Rozdział 1. Czy warto rozwijać kwalifikacje?

Życie mamy tylko jedno, a czas biegnie coraz szybciej, dlatego ogromne znaczenie ma to, by podejmować rozsądne decyzje, na co przeznaczymy swoją energię i pieniądze. Warto zastanowić się, czy rozwijanie własnych kwalifikacji to temat, któremu należy poświęcać czas, a jeśli tak, to ile i z jakiego powodu. Do działania potrzebna jest też motywacja, więc dobre przemyślenie celu, na który zdecydujemy się przeznaczyć sporą część naszego życia, wydaje się kluczowe.

W rozważaniu kwestii: „warto czy nie warto podnosić swoje kwalifikacje” może pomóc analiza SWOT. Jest to metoda analitycznego porządkowania informacji, dotyczących rozważanego zagadnienia, pomagająca zobiektywizować oceny. Zatem - czy rozwijanie kwalifikacji to działanie zawsze dla nas korzystne, czy nie, czy warto przeznaczać na to czas i pieniądze? Przeanalizujemy ten temat poniżej.

1. Czym są kwalifikacje?

Podczas rozmowy kwalifikacyjnej lub od klienta, który szuka zleceniobiorcy do wykonania pewnej pracy, możemy czasem usłyszeć pytanie: „Czy posiada Pan/Pani kwalifikacje do wykonywania tej pracy?”. Najłatwiej jest odpowiedzieć: „Umiem to robić, mam w tym doświadczenie”. Czasem to jednak nie wystarcza, bo czy na przykład powierzylibyśmy swoje zdrowie osobie, która nie jest lekarzem, ale twierdzi, że potrafi wyciąć wyrostek? Pewnie nie. Tak samo jest z innymi zawodami, choć skutki działań, podejmowanych w ramach wykonywania wielu z nich, nie są obarczone aż takim ryzykiem. Dla ułatwienia procesu oceny, czy dana osoba posiada kwalifikacje, którym można zaufać, czy też nie, powstało pojęcie standardu kwalifikacji. Definicję podaje ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, art. 4: Standard kwalifikacji (kompetencji) zawodowych jest rodzajem normy, opisującej zakres i poziom wiedzy, umiejętności oraz cech psychofizycznych, które są konieczne do wykonywania typowych zadań zawodowych, zgodnie z wymaganiami podstawowych stanowisk pracy w zawodzie. Jest to norma akceptowana przez przedstawicieli organizacji zawodowych i branżowych, pracodawców, pracobiorców i innych kluczowych partnerów społecznych.

Zatem kluczowymi pojęciami w rozważaniach o rozwoju kwalifikacji stają się normy i wymagania zawodowe. W Polsce instytucją zajmującą się ustalaniem standardów kwalifikacji zawodowych jest Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Na stronie internetowej MPiPS[1], po uprzednim zalogowaniu, można za pomocą wyszukiwarki odnaleźć interesujący nas zawód i sprawdzić, jakie przewidziano dla niego wymogi kwalifikacyjne. Obecnie w Polsce pod względem wymogów kwalifikacyjnych sklasyfikowane są 253 zawody. Zawód to zbiór kwalifikacji, które mogą być wykorzystywane na różnych stanowiskach. Np. technolog przetwórstwa szkła może być zarówno szklarzem, jak i artystą tworzącym w szkle. Standardy kwalifikacji określają więc zbiór umiejętności i wiedzy, jaki powinna posiadać osoba pracująca w kręgu określonego zawodu, bez względu na zajmowane stanowisko. Wymagania niezbędne do wykonywania niektórych zawodów w Polsce regulowane są za pomocą ustaw i rozporządzeń. Wiele zawodów jednak, jak choćby zawód psychologa czy dziennikarza, nie jest ustawowo obwarowanych żadnymi wymogami, co oznacza, że normy kwalifikacyjne dla nich są ustalane de facto przez rynek pracy, a weryfikowane poprzez posiadanie dyplomu określonej uczelni.

Kwalifikacje a kompetencje zawodowe.

Kolejnym bardzo ważnym pojęciem w rozważanym kręgu tematycznym są kompetencje. Termin kompetencje zarówno w literaturze, jak i w praktyce zarządzania definiowany jest w różny sposób. W wąskim znaczeniu rozumiane są jako posiadanie formalnego prawa do reprezentowania organizacji w kontaktach zewnętrznych w konkretnych kwestiach. Kompetencje oznaczają w tym ujęciu przede wszystkim prawną zdolność do podejmowania decyzji w określonym zakresie. Natomiast w literaturze z dziedziny zarządzania zasobami ludzkimi (i nie tylko) wykształciły się najczęściej przywoływane przez autorów składniki kompetencji, tj.: wiedza, umiejętności (zdolności), cechy osobowościowe, postawy, zachowania oraz doświadczenie[2]. Kompetencje są zatem pojęciem nieco szerszym i definiują nie tylko aspekt formalnego potwierdzenia zdolności do podjęcia pracy, jak w przypadku kwalifikacji, ale określają też ważny komponent predyspozycji i uzdolnień. W wypadku kompetencji ważny jest również czynnik postawy, który warunkuje stopień wykorzystania kwalifikacji w praktyce, wpływa na motywację i zaangażowanie w pracę. Można uznać zatem, że kwalifikacje są rodzajem wypracowanego, osiągniętego poziomu edukacji, a kompetencje to zasób wieloczynnikowego, łącznie z edukacją, przygotowania do pełnienia roli zawodowej. Przykładem mogą być zawody architekta i dziennikarza. W ramach tych profesji należy zdobyć pewien poziom wykształcenia oraz warsztat, wymagany do efektywności zawodowej. Natomiast w ramach kompetencji w tym zawodzie należy wyćwiczyć w sobie cierpliwość do inwestorów i rozmówców, samodyscyplinę w pracy czy zadbać o motywację do przezwyciężania trudności.

Ramy kwalifikacji.

Bardzo ciekawą i niezwykle potrzebną inicjatywą są Krajowe Ramy Kwalifikacji. Porządkują one system edukacji i nabywania kompetencji poprzez sprecyzowanie ścieżki edukacyjnej, prowadzącej do określonego zawodu. Polskie Ramy Kwalifikacji są częścią ogólnoeuropejskiego projektu ustalania Rram kwalifikacji i na potrzeby tego projektu stworzono precyzyjną definicję kwalifikacji: formalny wynik procesu oceny i walidacji (potwierdzenia efektów uczenia się), uzyskany w sytuacji, w której właściwy organ zgodnie z ustaloną procedurą stwierdził, że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się, zgodne z określonymi standardami, gdzie „formalny wynik” oznacza, że w wyniku przeprowadzenia określonej procedury dana osoba otrzymała dyplom bądź świadectwo oraz że tak zdefiniowana „kwalifikacja” może skutkować istotną zmianą statusu, np. podjęciem nauki w szkole wyższego szczebla lub uzyskaniem zatrudnienia, możliwym właśnie pod warunkiem posiadania danej kwalifikacji (dyplomu lub świadectwa). Europejskie Ramy Kwalifikacji posiadają ośmiostopniową skalę poziomów edukacji ogólnej, wyższej oraz zawodowej. Dzięki powstającej Mapie Kwalifikacji, będzie można bardzo łatwo określić, jaki szczebel edukacji jest dla nas dostępny w ramach posiadanych zaświadczeń, certyfikatów i dyplomów. Niestety, projekt jest jeszcze na etapie ustaleń i funkcjonuje w bardzo ograniczonym zakresie.

Cenny certyfikat czy nic niewarte zaświadczenie?

W polskim systemie oświaty szkoły i uczelnie są instytucjami zapewniającymi jakość nauczania kwalifikacji, natomiast weryfikację i ocenę umiejętności powierza się różnego rodzaju procesom egzaminacyjnym. Za jakość kwalifikacji na poziomie kształcenia szkolnego odpowiadają: Centralna Komisja Egzaminacyjna (CKE) i Okręgowe Komisje Egzaminacyjne (OKE). Natomiast wyższe uczelnie uzyskują akredytacje Państwowej Komisji Akredytacyjnej i dopiero z jej rekomendacją minister wydaje np. decyzje o uruchomieniu kierunku studiów czy zatwierdza programy studiów. Poza uczelniami istnieje jeszcze wiele innych instytucji akredytowanych, takich jak: instytucje naukowe, stowarzyszenia czy cechy rzemieślnicze, które również wydają zaświadczenia, honorowane na poziomie państwowym.

Uzyskanie dyplomu lub certyfikatu wspomnianych wyżej instytucji akredytowanych jest często równoznaczne z obiektywną oceną, że dana osoba posiada wymaganą wiedzę i umiejętności w zakresie objętym dokumentem. Istnieje jednak wiele firm i organizacji, które nie posiadają akredytacji na poziomie państwowym. Wydawane przez nie zaświadczenia nie są więc honorowane jako potwierdzenie uzyskania szczebla edukacyjnego w systemie edukacji formalnej. Nie znaczy to jednak, że wszystkie takie certyfikaty, wystawiane przez podmioty spoza kręgu państwowych instytucji edukacyjnych, są nic niewarte. Wiele organizacji i stowarzyszeń posiada, dzięki swojemu wieloletniemu doświadczeniu i wykwalifikowanej kadrze, sporą renomę i prestiż w danej branży. Niejeden dyplom branżowy jest cenniejszy niż tytuł magistra akredytowanej uczelni prywatnej czy nawet państwowej. Istotne jest więc nie tyle posiadanie samego świadectwa kwalifikacji (rozumianego jako dyplom, certyfikat lub zaświadczenie), ile to, kto stoi za procesem weryfikacji kwalifikacji i na jakiej podstawie wydaje dokument. Poważny, wielostopniowy egzamin, który nie wszyscy zdają od razu, może świadczyć o wysokiej randze sprawdzianu i o tym, że instytucja go organizująca przykłada wagę do rzeczywistej weryfikacji kompetencji zdających. Wiele firm i instytucji proponuje, zamiast egzaminu, proces certyfikacji, który również może być wieloskładnikowy, zawierać zarówno testy wiedzy, jak i ocenę kompetencji kandydatów.

2. Co jest mocną stroną, a co słabością rozwijania kwalifikacji?

Myśląc o własnej karierze zawodowej, warto zastanowić się, jak ją świadomie zaplanować. W kręgu zawodów artystycznych niezwykle istotnymi elementami w osiągnięciu sukcesu są talent i odrobina szczęścia, w zdobyciu sobie grona wiernych odbiorców, ale nie można zaprzeczyć, że równie istotne są warsztat twórcy, jego umiejętności i wiedza.
Rozwój kwalifikacji jako proces nabywania umiejętności na drodze zarówno sformalizowanej, jak i pozaformalnej ma przede wszystkim na celu potwierdzenie wiedzy i umiejętności kandydującej do zawodu osoby przez instytucje i źródła zewnętrzne. Z tego punktu widzenia warto rozważyć, co z punktu widzenia kształcącej się osoby można uznać za słabą, a co za mocną stronę tego rodzaju procesu nabywania i weryfikowania umiejętności.

Mocne strony rozwijania kwalifikacji.

Jedyną grupą osób, niedostrzegających plusów chodzenia do szkoły, są dzieci. Osoby dorosłe, a za takie należy uznać młodych ludzi decydujących się na kształcenie na poziomie ponadgimnazjalnym, najczęściej decyzję o nauce podejmują przynajmniej z minimalną świadomością wpływu tego kroku na całe swoje życie. Do atutów rozwijania kwalifikacji należy zaliczyć:

• Nabycie cennych umiejętności, które mogą być wykorzystane w życiu zawodowym. Nauka w instytucjach edukacyjnych, takich jak szkoły zawodowe, licea profilowane czy technika, dotyczy zwykle zdobywania umiejętności dość ogólnych, ale jednak zawsze mieszczących się w obszarze danego zawodu. Na przykład szkoły plastyczne to miejsca, w których młodzi artyści mogą spróbować wielu różnych technik artystycznego wyrazu, poznać podstawy kompozycji i zasady doboru barw, czy nawet technologii obróbki różnych tworzyw. Szkolnictwo średnie to miejsce, gdzie młody twórca może zdobyć podstawy do budowania swojego talentu.
• Kontakt z osobami o większej, a co najmniej innej, wiedzy niż nasza. Decydując się na poszerzanie kwalifikacji w wieku dorosłym, można, dzięki zinstytucjonalizowanej formie, mieć dostęp do doświadczonych fachowców z naszej dziedziny. Uczelnie wyższe zatrudniają, poza stałymi współpracownikami, osoby współpracujące, do których dostęp poza murami szkoły wyższej byłby niemożliwy. Jeśli się czegoś uczyć, to od najlepszych.
• Formalne potwierdzenie posiadania określonego poziomu wiedzy i umiejętności. Instytucje potwierdzające kwalifikacje są zazwyczaj niezwykle restrykcyjnie pilnowane, jeśli chodzi o poziom nauczania, dlatego dyplom, certyfikat czy zaświadczenie przez nie wydane jest jednoznaczną informacją dla pracodawcy lub zleceniodawcy o odpowiednim poziomie umiejętności posiadacza tego dokumentu. Oczywiście nie wszystkie certyfikaty stanowią dowód posiadania umiejętności, ale rynek pracy honoruje zwykle dokumenty instytucji o uznanej marce.
• Możliwość zdobycia inspiracji. Zwłaszcza w zawodach związanych z branżą kreatywną ważne jest pobudzanie twórczości poprzez szukanie wszelkich inspiracji. Twórca jest ceniony, kiedy przy znakomitym wykonaniu i powtarzalnym stylu jest zdolny do stałego rozwoju i postępu. Wymagane jest także stałe obcowanie z nowościami w danej dziedzinie. Instytucje edukacyjne mogą być cennym źródłem takich inspiracji, chociażby poprzez organizowanie konferencji, wystaw czy spotkań autorskich.
• Budowanie własnego wizerunku. Pęd do nauki świadczy o wysokiej świadomości konieczności rozwoju, daje też możliwość bieżącego kontaktu z trendami oraz nowinkami, chociażby technologicznymi. Dlatego osoby kształcące się przez całe życie są pożądane jako pracownicy.

Słabe strony rozwijania kwalifikacji:

Wydaje się, że aktywność edukacyjna ma wyłącznie zalety, ale jest też kilka aspektów, które warto przemyśleć przed podjęciem decyzji o udaniu się na kolejny kurs lub rozpoczęciu jeszcze jednego kierunku studiów. Warto przeanalizować:

• Czy osiągnięcie kolejnego szczebla wykształcenia faktycznie zwiększy moje szanse na rynku pracy? Krąży teoria, że lepiej być spawaczem i mieć pracę, niż być bezrobotnym politologiem. Jest w tym ziarno prawdy, gdyż pęd do edukacji przez ostatnie kilkanaście lat spowodował, że na trudnym rynku pracy mamy nadwyżkę, w stosunku do zapotrzebowania, osób z wykształceniem wyższym. Podjęcie decyzji o zdobyciu wykształcenia wyższego jest jednak decyzją na całe życie, a nie tylko w odniesieniu do obecnej sytuacji na rynku pracy, dlatego należy ją podejmować w zgodzie ze swoimi aspiracjami i możliwościami.
• Czy kolejne zaświadczenie lub certyfikat będą świadczyły na moją korzyść podczas rozmowy kwalifikacyjnej? Rekruterzy i doradcy zawodowi często opowiadają o specyficznym rodzaju kandydata, tak zwanym „kolekcjonerze papierków”, posiadającym dużo zaświadczeń i certyfikatów z bardzo różnych kursów, szkół i szkoleń. W trakcie rozmowy rekrutacyjnej może być negatywnie postrzegane legitymowanie się potwierdzeniami kwalifikacji z bardzo oddalonych od siebie dziedzin, uzasadniane zwykle przez kandydata tym, że „przecież zawsze może się do czegoś przydać”. Pracodawcy zwykle cenią sobie osoby świadomie budujące swoją drogę zawodową, więc posiadanie wielu zaświadczeń może być przydatne tylko wtedy, kiedy są ze spójnej dziedziny lub dotyczą kręgu zawodu, z jakim związał się kandydat do pracy.
• Czy nakłady poniesione na uzyskanie potwierdzenia kwalifikacji faktycznie zwrócą się w trakcie drogi zawodowej? Niektóre kwalifikacje są wymagane, inne pożądane, a jeszcze inne stanowią jedynie dodatkowy atut. Przy podejmowaniu decyzji o przeznaczeniu, zwłaszcza dużych, środków finansowych na podniesienie kwalifikacji, warto się zastanowić, czy faktycznie jest nam potrzebny proces certyfikacji umiejętności, czy wystarczą nam jedynie umiejętności z danego zakresu. Zdarza się bowiem, że sam kurs nie jest zbyt drogi, ale przystąpienie do egzaminu może być kosztowne.

3. Długookresowa perspektywa rozwoju kwalifikacji.

Niestety, rynek pracy jest kapryśny i bardzo szybko reaguje na zmiany gospodarcze. Oznacza to, że kwalifikacje, które dziś są atrakcyjne, za kilka lat mogą już nie być aż tak pożądane lub technologia, jakiej dotyczą, okaże się przestarzała. Co zatem należy wziąć pod uwagę, rozpatrując długoterminowo decyzje o pozyskiwaniu kwalifikacji?

Specyfika branży.

Każda grupa zawodowa ma inną dynamikę rozwoju, np. dziedziny związane z nowoczesnymi technologiami, jak grafika czy projektowanie, gdzie co chwila pojawiają się nowinki, są bardzo czułe na spadek kwalifikacji. Zwykle kilkuletnie opieranie się nowościom branżowym może spowodować wypadnięcie z głównego nurtu rynku pracy. Są natomiast dziedziny, takie jak malarstwo, rzeźba czy rękodzielnictwo, gdzie raz uzyskane kwalifikacje są długo aktualne i nie wymagają nieustannego potwierdzania. Nie oznacza to oczywiście, że ci twórcy mogą sobie pozwolić na lekceważenie nowości w swojej dziedzinie, ale z całą pewnością nie muszą legitymować się formalnymi potwierdzeniami, że są na bieżąco z branżą.. Wystarczy jednak, że będzie to widać po efektach ich pracy.

Renoma instytucji edukacyjnej.

Istnieją zawody, które w ramach pewnej dziedziny są stosunkowo młode. W takich dziedzinach rynek edukacyjny, głównie w ramach pozaformalnych form edukacji, oferuje sporo szkoleń i kursów nowych umiejętności, które po pewnym czasie są jednakże negatywnie weryfikowane przez rynek pracy. Okazuje się, że zaświadczenia tej czy innej organizacji nie są cenione. Dlatego warto inwestować w szkolenia, oferowane przez uznane instytucje edukacyjne. Należy jednak sprawdzić, czy instytucja, z którą się wiążemy długookresowo, jest ceniona na rynku pracy i czy jej zaświadczenia będą wystarczającym dowodem kompetencji kandydata. Podobnie jest na rynku usług edukacyjnych, oferowanych w ramach systemu szkolnictwa wyższego. Edukacja na szczeblu szkół wyższych stała się w ostatnich kilkunastu latach tak modna, że szkoły, które kształciły na poziomie licencjatu wyrastały jak grzyby po deszczu. Co prawda każda taka instytucja musiała początkowo spełniać restrykcyjne wymogi ministerialne, ale z czasem przestawała je spełniać wszystkich zaleceń i traciła uprawnienia do nadawania tytułów naukowych. Podjęcie nauki w takiej instytucji jest zwykle bardzo proste, bo nie wymaga ona wysokich ocen na maturze, wystarczy zapłata wpisowego i złożenie dokumentów. Niestety, może się okazać, że mimo poświęcenia czasu i pieniędzy, nie uda nam się uzyskać zakładanego poziomu wykształcenia, bo instytucja straci prawo do jego nadawania. Droga formalnej edukacji jest podstawą każdego zawodu i niekiedy warto podjąć nieco więcej trudu na początku, aby później mieć pewność, że nie zmarnujemy kilku lat edukacji. Niekiedy pracodawcy na wstępie odrzucają kandydatów, legitymujących się wykształceniem wyższym podejrzanej lub nieznanej uczelni prywatnej, twierdząc czasami nie bez racji, że absolwent może nie posiadać wymaganych umiejętności, mimo uzyskanego dyplomu.

Wymogi stawiane przez pracodawcę.

Zdarza się też, że kursy ukończone podczas pracy u jednego pracodawcy nie są honorowane u innych, bo firma może mieć wewnętrzny system kwalifikacji, chociażby w ramach norm ISO. W takich sytuacjach ważne jest, by śledzić oczekiwania rynku pracy w zawodzie, w jakim się pracuje i na bieżąco rozważać, czy warto poszerzać kwalifikacje w ramach danej umiejętności. Czasem wystarczy posiadać umiejętność zdobytą w toku nauki nieformalnej, samokształcenia czy nauki od innych, bez konieczności posiadania zaświadczenia, formalnie potwierdzającego tę umiejętność. Niezbędne są tylko te kwalifikacje, których ustawa wymaga do wykonywania jakiegoś zawodu. Wszystkie inne, traktowane jako odpowiedź na wymogi rynku pracy, są opcjonalne i zawsze należy przemyśleć inwestowanie czasu w ich zdobywanie.

Wysokie koszty długoterminowe.

Niektóre instytucje i organizacje edukacyjne oferują certyfikację umiejętności na wielu szczeblach. Rozpoczęcie nauki na wyższym poziomie jest możliwe dopiero po uzyskaniu certyfikatu na poziomie niższym, co sprawia, że naukę trzeba zacząć od podstaw. Trzeba więc dobrze przemyśleć proces rozwojowy pod kątem jego intensyfikacji w życiu zawodowym. Niekiedy warto już na starcie zainwestować środki w kursy, żeby spore wydatki rozłożyć w czasie, bo przerwanie edukacji może być postrzegane negatywnie przez pracodawcę. Dlatego czasem warto najpierw zgromadzić kwotę przeznaczoną na cały cykl edukacyjny, niż później przerwać go z powodu braku środków.

Aktualność kwalifikacji.

W czasach dynamicznych zmian technologicznych rozpoczęcie certyfikacji według pewnej metody może stać się z czasem nieaktualne, albo organizacja wprowadzi dodatkowe szczeble nauki, aktualizujące kwalifikacje, zatem warto sprawdzić, czy oferowane na wolnym rynku kursy są na pewno najbardziej aktualne.

Konieczność zmiany kwalifikacji.

Kiedyś człowiek mógł wyuczyć się jednego zawodu i wykonywał go aż do momentu, kiedy poszedł na emeryturę. Nierzadko sam zawód był dziedziczony. Obecnie pracownik w ciągu swojego życia kilkakrotnie zmienia charakter pracy lub miejsce jej wykonywania. Wyniki badań Instytutu Kadr mówią, że w ciągu życia pracownik ma średnio siedmiu pracodawców, a u jednego spędza średnio trzy lata. Co więcej, prognozy amerykańskiego departamentu pracy z roku 1999 przewidują, że wkrótce pracownik będzie miał 15 pracodawców i 4-5 razy w życiu będzie się przekwalifikowywał[3]. Niektóre zawody zanikają, a w ich miejsce pojawiają się zupełnie nowe. Trzeba nieustannie zdobywać nowe umiejętności, znać funkcjonowanie nieznanych wcześniej maszyn i urządzeń. Dodatkowo zachodzi rozbieżność pomiędzy tym, czego uczeń uczy się w szkole, a tym, czego wymaga od niego rynek pracy. Szkoła nastawiona jest głównie na naukę od strony teoretycznej, co tworzy potrzebę nabycia praktycznych umiejętności, potrzebnych w życiu zawodowym. Zdarza się również, że wykształcenie zdobyte w szkole jest zupełnie nieadekwatne do sytuacji panującej na rynku. Wówczas niezbędne staje się wyuczenie nowych umiejętności.

Kolejnym argumentem, przemawiającym za potrzebą szkoleń jest proces wydłużania się życia człowieka. Średnia długość życia dwa tysiące lat temu wynosiła 25 lat, zaś przeciętna długość życia Europejczyka w XXI wieku wynosi około 70 lat. Wzrost średniej długości życia, a tym samym dłuższa aktywność zawodowa powoduje konieczność szkolenia osób dorosłych. Dodatkowo w Polsce i innych krajach postkomunistycznych czynnikiem, skłaniającym do udziału w szkoleniach są zmiany systemowe. Zmiana sposobu funkcjonowania, przekształcenia, konieczność zapoznania się z nowymi zasadami są czynnikami, które mogą wpływać ma potrzebę szkoleń. Powszechne jest również dążenie osób dorosłych do samorozwoju, do poszerzania swojej wiedzy. Związane jest to z rywalizacją na rynku pracy oraz chęcią osiągnięcia jak najwyższej pozycji zawodowej.