Rozdział 2. Koszty poręczeń.

Przykład 1: Koszty poręczeń i warunki ubiegania się na praktycznych przykładach dotyczących poręczeń.

Osoby, które chcą rozpocząć działalność gospodarczą, mogą obecnie skorzystać ze środków Funduszu Pracy, czy też z jednej z licznych dotacji współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej. Jednak przystąpienie do takiego projektu wiąże się niejednokrotnie z koniecznością zabezpieczenia pozyskanego kapitału. Jest to pierwszy raz w praktyce młodego przedsiębiorcy, gdy będzie musiał skorzystać z instrumentów zabezpieczających pozyskane na rozwój środki finansowe.

Analiza przypadku – pozyskanie dofinansowania na rozpoczęcie działalności gospodarczej z Funduszu Pracy.

Pan Adam, osoba bezrobotna, planuje rozpocząć działalność gospodarczą. W tym celu udał się do swojego Powiatowego Urzędu Pracy, gdzie zaproponowano mu udział w kursie oraz bezzwrotną dotację w wysokości 20 000 złotych na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Pan Adam wypełnił cały szereg dokumentów, w tym biznesplan planowanego przedsięwzięcia. Jednakże przed otrzymaniem środków dotacji musiał zapoznać się m.in. z dokumentem Zasady dotyczące dofinansowania w formie przyznawania bezrobotnemu jednorazowo środków na podjęcie działalności gospodarczej w powiatowym urzędzie pracy, w którym trafił na następujące zapisy:

1. Formami zabezpieczenia zwrotu dofinansowania przez Wnioskodawcę może być:

a) poręczenie osób trzecich według prawa cywilnego – minimum 2 poręczycieli,
b) weksel z poręczeniem wekslowym (awal) – min. 1 poręczyciel,
c) gwarancja bankowa,
d) zastaw na prawach lub rzeczach,
e) blokada rachunku bankowego,
f) akt notarialny o poddaniu się egzekucji przez dłużnika.

2. W przypadku zabezpieczenia zwrotu otrzymanego dofinansowania przez poręczenie osób trzecich wg prawa cywilnego lub weksel z poręczeniem wekslowym (awal), poręczyciel winien spełniać następujące warunki:

a) mieć ukończone 18 lat,
b) być zatrudnionym na minimum 24 miesiące (licząc od dnia zawarcia umowy o dofinansowanie w formie przyznania jednorazowo środków na podjęcie działalności gospodarczej) lub na czas nieokreślony, w zakładzie niebędącym w stanie upadłości lub likwidacji,
c) osiągać miesięcznie wynagrodzenie lub dochód nie niższy niż 150% minimalnego wynagrodzenia za pracę,
d) nie znajdować się w okresie wypowiedzenia umowy o pracę,
e) nie uzyskiwać dochodów wyłącznie z czasowej renty chorobowej,
f) nie być małżonkiem Wnioskodawcy wnioskującego o środki na podjęcie działalności gospodarczej (wyjątek stanowi rozdzielność majątkowa),
g) nie być pracownikiem Powiatowego Urzędu Pracy w Łodzi,
h) być w wieku nieprzekraczającym 70. rok życia.

3. Poręczycielem nie może być:

a) osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą rozliczająca się z podatku dochodowego w formie karty podatkowej lub ryczałtu ewidencjonowanego,
b) osoba, której aktualne, miesięczne zobowiązania finansowe pomniejszają wynagrodzenie lub dochód poniżej kwoty wskazanej w pkt. 2 ppkt c.

W celu udokumentowania zabezpieczenia w formie poręczenia, wymagane będzie oświadczenie poręczyciela złożone na druku Urzędu o uzyskiwanych dochodach ze wskazaniem źródła i kwoty dochodu oraz o aktualnych zobowiązaniach finansowych z określeniem wysokości miesięcznej spłaty zadłużenia, oświadczenie musi zawierać: imię, nazwisko, adres zamieszkania, numer PESEL, jeżeli został nadany, oraz nazwę i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość. Dodatkowo przed podpisaniem umowy o dofinansowanie wymagane będzie potwierdzenie powyższych danych odpowiednim dokumentem (zaświadczeniem o dochodach wystawionym na druku Urzędu i/lub zaświadczeniem rocznym z Urzędu Skarbowego o uzyskanych dochodach za rok ubiegły lub PIT i/lub decyzją o przyznaniu świadczenia emerytalnego lub rentowego z ostatnim potwierdzeniem wpływu świadczenia na konto bankowe).

Poręczenie przez osobę fizyczną wymaga złożenia oświadczenia przez współmałżonka poręczyciela, wyrażonego w formie pisemnej w dniu podpisania umowy, w obecności uprawnionego pracownika Urzędu lub oświadczenia poświadczonego notarialnie (wyjątek stanowi rozdzielność majątkowa).

Pan Adam czytał już wcześniej powyższe opracowanie. Wiedział zatem, że przytoczony fragment jest przykładem praktycznego zabezpieczenia interesów pożyczkodawcy. Zwrócił uwagę, że darczyńca dopuszcza poręczenie w formie poręczenia wekslowego, poręczenia na gruncie prawa cywilnego, jak i gwarancję bankową. Ponieważ pozostałe formy zabezpieczenia nie są przedmiotem niniejszego opracowania, w celu przedstawienia pełnego obrazu poniżej przedstawione zostaną ich najważniejsze cechy, takie jak:

a) blokada rachunku bankowego oraz wymaganie zgromadzenia środków w wysokości 150% kwoty, którą chcemy otrzymać i zablokowania jej na rok (czyli beneficjent musi posiadać wystarczającą ilość środków, aby otrzymać dotację). Blokada rachunku ze wszystkich zabezpieczeń wymaga zgromadzenia największej ilości kapitału i w praktyce jest dostępna tylko dla inwestorów posiadających odpowiednio wysokie wolne środki własne. Beneficjent dotacji ponosi nie tylko koszty ustanowienia blokady, ale powinien mieć także świadomość utraconych korzyści spowodowanych zamrożeniem znacznych środków;
b) zastaw na prawach lub rzeczach – wymaga, aby były one własnością lub współwłasnością osoby ubiegającej się o dotację. Aby takie zabezpieczenie było korzystne dla darczyńcy czy pożyczkodawcy, powinno zostać poparte wyceną majątku, którym beneficjent chce zabezpieczać wierzytelność. Wycena taka bywa kosztowna, a praktyka życiowa wskazuje, że wartość mieszkania lub domu, które często bywają elementami zastawu, przewyższa znacznie wartość dotacji, o jaką beneficjent się ubiega. To przekłada się na ryzyko tej formy zabezpieczenia, gdyż w przypadku niepowodzenia biznesu ryzykujemy znacznie większym majątkiem. Pożyczkodawca ponosi tu koszty wyceny i notariusza, których wielkość zależy od wartości rzeczy poddanych zastawowi;
c) akt notarialny o poddaniu się egzekucji – jest formą zabezpieczenia wierzytelności poprzez dobrowolne zrzeczenie się przez dłużnika pewnych praw. Kiedy dłużnik nie spłaca swojego zobowiązania, wierzyciel może wystąpić do sądu o nadanie klauzuli wykonalności, co trwa w świetle kodeksu postępowania cywilnego nie dłużej niż kilka dni. Z chwilą pozyskania tytułu egzekucyjnego wierzyciel może przystąpić do ściągania swojej należności. Beneficjent ponosi przede wszystkim koszty notariusza.

Z powyższego jasno wynika, iż pan Adam – beneficjent dotacji, jeżeli chce ją zabezpieczyć poprzez poręczenie na gruncie prawa cywilnego, powinien przedstawić dwóch poręczycieli spełniających określone warunki. Podobnie jest w przypadku zabezpieczenia w postaci weksla, choć wtedy wystarczy jeden poręczyciel. Warunki stawiane poręczycielom odpowiadają tym, na które wskazujemy w opracowaniu. Dotyczy to przede wszystkim odpowiedniego poziomu dochodów – poręczyciel powinien osiągać 150% minimalnego wynagrodzenia, czyli w 2013 r. kwoty 2045 złotych brutto i nie posiadać zobowiązań trwale obniżających uzyskany dochód (kredytów, pożyczek itp.). Warto pamiętać, że kwota minimalnego wynagrodzenia jest corocznie rewaloryzowana, a zatem co roku zmieniają się minimalne wymagania co do wysokości zarobków poręczycieli. Jeżeli umowa poręczenia zostanie zawarta, poręczyciel nie ma obowiązku aktualizować informacji o swoich zarobkach.

Grantodawca określa także minimalny okres zatrudnienia oraz granice wieku poręczyciela – wszystko to celem trwałego zabezpieczenia kapitału dotowanego.

Wykluczenie z możliwości bycia poręczycielem osób prowadzących działalność gospodarczą i jednocześnie rozliczających się w formie podatku dochodowego w formie karty podatkowej lub ryczałtu ewidencjonowanego wynika z faktu, że u tych osób, nawet na podstawie rocznych zeznań podatkowych, nie jest możliwe określenie faktycznego zysku firmy, co jest związane jest z brakiem ewidencji kosztów.

Pan Adam udał się też do swojego banku, gdzie dowiedział się, że ponieważ jest osobą bezrobotną, która nie ma regularnych wpływów na konto, nie ma możliwości uzyskania gwarancji bankowej. Przepytał więc swoją rodzinę i znajomych, skłonnych udzielić mu poręczenia, i dotarł do kilku osób: bratanka Bogdana, młodego i wybitnego (17 lat), już zarabiającego studenta informatyki, który ma umowę-zlecenie na 4000 złotych brutto; dziadka Pawła mającego emeryturę w wysokości 3000 złotych brutto, ale spłacającego raty za samochód (1000 złotych miesięcznie) oraz kuzyna Wacława, pracownika etatowego z zarobkami 3000 złotych brutto.

Pan Adam, po przeanalizowaniu regulaminu i możliwości swoich poręczycieli, wybrał najprostszą i najtańszą formę zabezpieczenia, czyli weksel własny, którego awalistą został kuzyn Wacław.

Przykład 2: Uzyskanie kredytu inwestycyjnego przeznaczonego na rozwój przez MSP.

W rzeczywistości gospodarczej częste są sytuacje, gdy firma posiłkuje się kapitałem obcym, pochodzącym np. z kredytu. Firmy starają się tez pozyskać środki bezzwrotne pochodzące z projektów współfinansowanych przez Unię Europejską. Procedury przewidują, że aby firma uzyskała kredyt lub dotację, w pierwszej kolejności powinna przedstawić swoją sytuację gospodarczą. I tutaj często natrafia się na problemy. Firmy potrzebujące środków rozwojowych często mają krótką historię i niewielką zdolność kredytową. Jeżeli firma w ostatnich latach zanotowała stratę lub nie posiada wystarczających zabezpieczeń kredytu, banki niechętnie na nią patrzą jako na potencjalnego kredytobiorcę.

Sytuacja przedsiębiorcy działającego już jakiś czas na rynku jest zgoła odmienna od sytuacji np. osoby pokazanej w przykładzie 1. Przedsiębiorcy znacznie trudniej jest pozyskać poręczenie kredytu od osób fizycznych, między innymi z tego powodu, że kwota, którą chce pozyskać, jest wyższa. W tej sytuacji zasadne jest korzystanie z instytucji oferujących instrumenty poręczeniowe, np. z wymienionych w powyższym przykładzie banków, które podpisały umowę z Bankiem Gospodarstwa Krajowego lub którymś z funduszy poręczeniowych. Jeżeli o kredyt ubiegamy się w banku, w którym nie prowadzimy bieżącego rachunku, warto zwrócić się do swojego banku z prośbą o przedstawienie oferty na udzielenie poręczenia lub gwarancji bankowej.

To z jakiej instytucji będzie chciał skorzystać bank, zależy od indywidualnych cech zarówno podmiotu ubiegającego się o kredyt, jak i charakteru kredytu.

Analizując przykładową ofertę funduszy poręczeniowych można założyć, że poręczenia są oferowane przedsiębiorstwom, które:

• posiadają status mikro, małego lub średniego przedsiębiorcy (zatrudnienie poniżej 250 pracowników oraz suma bilansowa jest mniejsza niż 43 mln euro lub obroty mniejsze niż 50 mln euro),
• mają zarejestrowaną siedzibę lub prowadzą inwestycje na terenie województwa właściwego do obszaru działania funduszu poręczeniowego,
• prowadzą działalność gospodarczą od minimum 6 miesięcy lub w niektórych przypadkach 12 miesięcy.

W zależności od funduszu, maksymalna kwota poręczenia, do jakiej oferują one swoje usługi, waha się od 500 000 do 1 000 000 złotych. Fundusze poręczają maksymalnie 50–60% wartości kredytu. Maksymalny okres poręczenia ograniczony jest do ok. 60–66 miesięcy.

Koszty uzyskania poręczenia kredytowego są mocno zróżnicowane i zależą od wielu czynników, z których najistotniejszym jest ryzyko. Przykładowo opłata za poręczenie kredytu ocenionego na wysoką zdolność do spłaty wynosi 0,6% wartości kredytu w skali rocznej, a w przypadku kredytu zakwalifikowanego do grupy, gdzie zdolność do spłaty zostanie prawdopodobnie ograniczona przez niekorzystne warunki, prowizja roczna wzrasta nawet do 3,5% rocznie.

W przypadku banków współpracujących z Bankiem Gospodarstwa Krajowego, warunki udzielania kredytów są następujące:

• Poręczenia/gwarancje są udzielane maksymalnie do 80% kwoty kredytu w wysokości od 100 000 do 10 000 000 euro[1]. Poręczenia spłaty kredytu w walucie obcej są udzielane w złotych. Poręczenia/gwarancje nie obejmują odsetek ani innych kosztów związanych z udzieleniem kredytu. Poręczenia obowiązują od dnia wejścia w życie przez okres nie dłuższy niż okres kredytu, wydłużony o trzy miesiące. Prowizja roczna za udzielenie poręczenia waha się od 1,6 do 2,8%, a gwarancji od 2 do 3,4% wartości kredytu rocznie, i podobnie jak w przypadku funduszy poręczeniowych zależna jest od oceny ryzyka. Bank udzielający gwarancji wymaga złożenia weksla bez protestu przez właściciela firmy lub zarząd, jako dodatkowego zabezpieczenia[2].
• Warunki uzyskania poręczenia/gwarancji w banku na zasadach komercyjnych jest zwykle obarczone mniejszą ilością dokumentów, niż w przypadku korzystania z instytucji wspieranych przez państwo. Jednakże takie rozwiązanie wiąże się zwykle z wyższymi kosztami. Jeżeli przedsiębiorca jest skłonny ponieść koszty zaczynające się od 0,2% miesięcznie, przy okresie poręczenia nie dłuższym niż 6 miesięcy, do nawet 0,4% miesięcznie, a prawie 5% rocznie przy okresie kredytowania powyżej 3 lat, ale w zamian otrzymać produkt w pełni dostosowany do swoich potrzeb i obejmujący nawet do 100% wartości kredytu, pozostaje mu korzystać z oferty banków komercyjnych. Przy korzystaniu z takich ofert warto w pierwszej kolejności udać się do swojego banku (obsługującego nasz bieżący rachunek) i dopiero w sytuacji, gdy jego oferta jest niedostosowana do naszych potrzeb, porównać oferty konkurencji.
• Większe banki oferujące poręczenia to np. Alior Bank i PKO BP.