Podstawowym problemem osób, które decydują się działać, jako wolny strzelec czy też, jako profesjonalny freelancer, jest znalezienie zleceniodawców, na rzecz, których mają świadczyć usługi. Jeśli ten problem stanie się już kwestią historyczną, a klienci zaczynają pukać do drzwi, okolicznością, która może spędzać sen z powiek jest kwestia zawarcia ważnej, prawidłowo zabezpieczającej interesy stron, umowy zlecenia.
Umowa zlecenie jest aktualnie jedną z najczęściej zawieranych umów w obrocie gospodarczym. Przez zlecenie należy rozumieć wykonywanie czynności prawnych na rzecz zleceniodawcy przez zleceniobiorcę.
Ważnym jest, że zgodnie z kodeksową definicją, przedmiotem zlecenia jest czynność prawna. Z zakresu wykonywania umów zlecenia wyłączone jest zlecenie wykonywania czynności faktycznych. Łatwo więc zauważyć, iż ustawowe granice zlecenia są wyjątkowo wąsko zakreślone.
Co w takim razie z umowami o różne usługi? Podjęcie leczenia, pielęgnacji, nauczania, pośrednictwo handlowe, doradztwo finansowe, prace gospodarcze, umowa o nadzór, umowa o prowadzenie akcji reklamowej – to są inne usługi.
Należy uznać, iż ustawodawca był niekonsekwentny pozostawiając uregulowanie tej dziedziny poza głównym nurtem zainteresowań. Powyższe regulowane jest lapidarnym stwierdzeniem, iż w wypadku przykładowo wymienionych usług, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Reguluje to art. 750 kodeksu cywilnego zgodnie z którym do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.
Warto zwrócić uwagę, iż przepis ten dotyczy tylko umów nienazwanych, które nie znalazły swojej regulacji w treści kodeksu cywilnego.
Przykładami umów, do których przepis art. 750 k.c. może mieć zastosowanie, są: umowa o doradztwo, o usługi consultingowe[1] , o świadczenie pomocy prawnej w zakresie, w jakim nie dotyczy dokonywania czynności prawnych.
Odpowiednie stosowanie przepisów należy rozumieć w ten sposób, iż uwzględniając specyfikę danej umowy, należy niektóre z przepisów dotyczącego umowy zlecenia, stosować wprost, inne z modyfikacjami, a inne mogą w ogólne nie znaleźć zastosowania w wypadku danej umowy.
Autorzy, jako przykład, który nie znajdzie zastosowania w wypadku umów o świadczenie usług wskazują art. 734 § 2 k.c. dotyczący umocowania do działania w imieniu dającego zlecenie, wprowadzający jako zasadę uwzględnienie udzielenia pełnomocnictwa. W tym bowiem wypadku pełnomocnictwo odnosi się do dokonywania na podstawie umowy zlecenia czynności prawnych, natomiast do świadczenia usług polegających na wykonywaniu czynności faktycznych konstrukcja pełnomocnictwa nie ma zastosowania.
Należyta staranność
W umowie zlecenia zawsze musi dochodzić do wykonywania przez Zleceniobiorcę określonych czynności z należytą starannością. Warto poświęcić tutaj nieco uwagi omówieniu pojęcia należytej staranności, które niezmiennie pojawia się w wielu zapisach umów czy też tekstach prawniczych.
Wykonywanie czynności z należytą starannością oznacza, iż zleceniobiorca zobowiązuje się podjąć wszelkie działania i kroki mające na celu staranne wykonanie zleconych mu czynności, z wykorzystaniem niezbędnej wiedzy, umiejętności i doświadczenia.
Korzystanie z pomocy osób trzecich
Zleceniobiorca ma działać w zasadzie samodzielnie, co nie wyłącza udzielania zleceniobiorcy wiążących wskazówek.
Właśnie udzielanie wskazówek i wytycznych, jest podstawową cechą, która odróżnia umowę zlecenia, od umowy o pracę.
Co do wykonywania zlecenia zgodnie ze wskazówkami zleceniodawcy należy poczynić uwagę, iż zleceniobiorca może jednak bez zgody zleceniodawcy odstąpić od wskazanego przez niego sposobu wykonania zlecenia, jeśli nie może uzyskać jego zgody, a istnieje uzasadnione przekonanie domniemanej zgody.
Przykładem, który zobrazować może istnienie domniemanej zgody może być sytuacja, gdy brak jest możliwości kontaktu ze zleceniodawcą, a należy szybko podjąć wiążące decyzje. Wówczas zleceniobiorca może podjąć czynności, działając z domniemaną zgodą, w interesie zleceniodawcy.
Upoważnienie
Jak ma działać zleceniobiorca, jeśli ma dokonać czynności prawnej dla dającego zlecenie? Powyższe działanie może zostać osiągnięte na dwa sposoby. Przyjmujący zlecenie może być pełnomocnikiem (zastępcą bezpośrednim) dającego zlecenie, i w takim wypadku działa w jego imieniu, a skutek jego działania w postaci nabycia praw lub obowiązków powstaje bezpośrednio po stronie dającego zlecenie, lub przyjmujący zlecenie może być zastępcą pośrednim dającego zlecenie, i dokonuje wówczas zleconej czynności w imieniu własnym, ale na rachunek dającego zlecenie.
W wymienionej sytuacji ma obowiązek przenieść uzyskane prawa na dającego zlecenie, a ten ma go zwolnić z zaciągniętych zobowiązań. Zgodnie z kodeksem cywilnym preferowana jest pierwsza postać zlecenia, stanowiąc w § 2 komentowanego przepisu, że w braku odmiennej umowy, zlecenie obejmuje umocowanie.
Oznacza to, że jeżeli nie postanowiono odmiennie w umowie, przyjmujący zlecenie, dokonując powierzonej mu czynności, ma działać w imieniu dającego zlecenie.
Ponadto, zgodnie z art. 734 paragrafem 2, już samo zawarcie umowy zlecenia zawiera upoważnienie do dokonywania czynności, będących przedmiotem umowy zlecenia. Czyli, w wypadku zawarcia umowy zlecenia, nie ma konieczności sporządzania dodatkowego dokumentu pełnomocnictwa. Praktyka obrotu gospodarczego wskazuje jednak, iż najczęściej w takiej sytuacji takie pełnomocnictwo jest udzielane na dodatkowym dokumencie. Powyższe służy jednak głównie temu, aby nie było konieczności każdorazowego okazywania umowy.
Należy jednak zwrócić uwagę, iż w wypadku niektórych czynności konieczne jest okazanie pełnomocnictwa w ściśle określonej formie, na przykład aktu notarialnego. Jeśli więc zlecenie ma obejmować zawarcie umowy sprzedaży nieruchomości, to wówczas zleceniodawca musi udzielić odrębnego pełnomocnictwa właśnie w formie aktu notarialnego. Sama umowa zlecenia może być zaś zawarta w formie dowolnie wybranej przez strony.
Obowiązki przyjmującego zlecenie
Zgodnie z art. 740 kodeksu cywilnego, przyjmujący zlecenie powinien udzielać dającemu zlecenie potrzebnych wiadomości o przebiegu sprawy, a po wykonaniu zlecenia lub po wcześniejszym rozwiązaniu umowy, złożyć mu sprawozdanie. Powinien mu wydać wszystko, co przy wykonaniu zlecenia dla niego uzyskał, chociażby w imieniu własnym.
Jeśli zleceniobiorca nabył jakąś rzecz, to w pierwszym etapie wchodzi ona do majątku powiernika. Ponieważ nie stanowi tam wyodrębnionego majątku, w sytuacji gdy ogłoszona zostanie upadłość zleceniobiorcy to zleceniodawca może nic nie dostać, gdyż w świetle przepisów kodeksu cywilnego brak jest zapisu mówiącego o rezerwacji przedmiotu, który został dla niego nabyty.
Osobiste wykonywanie zlecenia
Czynności w ramach umowy zlecenia przyjmujący zamówienie ma wykonać osobiście. Wyjątkowo, przyjmujący zlecenie może powierzyć osobom trzecim, ale tylko, gdy strony przewidzą w treści zawieranej umowy możliwość skorzystania z pomocy osoby trzeciej. Kolejny wyjątek ma miejsce wówczas, gdy przyjmujący może powierzyć wykonanie zlecenia osobom trzecim. Dotyczy to jednak sytuacji, gdy został do tego zmuszony przez okoliczności. Przykładem niech będzie choroba lub konieczność nagłego wyjazdu. W takich szczególnych, nieprzewidywalnych okolicznościach, przyjmujący zamówienie może skorzystać z pomocy osoby trzeciej.
Oceny, czy określona przeszkoda usprawiedliwia niesamodzielne wykonanie zobowiązania, należy dokonywać według kryteriów obiektywnych, przy uwzględnieniu nie tylko rodzaju tej przeszkody, ale i wagi zleconej czynności.
Ostatnią sytuacją, gdy przyjmujący zamówienie może skorzystać z pomocy osoby trzeciej, jest okoliczność, gdy umocowanie działania przy pomocy osoby trzeciej wynika ze zwyczaju.
W wypadku przekazania wykonywania zlecenia osobie trzeciej zleceniobiorca odpowiada za winę w wyborze. Jest to tak zwana odpowiedzialność z tytułu culpa in eligendo. W tym wypadku zleceniobiorca odpowiada za to, że wybrał osobę, która jest w stanie wykonać to zadanie.
Należy także pamiętać, iż zleceniobiorca zobowiązany jest niezwłocznie zawiadomić zleceniodawcę o zmianie osoby wykonującej zlecenie.
Zastępca odpowiada wobec dającego zlecenie, ale też względem biorącego zlecenie. Tu występuje konstrukcja przystąpienia do długu.
Jeśli zleceniobiorca nie będąc upoważnionym posłużył się substytutem jego odpowiedzialność jest znacznie zaostrzona. Na podstawie art. 747 kodeksu cywilnego odpowiada on za działania zastępcy na zasadzie ryzyka, jak za swoje własne działanie. Jeśli więc zleceniobiorca nie był uprawniony, a posłużył się zastępcą i rzecz uległa utracie lub uszkodzeniu, wówczas zleceniobiorca odpowiada nawet za przypadkową utratę. Może zwolnić się z tej rygorystycznej odpowiedzialności jedynie wtedy, gdy udowodni, że taka szkoda powstałaby także, gdyby sam to wykonywał.
Jeśli zastępca wykonuje zlecenie za zleceniobiorcę, wówczas w świetle art. 738 §2 zastępca i zleceniobiorca wspólnie, solidarnie ponoszą odpowiedzialność za prawidłowe wykonanie zlecenia wobec zleceniodawcy.
Warto tutaj uwzględnić ciekawą uwagę, jaką zawarł Sąd Najwyższy w tezie wyroku z dnia 19 sierpnia 1971 r., gdzie przeczytać można, iż „przepis art. 738 par. 2 KC normuje odpowiedzialność solidarną przyjmującego zlecenie oraz osoby trzeciej, której tenże powierzył zastępcze wykonanie zlecenia (zastępcy) względem dającego zlecenie. Żaden natomiast przepis prawa nie przewiduje odpowiedzialności zleceniodawcy solidarnie ze zleceniobiorcą względem osoby trzeciej, której ten ostatni powierzył zastępcze wykonanie zleconej mu czynności za zapłatą wynagrodzenia.”[2]
Wynagrodzenie
W świetle regulacji kodeksowej umowa zlecenie, może mieć zarówno charakter umowy odpłatnej, jak i nieodpłatnej. Powyższe wynika z art. 735 paragraf 1 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym, jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie.
Jeżeli umowa zlecenia nie zawiera postanowień dotyczących wynagrodzenia, nie oznacza to jego nieodpłatności. Dla nieodpłatności zlecenia wynikającego z umowy wymagane jest jej wyraźne wskazanie w treści zawieranej umowy.
Okoliczność, czy zlecenie ma charakter odpłatny, czy jest pod tytułem darmowym, nie wpływa zasadniczo na prawa i obowiązki stron umowy. Co szczególnie ważne, nie wpływa także na stopień wymaganej przy jej wykonaniu staranności.
Większość przepisów dotyczących umowy zlecenia stosuje się niezależnie od tego, czy umowa jest odpłatna czy nieodpłatna.
Obowiązki zleceniodawcy
Obowiązki zleceniodawcy każdorazowo regulowane są w zawieranej umowie. W treści kodeksu cywilnego znaleźć zaś można minimalne standardy umowy zlecenia, które obowiązują wszystkie umowy zlecenia, niezależnie od tego, czy zostaną one zawarte w umowie, czy też zostaną przez strony pominięte regulacje.
Wśród obowiązków zleceniodawcy ustawodawca wskazał, między innymi, bieżące informowanie o przebiegu sprawy, złożenie sprawozdania o wykonanych obowiązkach, a także wydanie wszystkiego, co zleceniobiorca uzyskał przy wykonywaniu zlecenia. Koniecznie trzeba zaznaczyć, iż został wprowadzony ustawowy zakaz korzystania przez przyjmującego zlecenie z cudzych pieniędzy i rzeczy we własnym interesie.
Do obowiązków zleceniodawcy należy zwrot wydatków wraz z ustawowymi odsetkami w wypadku opóźnienia, a także udzielenie odpowiedniej zaliczki.
Umowa zlecenia to umowa oparta na zaufaniu. Może być zawarta zarówno na czas określony jak i na czas nieokreślony. Każda ze stron może ją wypowiedzieć w każdym czasie.
Zakończenie umowy zlecenia
Zlecenie może zostać wypowiedziane przez każdą ze stron. Nie można z góry zrzec się uprawnienia do wypowiedzenia umowy z ważnych powodów.
Wypowiedzenie może zostać dokonane w każdym czasie, jednak tylko do czasu, dopóki świadczenie nie zostanie wykonane przez przyjmującego zlecenie.
Przy zleceniu stałym zawartym na czas określony, wypowiedzenie może zostać dokonane, dopóki nie upłynie przewidziany w umowie czas istnienia zobowiązania. Dopuszczalność wypowiedzenia w każdym czasie zlecenia zawartego na czas oznaczony potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 28 września 2004 r.[3]
Warto zauważyć, iż w kodeksie cywilnym nie wprowadzono zastrzeżenia, co do terminu, w jakim może zostać dokonane wypowiedzenie, ani jaki ma ono mieć okres czasu. Tym samym należy uznać, iż jeśli w umowie nie zostanie przewidziany termin wypowiedzenia, wypowiedzenie może nastąpić nawet „z dnia na dzień”.
Złożenie oświadczenie o wypowiedzeniu zlecenia, nie wymaga wskazania powodu, dla jakiego wypowiadana jest umowa. Wypowiedzenie jest skuteczne niezależnie od tego, czy istnieje jakakolwiek obiektywna czy subiektywna przyczyna, która uzasadnia jego dokonanie.
Jeżeli jednak zlecenie ma charakter odpłatny, od istnienia powodu, i to powodu ważnego, uzależnione są jednak dalsze skutki wypowiedzenia,.
Jeżeli bowiem wypowiedzenie odpłatnego stosunku zlecenia przez którąkolwiek ze stron, nastąpiło bez ważnego powodu, to w świetle art.746 paragraf 2, wypowiadający powinien naprawić poniesioną przez drugą stronę szkodę. W tym wypadku chodzi o szkodę, pozostającą w adekwatnym związku przyczynowym, z wcześniejszym, aniżeli planowana, zakończeniem umowy zlecenia.
W przypadku wypowiedzenia dokonanego przez dającego zlecenie, szkodą będzie przede wszystkim utracone przez przyjmującego zlecenie wynagrodzenie za niewykonaną – a zleconą – część czynności.
W przypadku wypowiedzenia dokonanego przez przyjmującego zlecenie, szkodą będą przede wszystkim wydatki poniesione przez dającego zlecenie na zrealizowanie zleconej czynności, lub poniesione straty i nieuzyskane wskutek niedokonania zleconej czynności, korzyści.
Jeżeli zleceniodawca wypowie umowę, wówczas powinien zwrócić dotychczasowe wydatki, częściowe wynagrodzenie, a także odszkodowanie, gdy wypowiada bez ważnego powodu.
Ustawodawca przyjął, iż umowa zlecenie może zawsze zostać wypowiedziana z ważnych przyczyn. Nie można więc w umowie z góry wprowadzić klauzuli, iż umowa zlecenie nie może być wypowiedziana.
Przedawnienie
W wypadku przedawnienia obowiązują szczególne reguły, gdyż roszczenia związane z realizacją umów zlecenia ulegają przedawnieniu po upływie 2 lat.
Ubezpieczenia społeczne związane z umową zlecenia
W przypadku świadczenia usług z tytułu umowy zlecenia, na postawie art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, co do zasady istnieje obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne. Od powyższej zasady istnieje wyjątek dotyczący uczniów i studentów do ukończenia przez nich 26. roku życia – w ich wypadku, zleceniobiorca nie ma obowiązku ponoszenia kosztów składek z tytułu ubezpieczenia społecznego. Należy pamiętać, iż kryteria wyłączające z obowiązku ubezpieczeń wieku i posiadania statusu ucznia lub studenta – muszą być spełnione jednocześnie i muszą trwać przez cały okres obowiązywania danej umowy.
Zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych jeżeli pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę, wykonuje na rzecz swojego pracodawcy lub innej osoby trzeciej usługi na podstawie umowy zlecenia, ma prawo wyboru stosunku, z tytułu którego podlegać będzie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.
Ciekawym zagadnieniem jest, czy brak wypłacenia wynagrodzenia uniemożliwia pracownikowi korzystanie z bezpłatnej opieki medycznej.
Mimo nieuzyskania jakiegokolwiek przychodu z zawartej umowy zlecenia, zleceniobiorca ma prawo do korzystania ze świadczeń służby zdrowia finansowanych ze środków publicznych pod warunkiem, że dana umowa nie będzie miała z założenia charakteru nieodpłatnego. Takie prawo przysługuje mu również w okresie 30 dni po zakończeniu trwania tej umowy. Fakt nieuzyskania żadnego wynagrodzenia z racji zawartej odpłatnej umowy zlecenia nie wyklucza zleceniobiorcy z grona ubezpieczonych. Należy jednak pamiętać że powyższa sytuacja dotyczy jedynie umów, w których wynagrodzenie nie było wypłacone, a nie umów zleceń nieodpłatnych.
Zatrudnienie bezrobotnego na podstawie umowy zlecenia
Autor niniejszego opracowania spotykał się z pytaniem, czy osoba bezrobotna, może w świetle prawa zawrzeć umowę zlecenie, jednocześnie nie tracąc statusu osoby bezrobotnej.
Na powyższe pytanie należy udzielić negatywnej odpowiedzi.
Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ust 1 pkt 2 ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 100, zm.) bezrobotną osobą jest między innymi osoba niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej. Przez inną pracę zarobkową należy rozumieć wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umów cywilnoprawnych.
Według art. 750 Kodeksu cywilnego do umów, które nie są uregulowane innymi przepisami stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Należy podkreślić, że zestawienie celów ustawy o promocji zatrudnienia (...) z art. 2 ust. 1 pkt 11 ww. ustawy wraz z treścią powołanego przepisu Kodeksu cywilnego pozwala uznać, że świadczenie usług, które nie są regulowane innymi przepisami, wyczerpuje znamiona innej pracy, a tym samym wyłącza uznanie danej osoby za osobę bezrobotną.
Pamiętać także trzeba, że zgodnie z przepisem art. 74 ustawy o promocji zatrudnienia, bezrobotny jest obowiązany zawiadomić w ciągu 7 dni powiatowy urząd pracy o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub pozarolniczej działalności oraz zaistnienia innych okoliczności powodujących utratę statusu bezrobotnego albo utratę prawa do zasiłku.
Bezrobotny, który podjął m. in. inną pracę zarobkową bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy, podlega karze grzywny nie niższej niż 500 zł (art. 119 ust. 2 ustawy). Jednakże, w myśl postanowień art. 119 ust. 3 ustawy, sprawca nie podlega odpowiedzialności, jeżeli przed dniem przeprowadzenia kontroli obowiązek zawiadomienia został już spełniony. Jeżeli zgodnie z powyższym osoba nie posiada statusu bezrobotnego i jednocześnie w karcie rejestracyjnej zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę – podlega odpowiedzialności karnej.
Przypisy