspólników (w wypadku spółki akcyjnej – akcjonariuszy).
Jeśli zaś chodzi o różnice, to przede wszystkim podstawowa polega na tym, że ustawodawca do minimum zredukował możliwość wpływu wspólników na sprawy spółki, o ile nie są związane z wnoszonym przez nich do spółki kapitałem. W przeciwieństwie bowiem do wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością akcjonariusz nie ma możliwości indywidualnej kontroli działań spółki.
Kolejną bardzo charakterystyczną cechą spółki akcyjnej, a jednocześnie różnicą w stosunku do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jest charakter praw udziałowych, gdyż udział wspólnika jest tutaj inkorporowany w akcjach, które są papierami wartościowymi[5] .
Cechą charakterystyczną jest również to, że pewne rodzaje działalności mogą być prowadzone wyłącznie w formie spółki akcyjnej. Dzieje się tak przykładowo w wypadku banków, które zgodnie z prawem bankowym prowadzone mogą być wyłącznie w formie spółek akcyjnych[6] .
Przypisy