Rozdział 4. Kwalifikacje a rynek pracy.

1. Oczekiwania pracodawców.

Pracodawcy oceniają rynek edukacyjny.

Jak wskazują badania firmy Hays, przeprowadzone w 2010 roku[1], edukacja na poziomie szkół wyższych jest wyjątkowo niedostosowana do potrzeb rynku pracy. Co prawda jesteśmy krajem zajmującym 2. miejsce w Europie pod względem liczby studentów (rocznie w Polsce studia kończy 400 tys. absolwentów), ale niemal 180 tys. absolwentów zasila szeregi bezrobotnych. Jest to spowodowane między innymi niedostosowaniem uzyskanej wiedzy do potrzeb rynku pracy.

Czego zatem oczekują pracodawcy? Dyrektorzy HR z firm znajdujących się w Global TOP 50, zapytani o to, jak oceniają wykształcenie absolwentów, zwracali uwagę na kilka ważnych kwestii:

• Kadra uczelni w bardzo małym stopniu zrzesza praktyków, którzy znają się na nowoczesnych technologiach i trendach.
• Pracownie i laboratoria w szkołach są bardzo słabo i archaicznie wyposażone.
• Brakuje w systemie szkolnictwa nastawienia na kształcenie multispecjalistów, którzy będą umieli się przystosować do różnych stanowisk w ramach jednej dziedziny zawodowej.
• Absolwenci bardzo słabo znają europejskie języki obce.
• Uczelnie wyższe rzadko dają możliwość jednoczesnego potwierdzania kwalifikacji zawodowych w ramach certyfikatów globalnych, a pracodawcy międzynarodowi, startujący w przetargach, potrzebują specjalistów o kwalifikacjach uznawanych również za granicą.
• Studenci nie praktykują zawodu poza minimalną ilością wymaganych godzin, nie nabywają świadomości tego jak wygląda zawód w praktyce.
• Brakuje w trakcie studiów zajęć z metodologii zarządzania projektami, stanowiącymi podstawę funkcjonowania wszystkich liczących się firm na rynku.
• Absolwenci studiów nie posługują się w wystarczającym stopniu bardziej zaawansowanymi programami biznesowymi typu Access, Excel, SAP.
• Brakuje skutecznych narzędzi oceny kompetencji maturzystów, którzy niejednokrotnie podejmują decyzje o wyborze studiów z innych powodów niż predyspozycje zawodowe.

Najnowsze badania Hays z 2012 roku wskazują, że aż cztery z dziesięciu umiejętności, jakich oczekują pracodawcy, są związane z kompetencjami społecznymi, takimi jak: umiejętności interpersonalne, komunikacyjne, organizacyjne oraz przywódcze. Dodatkowo pożądane są też: znakomita znajomość języków obcych oraz umiejętności z zakresu informatyki i technologii ekologicznych. Jak wspomniano już wyżej, nic z tego nie jest domeną kształcenia na polskich wyższych uczelniach.

Mimo iż ustawodawstwo polskie zabrania dyskryminowania kandydatów do pracy ze względu na wiek, nic nie stoi na przeszkodzie, aby pracodawcy mieli swoje preferencje. Przełożeni wiedzą dokładnie, czego oczekują od osób młodych, a czego od doświadczonych pracowników. I to determinuje ich decyzje rekrutacyjne.

Oczekiwania względem osób młodych.

Mianem młodych pracowników określa się osoby do 30. roku życia. Anegdotyczne już oczekiwanie: przyjmę do pracy 20-latka, po studiach, z 10-letnim doświadczeniem, staje się coraz rzadziej spotykane. Pracodawcy świadomie sięgają po współpracę z młodymi osobami, oczekując od nich przede wszystkim dużego zaangażowania i energii oraz świeżego podejścia. Dziedzinami, w jakich najchętniej powierza się pracę ludziom młodym, są usługi specjalistyczne (takie jak księgowość, fryzjerstwo, sprzedaż), edukacja prywatna oraz handel i gastronomia. Na tym szczeblu zawodowym we wspomnianych dziedzinach nie jest bezwzględnie wymagane duże doświadczenie, wystarczy nieco wiedzy, zapał i dyspozycyjność. Co ważne, w większości wspomnianych grup zawodowych wykształcenie formalne nie jest czynnikiem warunkującym atrakcyjność kandydata do pracy. Nawet w przypadku księgowości, na stanowiskach specjalistycznych od pracownika oczekuje się predyspozycji np. do analizy i wyciągania wniosków, dokładności oraz doskonałej obsługi programów kalkulacyjnych. Wykształcenie może być uzupełnione z czasem, jeśli pracownik uzna, że ta dziedzina powinna być jego drogą zawodową. Analizując oczekiwania pracodawców co do wymaganych certyfikatów, można zauważyć, że najczęściej są to: zaświadczenie BHP, prawo jazdy oraz certyfikaty zawodowe, wymagane prawnie w danym zawodzie[2]. W ramach znajomości języków pracodawcy częściej oczekują raczej praktycznych umiejętności niż certyfikatów.

Zawody kreatywne – jakich kwalifikacji poszukują pracodawcy.

Ze względu na nietypową specyfikę branż kreatywnych, gdzie talent jest głównym wyznacznikiem sukcesu zawodowego bardzo trudno generalizować oczekiwania pracodawców. Ważne jest jednak to, że poza gwiazdorstwem, sławą i prestiżem zawodów artystycznych, jest jeszcze cała grupa zawodów typowo rzemieślniczych, gdzie czynnik kreacji jest ważnym – obok warsztatu – elementem. W tych dziedzinach pomysł to tylko połowa sukcesu, trzeba jeszcze produkt czy usługę wykonać, a to dla pracodawcy jest najważniejsze. Za niezrealizowane pomysły nikt nie płaci.

Czego zatem, obok talentu, oczekują pracodawcy jako kwalifikacji zawodowych? Są to:

• Znajomość nowoczesnych technologii – techniki audiowizualne, produkcja filmowa i telewizyjna, produkcja gier komputerowych, projektowanie stron www, reklama… We wszystkich tych dziedzinach pracodawcy oczekują znajomości najnowocześniejszych technologii. Jeśli o pracę stara się ktoś o małych umiejętnościach, pracodawca będzie się musiał liczyć z koniecznością wydania środków na ich uzupełnienie, a wiadomo, że sięgnie po kandydatów o wyższych kwalifikacjach. Firmy szkoleniowe w Polsce oferują wiele certyfikatów z dziedziny nowoczesnych technologii, chociażby dotyczących znajomości systemów operacyjnych, tworzenia i administrowania bazami danych lub programowania. Ceniona jest też znajomość podstaw metodologii zarządzania projektami, takich jak PMI czy PRINCE 2, zasad ITIL, czy też metodyk cyklów wytwórczych oprogramowania, jak SCRUM czy AGILE[3].

• Aktualna i wyprzedzająca wiedza z zakresu trendów i nowości branżowych – teraz już nie wystarczy się rozwijać, teraz trzeba biec. Firmy, konkurując na kryzysowym rynku, skupiającym coraz bardziej świadomych konsumentów, muszą budować swoją ofertę niezwykle dynamicznie. Najbardziej cenione przez pracodawców są osoby z intuicją branżową oraz te, które śledzą nowości. Wzornictwo przemysłowe czy reklama i marketing to dziedziny, gdzie osoby odpowiedzialne za kreację muszą liczyć się z oczekiwaniami ogromnej wiedzy o aktualnych trendach, jak również o tym, co jest uznawane w danej dziedzinie jako możliwe oczekiwania rynku. Pomocne tu są niewątpliwie fora branżowe, konferencje oraz śledzenie prasy zagranicznej.

• Sprzedaż i biznes – wszystkie dziedziny życia ulegają komercjalizacji i urynkowieniu i nawet artystycznych kręgów branży kreatywnej te tendencje dotyczą. Artysta, nawet najzdolniejszy, powinien umieć przekonać do siebie klienta, poprowadzić z nim profesjonalną rozmowę handlową, przekonać do inwestycji w dzieła sztuki. Również etatowi pracownicy kreatywni w firmach coraz częściej mają kontakt z klientami i dlatego podejście biznesowe, nastawienie do klienta i kompetencje budowania relacji biznesowych nabierają coraz większego znaczenia.

• Samodzielność, proaktywność, odwaga – jak już wspomniano, nie tylko kompetencje techniczne są istotne dla pracodawców, ale też umiejętności osobiste i cechy osobowości zawodowej. Będąc copywriterem, muzykiem czy twórcą biżuterii, albo nawet architektem, trzeba umieć walczyć na rynku „o swoje”. Trudno liczyć na to, że klienci znajdą się sami, a kolega o podobnych umiejętnościach odda nam miejsce pracy. Dlatego tak ważne jest, aby odważnie i dynamicznie poruszać się na rynku pracy. Przecież nawet mecenatu czy sponsora można szukać na własną rękę, a nie tylko liczyć, że on nas odkryje.

• Umiejętność posługiwania się językami obcymi – mimo iż od wielu już lat bardzo powszechnie mówi się o konieczności znajomości języków obcych, pracodawcy nadal obserwują bardzo słaby poziom tej umiejętności u wielu kandydatów. Pomijając pracę w działach kreatywnych wielkich korporacji, gdzie wymóg ten jest oczywisty, każdy artysta, plastyk, muzyk czy rękodzielnik powinien posługiwać się co najmniej językiem angielskim w stopniu komunikatywnym. Stajemy się powoli globalną wioską, a Polska nie jest krajem zaściankowym. Przeciwnie, turystyka i migracje zagraniczne stają się codziennością. Każdy artysta może trafić na obcojęzycznych klientów, chociażby na targach, kiermaszach czy w galeriach. Nauka języków obcych to krąg kwalifikacji najbardziej podstawowych w każdej dziedzinie zawodowej.

2. Jak reagować na oczekiwania pracodawców.

Praktyczne potwierdzenie kwalifikacji.

Skoro jednym z najczęstszych zarzutów pracodawców wobec absolwentów jest brak umiejętności praktycznych, to należy postarać się o takie pokazanie swoich umiejętności, aby udowodnić, że nie są jedynie teoretyczne. Tu naprzeciw wychodzi bardzo ciekawy program certyfikowania umiejętności przez ogromną międzynarodową organizację Pearson[4] (dawniej Edexcel), która jest największym podmiotem, przyznającym kwalifikacje w Wielkiej Brytanii i potwierdza umiejętności zawodowe w ramach kwalifikacji opisanych w klasyfikacji BTEC, opartej na Brytyjskich Ramach Kwalifikacji.

BTEC to 7-stopniowa klasyfikacja wielu kierunków zawodowych. Każdy zawód w klasyfikacji jest dokładnie opisany pod kątem wiedzy i praktycznych umiejętności, jakie pewien posiadać pracownik, aby można było zaufać jego deklarowanym kwalifikacjom.

Uzyskanie certyfikatu zawodowego w ramach BTEC to spory wysiłek, ale dzięki temu właśnie takie zaświadczenia są cenione przez pracodawców. Potwierdzenie kwalifikacji w tym systemie odbywa się poprzez indywidualną ocenę praktycznego zastosowania każdej umiejętności z zakresu danego zawodu. Kandydat w procesie certyfikacji musi zastosować w rzeczywistych warunkach zdobytą wiedzę, zrealizować spory projekt, pokazać dowody, że nie tylko wie, jak coś należy zrobić, ale po prostu to robi, i to z dobrymi rezultatami.

Powody, dla których pracodawcy cenią BTEC[5], zostały przedstawione poniżej:

• Kwalifikacje te zostały opracowane we współpracy z pracodawcami, dzięki czemu są adekwatne do ich oczekiwań wobec pracowników.
• Opisy kwalifikacji są jasne, proste, przejrzyste i wyczerpujące oczekiwania w danym zawodzie, dzięki czemu często, jak w przypadku McDonald’s, Deloitte czy Vodafone, mogą być podstawą wewnętrznych systemów szkoleń i ocen pracowniczych.
• Wymóg zrealizowania zadań praktycznych na drodze certyfikacji BTEC gwarantuje pracodawcom, że kandydat do pracy z takim certyfikatem posiada doświadczenie praktyczne w dziedzinie, w jakiej chce podjąć pracę.
• Kwalifikacje BTEC to nie tylko wymagania techniczne, ale również społeczne, co oznacza, że pracownik, uzyskując taki certyfikat, posiada wiedzę i umiejętności oraz kompetencje społeczne, ważne w danym zawodzie.
• BTEC to system cieszący się międzynarodowym uznaniem. Jest zgodny z Europejskimi Ramami Kwalifikacji, więc akceptowany przez pracodawców w całej Unii Europejskiej.

Z Pearson Edexcel w Polsce współpracują już Wyższa Szkoła Języków Obcych w Poznaniu oraz Stowarzyszenie Konsultantów i Trenerów Zarządzania MATRIK w Krakowie. Gdzie jeszcze szukać możliwości kształcenia się według opisanego standardu? Pearson wprowadził program Edexcel Assured[6], który jest znakiem jakości, przyznawanym każdemu podmiotowi edukacyjnemu, spełniającemu rygorystyczne warunki.

Wskaźnikami, jakie musi spełnić instytucja edukacyjna, są:

1. Wsparcie uczących się – uczący się muszą otrzymywać informacje na temat programów, wiedzieć, czego mogą się spodziewać i jakie będą ich obowiązki. Uczestnicy kursów otrzymują też wsparcie w nauce oraz mają możliwość składania skarg i odwoływania się od wszelkich decyzji.

2. Zasoby i środowisko – środowisko edukacyjne instytucji musi być bezpieczne i zdrowe, a zasoby fizyczne wystarczające do realizacji programu nauczania. Kadra edukacyjna musi posiadać nie tylko odpowiednie kwalifikacje i wykształcenie, ale też musi być cały czas aktywna zawodowo w dziedzinie, w której prowadzi edukację.

3. System zarządzania jakością – instytucja edukacyjna musi posiadać system procedur i standardów, monitorowany na bieżąco. Musi się też poddawać precyzyjnej ocenie według jasnych kryteriów.

4. Organizacja administracji – dokumentacja dotycząca uczących się musi być tak stworzona, aby umożliwić dokładne prześledzenie aktywności uczącego się przynajmniej przez 3 lata od zakończenia programu.

5. Ocena i weryfikacja – oceny uczniów muszą być dokonywane w oparciu o ustalone wcześniej kryteria lub skale ocen, a decyzje różnych oceniających powinny podlegać standaryzacji. Uczący się musi też na bieżąco otrzymywać informacje na temat osiągniętych wyników.

Instytucja, organizacja, szkoła czy stowarzyszenie, posługujące się certyfikatem Edexcel Assured, są gwarantami wysokiego poziomu nauczania i uniwersalności kwalifikacji na międzynarodowym rynku pracy.

Bądź własnym pracodawcą .

Do niedawna praca na etacie była postrzegana jako stabilna i pewna. Niestety, to się szybko zmienia, a kodeks pracy też, niestety, daje pracodawcom spore pole do nadużyć. Jest więc trzecia droga – obok bezrobocia i pracy na etacie – samozatrudnienie. Nie mówimy tu o formie stosunku pracy z pracodawcą, bo ten niekiedy wymaga od pracownika założenia własnej działalności w celu wygenerowania oszczędności.

Założenie własnej firmy to przedsięwzięcie niemal banalne, ale zrobienie z tego dobrze prosperującego biznesu, to już spora sztuka.

Jak założyć firmę, żeby nie trzeba było jej szybko zamykać?

Wbrew pozorom, własną firmę w sensie formalnym najlepiej założyć w ostatnim możliwym momencie. Wcale nie od tego powinno się zaczynać swój biznes.

Co dobrze jest przemyśleć i zaplanować, zanim rozpocznie się korowód formalny?

1. Przedmiot działalności – żeby móc działać z sukcesem w ramach własnej firmy, trzeba mieć świadomość, że stanie się ona dla przedsiębiorcy niemal całym życiem. To nie jest praca w godzinach „od do”. Dlatego warto wybrać taką dziedzinę, która jest dla nas pasją samą w sobie. Jeśli w kręgu naszego zawodu są tematy, które lubimy i których nie lubimy robić, to nawet jeśli te drugie są bardziej dochodowe, w dłuższej perspektywie taki wybór może nie być korzystny. Jeśli na przykład rękodzielnik nie przepada za robieniem biżuterii, a wiadomo, że na nią jest popyt, ale za to uwielbia rzeźbić, to biznes kolczykowy może po pewnym czasie być coraz trudniejszy do prowadzenia. Każda firma boryka się czasem z trudnościami i w takiej sytuacji potrzebna jest silna motywacja, a taką daje tylko pasja.

2. Grupa docelowa klientów – talentem można zachwycić wielu, pytanie tylko, do kogo skierowany jest nasz produkt czy usługa, bo klient jest konkretną osobą, z portfelem, ale też z własnym gustem. Dobrze jest na wstępie określić potencjalną grupę odbiorców, bo to będzie też determinowało wybór sposobów dotarcia do nich i być może całą specyfikę pracy operacyjnej firmy.

3. Środki na prowadzenie firmy – mowa tu nie tylko o funduszach na start, ale też co najmniej na pierwszy rok działalności. Własna firma potrzebuje czasu na znalezienie sobie miejsca na rynku, a koszty życia i prowadzenia firmy nie ominą właściciela w żadnym miesiącu. Sposobów na pozyskanie środków jest kilka, szerzej o tym w dalszej części artykułu.

4. Siedziba, miejsce pracy – już na wstępie warto zastanowić się, gdzie firma będzie nie tylko zarejestrowana, ale też gdzie będzie się odbywał sam akt pracy, wiążący się w przypadku działań kreatywnych niejednokrotnie z wytwarzaniem czegoś. Do takiej pracy potrzebna jest przestrzeń i odpowiednie warunki. Wiele dzieł potrzebuje właściwego czasu i miejsca, a skoro mają zarobić na swojego twórcę, warto zapewnić im odpowiednie warunki.

5. Biznesplan – niestety, najmniej przyjemna, ale konieczna analiza ekonomiczno-finansowa. Dla bardzo prostych działalności wystarczy zwykły arkusz w programie kalkulacyjnym, gdzie można oszacować miesięczne przychody i koszty działalności. Należy też uwzględnić koszty związane z zakładaniem działalności oraz możliwymi stratami materiału. Po stronie rozchodów należy pomyśleć o wszystkich, nawet najdrobniejszych elementach generujących koszty, łącznie z benzyną na rajd po urzędach oraz kosztami wielu materiałów, wykorzystywanych w trakcie kampanii promującej firmę. Przygotowując biznesplan warto być krytycznym i nie zakładać od razu stuprocentowego zbytu.

6. Księgowość – warto na wstępie poszukać sobie fachowego wsparcia w tej dziedzinie, bo polskie prawo fiskalne jest bardzo zawiłe, a dobra księgowa potrafi uratować niejedną sytuację i uchronić przedsiębiorcę przed sporymi karami.

Formalności związane z zarejestrowaniem firmy w Polsce są coraz prostsze[7]. Od kilku lat wszelkie prawy urzędowe można załatwić w jednym okienku w urzędzie miasta lub gminy. Wystarczy wypełnić wniosek CEIDG-1 i złożyć go w urzędzie. We wniosku konieczne będzie wpisanie nazwy firmy, którą dobrze sobie zawczasu sprecyzować, oraz określenie zakresu działalności wg klasyfikacji PKD. Niestety, już na tym etapie będzie konieczne określenie formy opodatkowania i należy to wcześniej skonsultować z kimś kompetentnym, bo może mieć spory wpływ na późniejsze korzystne bądź niekorzystne rozliczenia z urzędem skarbowym. Kolejne formalności odbywają się już bez naszego udziału. Urząd przesyła dokumenty do właściwych terytorialnie: Urzędu Skarbowego, ZUS i Urzędu Statystycznego. Samo założenie działalności gospodarczej w Polsce jest zasadniczo bezpłatne, ale to nie oznacza, że już na starcie nie poniesiemy żadnych kosztów. Należy się przygotować na koszty związane z uzyskaniem pozwoleń i koncesji, przygotowaniem pieczątek, wizytówek, zgłoszeniem rejestracyjnym VAT, czy też uzyskaniem podpisu elektronicznego, który w późniejszym czasie bardzo ułatwia kontakt z urzędami.

Skąd wziąć pieniądze na start.

Podobno wielu sławnych biznesmenów pierwszy milion zdobyło w nieco szemranych okolicznościach. Jeszcze 20, 30 lat temu mogło się to udać, dziś ta forma pozyskiwania środków na start jest zdecydowanie niepolecana, co udowadniają demaskowane przez wymiar sprawiedliwości kolejne afery finansowe. Najprostszym sposobem, oczywiście poza wsparciem rodziny lub wieloletnim oszczędzaniem, jest uzyskanie kredytu. Proces ten jest obecnie obwarowany sporymi rygorami oceny zdolności kredytowej, ale wiele instytucji finansowych promuje przedsiębiorczość i jest gotowych zainwestować w młode firmy. Dzięki wsparciu programów rządowych czy resortowych możliwe jest uzyskanie dofinansowania kredytu z budżetów państwowych lub uzyskanie poręczeń gwarancyjnych pożyczki. Warto tu zaznaczyć, że kredyty należy brać w bankach o uznanej pozycji, a nie w instytucjach pożyczkowych czy nowo pojawiających się komercyjnych firmach finansowych. Tacy pożyczkodawcy potrafią tak konstruować umowy, że spłata może wielokrotnie przewyższać wysokość zaciągniętego zobowiązania.

Kolejnym sposobem pozyskania funduszy na otwarcie działalności są dotacje, między innymi z Unii Europejskiej w ramach programów pomocowych czy z urzędów pracy. Dotacje takie bywają bezzwrotne lub na preferencyjnych warunkach. Instytucje udzielające takich dotacji często precyzyjnie określają grupę docelową, do której są kierowane środki pomocowe, należy więc wnikliwie czytać informacje publikowane przez te instytucje. Ważne, że w programach oferujących dotacje często dodatkowym atutem jest wsparcie doradcy biznesowego, który pomaga zaplanować dokładnie, jak uruchomić własny biznes.

Jedną z popularniejszych form zdobywania środków na założenie albo rozwój firmy jest udział w różnego rodzaju konkursach. Są one organizowane prze instytucje, takie jak inkubatory przedsiębiorczości, fundacje, stowarzyszenia czy inne organizacje pozarządowe. Przedmiotem konkursu może być pomysł, wykonanie określonego projektu czy zaprezentowanie jakiegoś nietypowego rozwiązania. Przykładem takiej inicjatywy z branży kreatywnej może być Projekt Go Creative, Biznes na Start[8].

Freelancing - czy to dochodowy sposób na karierę zawodową?

Jedna z najdowcipniejszych definicji pojęcia freelancing brzmi: lansowanie się za darmo. Gdyby tak było, nie byłaby to aż tak popularna metoda znalezienia swojego miejsca na rynku pracy. Praca na zlecenia, bo o tym trybie pracy mowa, w branży kreatywnej jest bardzo popularna. Twórcy w tym sektorze nie muszą się wiązać na stałe z jednym pracodawcą, mogą realizować projekty czy zadania dla różnych firm i osób. Jest to bardzo wygodna forma pracy, mająca też słabe strony.

Podstawową troską freelancerów jest to, w jaki sposób znaleźć klienta na swoje usługi czy dzieła. Problem bowiem w tym, że poza profesjonalizmem w swoim fachu trzeba jeszcze znaleźć firmę bądź instytucję, która będzie chciała za wykonaną pracę zapłacić. Obecnie w internecie można znaleźć coraz więcej stron, poświęconych tej tematyce oraz forów zrzeszających twórców[9]. Dzięki temu zleceniodawcom łatwiej jest znaleźć fachowe wsparcie, a freelancerzy mogą wymieniać się ważnymi informacjami i kontaktami.

Kolejnym, ważnym zagadnieniem dla osób świadczących pracę w tym trybie są trudności z wyegzekwowaniem płatności za zlecenie w wymaganym terminie, firmy bywają niesłowne lub potrafią tak poprowadzić transakcję, że zleceniobiorca nie wychodzi na tym najlepiej. Ważne więc, aby zawsze podpisywać z klientami szczegółowe umowy, i to na korzystnych dla zleceniobiorcy warunkach.