Rozdział 9. Rozwój kwalifikacji za granicą.

Nauka nie ma żadnej ojczyzny, gdyż wiedza ludzka obejmuje cały świat. Te prorocze słowa wypowiedział Ludwik Pasteur, jakby domyślając się, w jakim kierunku będzie podążał rozwój społeczeństw. Realia są takie, że ludność, zwłaszcza zamieszkująca Stary Kontynent, to społeczeństwa starzejące się, gdzie kwalifikacje dość szybko się dezaktualizują. Nakładając na to szybko postępujący rozwój cywilizacyjny, otrzymujemy mozaikę potrzeb i możliwości, na które system edukacji oraz rynek pracy muszą szybko reagować. Już od wielu lat promowana jest idea społeczeństwa opartego na wiedzy, a Unia Europejska oraz państwa kandydujące współpracują przy stworzeniu ram i strategii, wspierających modernizację kształcenia, promowaniu idei uczenia się przez całe życie i międzynarodowej współpracy w ramach honorowania kwalifikacji.

1. Kwalifikacje i szkolnictwo w Unii Europejskiej.

Do wspierania procesu integracji europejskiego rynku kwalifikacji i edukacji powstało kilka narzędzi.

Są to[1]:

• Europejskie Ramy Kwalifikacji – inicjatywa międzynarodowa, mająca na celu ujednolicenie oceny kwalifikacji w 8-stopniowej skali. Ramy dotyczące kształcenia ogólnego oraz zawodowego powstają w ramach Krajowych Ram Kwalifikacji w każdym państwie europejskim, ale z uwagi na jednolite standardy można je porównywać w skali międzynarodowej.
• Europass – to ujednoliconych pięć dokumentów, pozwalających pracodawcom w dowolnym zakątku Europy zorientować się co do kwalifikacji, wykształcenia czy chociażby zdolności językowych kandydata do pracy. Program ten wspiera mobilność kandydatów i pozwala im skuteczniej prezentować swoją wiedzę, umiejętności i kompetencje na międzynarodowym rynku pracy.
• ECVET - europejski system transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym, określający kryteria oceny jakości kształcenia.
• EQAVET – europejskie ramy odniesienia na rzecz zapewnienia jakości w kształceniu i szkoleniu zawodowym.
• Całożyciowe poradnictwo zawodowe – dwie rezolucje, wspierające promowanie uczenia się przez całe życie poprzez poradnictwo, uchwalone przez Radę Unii Europejskiej.
• Walidacja kształcenia pozaformalnego i nieformalnego – obecnie trwają prace nad szczegółowymi zaleceniami, dotyczącymi zasad walidacji kwalifikacji pozaszkolnych.

Najważniejszą inicjatywą, łączącą walidację kwalifikacji w całej Unii Europejskiej, są Europejskie Ramy Kwalifikacji. Już od 2012 roku na dyplomach i świadectwach szkolnych, wydawanych przez poszczególne kraje, powinny się pojawiać poziomy ERK.

Wszystkie wspomniane wyżej działania, poza aspektem jednoczącym rynek edukacyjny w Europie, będą miały również walor monitorujący w stosunku do jakości nauczania lokalnego. Pozwoli to na powolne eliminowanie instytucji czy organizacji nieprzystających do nowoczesnych systemów edukacji. Zmusi szkoły oraz uczelnie wyższe do konkurowania na rynku, a w konsekwencji będzie też oznaczało, że klient systemu edukacji, jakim jest uczeń czy student, będzie coraz rozważniej i z większą wnikliwością wybierał miejsce swojego kształcenia.

Systemowe programy edukacyjne.

W Polsce fundacją zajmującą się koordynacją i wspieraniem międzynarodowych programów edukacyjnych jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji[2], będąca fundacją Skarbu Państwa. Programy wspierane przez FRSE obejmują cykl uczenia się przez całe życie, od przedszkolaka po seniora, i dotyczą zarówno kształcenia w systemie formalnym, jak i kwalifikacji zawodowych oraz kształcenia i rozwoju osobistego.

Program Comenius.

Program przeznaczony dla uczniów i nauczycieli przedszkoli, szkół podstawowych, gimnazjów oraz szkół średnich i wszystkich innych instytucji oświatowych.

Cele programu:

• Rozwijanie wiedzy o różnorodności kultur i języków europejskich, ukazywanie ich wartości i znaczenia.
• Pomaganie młodym ludziom w nabyciu podstawowych umiejętności i kompetencji życiowych, niezbędnych do rozwoju osobistego, przyszłego zatrudnienia i aktywnego obywatelstwa europejskiego.
• Pomoc w organizowaniu wyjazdów uczniów i nauczycieli do szkół partnerskich – wyjazdy są realizowane w cyklach dwuletnich i muszą zakończyć się przygotowaniem wspólnego produktu końcowego w rodzaju publikacji czy pracy plastycznej. Takie wymogi mobilizują uczniów i nauczycieli zarówno do nauki języków, jak i realizowania działań dodatkowych na poziomie międzynarodowym.
• Promowanie współpracy między lokalnymi i regionalnymi władzami oświaty, realizowanej zwykle poprzez wymianę pracowników naukowych, staże, konferencje seminaria.
• Rozwijanie kompetencji kadry nauczycielskiej poprzez wyjazdy międzynarodowe studentów kierunków nauczycielskich oraz organizowanie zagranicznych kursów językowych i merytorycznych dla nauczycieli.

Program Erasmus.

Zaprojektowany jako program współpracy międzyuczelnianej, dedykowany studentom i wykładowcom wyższych uczelni oraz instytucji i organizacji satelickich.

Cele programu:

• Podnoszenie jakości kształcenia w krajach uczestniczących – w krajach członkowskich Unii Europejskiej oraz Islandii, Liechtensteinie, Norwegii i Turcji jako krajach kandydujących do UE.
• Wsparcie wymiany studentów i pracowników uczelni w systemie semestralnym lub rocznym. Studenci mają szansę zrealizować część studiów na uczelni za granicą, a wykładowcy mogą prowadzić zajęcia na uczelniach partnerskich.
• Dofinansowywanie strony organizacyjnej wymian – środki te przeznaczane są przez uczelnie na promowanie programu, przygotowanie językowe oraz opiekę nad studentami zagranicznymi.
• Wspieranie realizacji innych inicjatyw, takich jak kursy intensywne, będące cyklami zajęć edukacyjnych dla grup międzynarodowych czy sieci tematycznych.

Program Leonardo da Vinci.

Program koncentrujący się na promowaniu mobilności pracowników na europejskim rynku pracy oraz podnoszeniu jakości i innowacyjności kształcenia i szkolenia zawodowego.

Cele programu:

• Organizowanie zagranicznych praktyk zawodowych dla uczniów szkół o profilu zawodowym, staży zagranicznych dla pracowników, absolwentów i osób poszukujących pracy oraz wymiany doświadczeń dla nauczycieli zawodu, szkoleniowców, instruktorów, doradców zawodowych.
• Finansowanie projektów wielostronnych, dotyczących transferu innowacji w metodyce nauczania, rozwoju innowacyjnych metod i podejścia do edukacji oraz sieci tematycznych dla ekspertów i instytucji.
• Budowanie wielostronnej współpracy, dotyczącej kształcenia
i doskonalenia zawodowego, pomiędzy instytucjami typu szkoły zawodowe, firmy szkoleniowe i doradcze oraz przedsiębiorcy.

Program Grundtvig.

Program dedykowany szeroko rozumianej grupie dorosłych, chcących rozwijać swoje kompetencje niezawodowe. Skierowany jest do wszelkiego typu organizacji zajmujących się edukacją formalną, pozaformalną i nieformalną dorosłych, między innymi uniwersytetów trzeciego wieku, centrów kształcenia ustawicznego, szkół dla dorosłych, domów kultury, bibliotek, muzeów, fundacji, stowarzyszeń i organizacji non profit, władz lokalnych i regionalnych, urzędów pracy, organizacji szkolących edukatorów i nauczycieli osób dorosłych.

Cele programu:

• Organizowanie wymiany doświadczeń między organizacjami działającymi na rzecz kształcenia pozazawodowego.
• Wsparcie w organizowaniu wyjazdów międzynarodowych wolontariuszy powyżej 50. roku życia.
• Realizowanie warsztatów edukacyjnych o dowolnej tematyce w środowisku wielonarodowym.
• Rozwój kadry edukatorów i nauczycieli ludzi dorosłych poprzez organizowanie zagranicznych kursów metodycznych, wizyty i wymiany kadry.

Polska edukacja na tle edukacji w innych krajach Unii Europejskiej.

Według raportu Komisji Europejskiej „Edukacja i kształcenie 2010”, polski system edukacji odznacza się kilkoma znaczącymi niedostatkami w porównaniu z kształceniem w pozostałych krajach Unii Europejskiej:

1. Niskim odsetkiem osób z wyższym wykształceniem (Polska 10% - UE 20%),
2. Zbyt małą liczbą studiujących nauki ścisłe i nowe technologie (Polska 20% - UE 35%),
3. Relatywnie niskimi nakładami budżetowymi na edukację (Polska 5% PKB),
4. Zbyt małą liczbą dorosłych Polaków w wieku 25-64 lata kontynuujących edukację (Polska 4% - UE 12%),
5. Mało rozwiniętym dokształcaniem zawodowym w porównaniu z krajami UE.

Spowodowane jest to wieloma czynnikami, ale przeciwdziałanie tym problemom powinno być kluczowym wyzwaniem dla polskiego systemu edukacji i programów ministerialnych.

Jednym z etapów prac nad rozwojem polskiej edukacji w kierunku jej przystawalności do systemów w wysoko rozwiniętych krajach Unii Europejskiej, jest „Raport o kapitale intelektualnym”[3], przygotowany przez ekspertów z grona zespołu doradców strategicznych prezesa Rady Ministrów pod kierownictwem Michała Boniego. Powstały w 2008 raport stał się przyczynkiem do dyskusji i debaty publicznej.

W ramach prac badawczych dokonano m.in. pomiaru wysokości kapitału intelektualnego za pomocą indeksu kapitału intelektualnego, który powstał w oparciu o analizę 117 wskaźników. Na kapitał intelektualny składają się komponenty, takie jak:

• Kapitał ludzki – potencjał zgromadzony we wszystkich Polakach, wyrażający się w ich wykształceniu, doświadczeniu życiowym, postawach, umiejętnościach i mogący służyć poprawie aktualnego i przyszłego dobrobytu społecznego Polski.
• Kapitał strukturalny – potencjał zgromadzony w namacalnych elementach infrastruktury narodowego systemu edukacji i innowacji (placówkach oświatowych, naukowych, badawczych, infrastrukturze teleinformatycznej, własności intelektualnej).
• Kapitał społeczny – potencjał zgromadzony w polskim społeczeństwie w postaci obowiązujących norm postępowania, zaufania i zaangażowania, które, wspierając współpracę i wymianę wiedzy, przyczyniają się do wzrostu dobrostanu Polski.
• Kapitał relacyjny – potencjał związany z wizerunkiem Polski na zewnątrz, poziomem integracji z globalną gospodarką, atrakcyjnością dla jej zagranicznych „klientów” – partnerów handlowych, inwestorów, turystów.

Indeks kapitału ludzkiego liczony jest dla poszczególnych grup pokoleń i obrazuje miejsce Polski wśród 16 krajów europejskich, objętych porównaniem.

Wyniki oceny kapitału intelektualnego zostały ujęte w grupach pokoleniowych:

Pokolenie dzieci i młodzieży uplasowało się generalnie na 13. miejscu, przed Finlandią, Portugalią i Grecją.
Czynnikami powodującymi tak niską pozycję są między innymi:

• niski udział 4-latków w edukacji,
• wysoki wskaźnik umieralności dzieci poniżej 5. roku życia,
• niski odsetek uczniów deklarujących zainteresowanie przyszłą pracą związaną z nauką.
Z kolei na korzyść przemawiały:
• stosunkowo niski odsetek dzieci w wieku między 11. a 15. rokiem życia żyjących w rodzinach niepełnych,
• stosunkowo wysoka deklarowana liczba godzin w tygodniu, przeznaczonych na aktywność fizyczną,
• bardzo duży w stosunku do krajów UE średni czas poświęcony przez uczniów na naukę czytania i matematykę,
• dobre wyniki polskich dzieci w czytaniu.

Pokolenie studentów uplasowało się, podobnie jak dzieci i młodzieży, na 13. miejscu w rankingu, wyprzedzając Portugalię, Węgry i Hiszpanię.
Niekorzystne okazały się wyniki w zakresie:

• niskiej liczby uczelni znajdujących się na tzw. liście szanghajskiej,
• niskiej liczby artykułów naukowych w przeliczeniu na milion mieszkańców,
• bardzo niskiego poziomu dofinansowania na edukację dla podmiotów prywatnych.
Na korzyść Polski przemawiają:
• wysoki odsetek mieszkańców w wieku 20-24 lat, którzy ukończyli
co najmniej szkołę średnią,
• najniższy w Europie odsetek osób, które kończą edukację na najniższym wymaganym szczeblu (w przypadku Polski – gimnazjum),
• stosunkowo wysoki wskaźnik liczby absolwentów szkół wyższych
o kierunkach ścisłych i technicznych, ale tylko w populacji 20-29 lat.

Pokolenie dorosłych uzyskało wynik nieco gorszy, zajmując dopiero 14. miejsce i wyprzedzając jedynie Czechy i Grecję.
Niekorzystne miejsce zawdzięczamy głównie:

• niskiemu poziomowi zatrudnienia w sektorze produkcyjnym średniej i wysokiej technologii,
• niskiemu poziomowi umiejętności komputerowych wśród dorosłych,
• niskiej liczbie wniosków patentowych, złożonych w Europejskim Biurze Patentowym.

Jedyne korzystne aspekty to:

• deklarowane przywiązanie do ciężkiej pracy,
• dużo czasu poświęcanego na pracę.

Pokolenie seniorów wypadło w badaniu bardzo słabo, zajmując ostatnie, 16. miejsce w rankingu.
Jest to głównie skutkiem:

• niskiej aktywności zawodowej polskich seniorów,
• wysokiego poczucia alienacji wśród osób starszych,
• niskiego poziomu dostępności usług medycznych, mierzonej liczbą lekarzy na 1000 pacjentów.

Dystans dzielący Polskę od innych, wysoko rozwiniętych krajów europejskich jest nadal duży. Mimo to Polska ekonomicznie radziła sobie relatywnie dobrze. Do tej pory różnica ta była niwelowana główne dzięki niskim kosztom pracy i dogodnej lokalizacji w centrum Europy. Jednak w świetle rosnących wymagań tempa wzrostu gospodarczego aspekty te już nie wystarczą i wymagana jest dużo wyższa dynamika wzrostu kapitału intelektualnego polskiego społeczeństwa.

2. Rozwój kwalifikacji poza granicami Unii Europejskiej.

Świat stoi dla nas otworem, a sytuacja polityczna i gospodarcza Polski daje nam obecnie możliwość zamieszkania i podjęcia pracy w dowolnym zakątku świata. Warto więc się zastanowić, gdzie podjąć naukę, jeśli już zdecydujemy się na chociażby zamorskie eskapady.

Jednym z wyznaczników jakości edukacji za granicą może być przygotowywany co roku przez uniwersytet Jiao Tong w Szanghaju międzynarodowy ranking wyższych uczelni[4]. Każdego roku niezmiennie na szczycie tego rankingu znajdują się uniwersytety amerykańskie: Uniwersytet Harwarda, Uniwersytet Stanforda i Massachusetts Institute of Technology. Polskie uczelnie nie znajdują dużego uznania w świetle rygorystycznych kryteriów, a jedynymi, które zakwalifikowały się do rankingu, są Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Jagielloński, na nieklasyfikowanych pozycjach między 301. a 400. miejscem.

Nauka w krajach dla Polaków egzotycznych wymaga bardzo rozważnej decyzji. Przede wszystkim ze względu na znaczące różnice kulturowe oraz możliwe nieprzystawanie zdobytych tam kwalifikacji do wymogów europejskiego rynku pracy. Edukacja np. w RPA, mimo że jest zwykle kojarzona ze szkołami bez wody i prądu, ma do zaoferowania edukację na najwyższym poziomie, choć jedynie w wybranych ośrodkach, takich jak uniwersytety w Kapsztadzie, Pretorii czy Stellenbosch. Z kolei specyfika nauczania w Japonii jest oparta na rygorystycznej dyscyplinie oraz uświadamianiu uczniom, jaką rolę odgrywają w społeczeństwie.

3. Uznawalność kwalifikacji w Polsce i za granicą.

Ze względu na coraz większą mobilność ludności zarówno w Europie, jak i na świecie, coraz popularniejsze staje się nabywanie kwalifikacji w jednym kraju, a korzystanie z nich w innym. W takiej sytuacji potencjalny kandydat do pracy staje przed koniecznością dokonania nostryfikacji posiadanych kwalifikacji. Jak wygląda to w świetle prawa? W Unii Europejskiej uznania kwalifikacji wymaga się w przypadku wykonywania zawodów regulowanych. Są to te zawody, co do których ustawodawstwo danego państwa wymaga posiadania konkretnego poziomu wykształcenia lub kwalifikacji. Bazę takich zawodów można znaleźć w internecie[5]. W przypadku tych zawodów uznania kwalifikacji dokonują odpowiednie urzędy państwowe lub izby przemysłowo-handlowe, posiadające stosowne uprawnienia.

W przypadku dyplomów, uzyskanych na uczelniach poza granicami UE, sprawa wygląda nieco inaczej. Najpierw absolwent musi otrzymać potwierdzenie równoważności dyplomu ukończenia wyższej uczelni, a dopiero później uzyskanie uprawnień zawodowych, zgodnie z odrębnymi przepisami.

W przypadku zawodów spoza listy regulowanych, o uznaniu kwalifikacji zawodowych decyduje pracodawca, i to on ma prawo honorować bądź nie odpowiednie zaświadczenia.

Uznawanie dyplomów zagranicznych szkół w Polsce, np. w celu kontynuowania nauki, jest dokonywane w dwojaki sposób: w procesie nostryfikacji, którą prowadzą wojewódzkie kuratoria oświaty, potwierdzające równoważność dyplomów, świadectw szkolnych oraz świadectw maturalnych, oraz na drodze umów międzynarodowych i ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym.

Dyplomy uczelni zagranicznych uprawniają do kontynuacji nauki w Polsce tylko w przypadku spełnienia kilku warunków:

• dyplom zagranicznej uczelni uprawnia w państwie jego uzyskania do kontynuacji nauki na kolejnym poziomie,
• instytucja, która wydała dyplom, posiadała akredytację w dniu wydania zaświadczenia i działa w systemie szkolnictwa wyższego w danym państwie,
• program studiów, zakończony dyplomem, był realizowany zgodnie z przepisami państwa, na terenie którego działa uczelnia.

Uznawanie polskich dyplomów za granicą przebiega w oparciu o analogiczne zasady.

W ramach uzyskiwania potwierdzenia kwalifikacji zagranicznych konieczne jest przetłumaczenie potwierdzających je dokumentów. Ważne jest, aby tłumaczenia dokonał tłumacz przysięgły, a w przypadku tłumaczenia polskich dyplomów za granicą, musi je potwierdzić polska placówka dyplomatyczno-konsularna. Należy zwrócić uwagę, aby w ramach tłumaczenia dyplomu nie został przetłumaczony na język obcy lub polski nadany tytuł, stopień. Musi on pozostać w oryginalnym brzmieniu w języku państwa, które wydało dokument, gdyż dopiero w procesie nostryfikacji jest znajdowany odpowiednik tego tytułu, a nie przez tłumacza.

Niestety, sprawa przedstawia się nieco gorzej, jeśli chodzi o uznawanie innych zaświadczeń o kwalifikacjach, poza dyplomami uczelni i szkół. Nie istnieje formalna ścieżka uznawania zaświadczeń z kursów, szkoleń czy certyfikatów językowych. Jeśli przewidujemy, że kwalifikacje mogą nam być potrzebne za granicą, należy dokonywać certyfikacji od razu przez organizację międzynarodową, której zaświadczenia są bezpośrednio honorowane.

Jednym ze sposobów na potwierdzenie kwalifikacji polskich za granicą i zagranicznych w Polsce jest stworzenie dokumentów zgodnie z formularzami Europass. Program ten został przyjęty przez Parlament Europejski i obowiązuje od 1 stycznia 2005 roku.

W skład Europass wchodzą:

1. Europass CV
2. Europass paszport językowy
3. Europass mobilność
4. Europass suplement do dyplomu
5. Europass suplement do dyplomu potwierdzający kwalifikacje

Wzory dokumentów mogą posłużyć do przygotowania portfolio dla pracodawców, udokumentowania zdobytych kwalifikacji, przy przekwalifikowywaniu się lub kontynuacji nauki. Wzory dokumentów można znaleźć w internecie[6].