Rozdział 10. Kwalifikacje z przyszłością.

Antoine de Saint-Exupéry napisał: Nie potrafię przewidywać, ale potrafię kłaść podwaliny. Bo przyszłość jest czymś, co się buduje. Myśląc zatem o swojej karierze, podnoszeniu kwalifikacji zawodowych, warto zastanowić się nie tylko nad tym, co dziś jest cenne z punktu widzenia rynku czy pracodawcy, ale może przede wszystkim nad tym, co będzie cenione, ważne, poszukiwane w dłuższym horyzoncie czasowym.

Rynek pracy stale się zmienia. Kwalifikacje, kiedyś cenione przez pracodawców, dzisiaj ustępują nowym, które stają się niezbędne w wykonywaniu obowiązków zawodowych. Wielu specjalistów w dziedzinie rynku pracy zastanawia się, jacy będą pracownicy przyszłości, jakie trendy zawodowe będą mogły obserwować przyszłe pokolenia. Pojawia się więc pytanie o kwalifikacje – wiedzę i umiejętności, których będzie potrzebował pracownik przyszłości. W co zatem warto zainwestować dziś, by móc sprostać wyzwaniom rynku w przyszłości?

Zmiany, zmiany, zmiany.

W ciągu ostatnich kilku lat postęp technologii był tak duży, że nie dziwi, iż większość organizacji, instytucji, firm i rządów nie jest w stanie za nimi nadążyć. Rozwiązania informatyczne powodują wzrost produktywności nie tylko w sektorze high-tech i powiązanych z nim, ale także w takich, które nie wydają się bezpośrednio zależne, jak chociażby rolnictwo czy górnictwo. Postępująca informatyzacja różnych obszarów życia jest procesem nieustannej twórczej destrukcji. Innowatorzy używają istniejących i rozwijających się technologii, by radykalnie zmieniać codzienne zadania, pracę, procesy biznesowe, a także organizację biznesu.

Automatyzacja produkcji to jednak tylko jeden z elementów wypierania ludzi. Dziś coraz większym wyzwaniem na rynku pracy jest automatyzacja pracy umysłowej i handlu. Jeszcze do niedawna robotnicy opuszczający fabryki mogli pracować chociażby w handlu. W ostatnich latach nastąpił i tutaj proces zastępowania ludzi technologią, nie wspominając o sektorze e-commerce. Teraz technologia zdaje się wypierać ludzi z pewnych sektorów. W momencie, gdy zawody wymagają coraz większej specjalizacji i hipotetyczny specjalista straci pracę, o wiele trudniej będzie mu przekwalifikować się.

Wciąż zatem mamy do czynienia z nieustannym rozwojem inteligentnych systemów i maszyn. Warto zwrócić uwagę, ilu specjalistów pracuje w coraz nowocześniejszych systemach. Nowe media, przy dynamicznym rozwoju mobilnego internetu, są kluczowym elementem naszego otoczenia, a Facebook czy Wikipedia zmieniają nie tylko nasze życie, ale i gospodarkę.

W 2011 r. badacze IFTF (Institute for the Future) i uniwersytetu Phoenix (University of Phoenix Research Institute) wskazali 6 głównych czynników, wpływających na te zmiany i rozwój społeczeństwa w najbliższych latach. Są to[1]:

• Ekstremalna długowieczność: wzrost długości życia zmienia modele kariery i uczenia się;
• Rozwój inteligentnych maszyn i systemów: pracownicy będą odchodzić od automatycznych i powtarzalnych zadań;
• „Obliczalny” świat: ogromny wzrost możliwości analizy i przerabiania danych sprawia, że świat staje się programowalnym systemem;
• Nowy ekosystem mediów: nowe środki komunikacji wymagają kompetencji cyfrowych, wykraczających poza zwykły język;
• Superstruktury organizacyjne: technologie społecznościowe napędzają nowe formy produkcji i tworzenia wartości;
• Globalnie połączony świat: zwiększona globalna łączność stawia różnorodność i adaptacyjność w centrum organizacyjnym operacji.

Zbliżoną diagnozę czynników, wpływających na zmiany środowiska pracy, przedstawiły J.C. Meister i K. Willyerd w interesującej publikacji: Miejsce pracy w 2020 r.: Jak innowacyjne firmy przyciągają dziś pracowników jutra, wspierają ich rozwój i zatrzymują, wskazując na listę najważniejszych czynników[2]:

1. Zmiana demograficzna – pod koniec obecnego dziesięciolecia, a więc ok. 2020 r., po raz pierwszy w historii pięć pokoleń pracowników może pracować obok siebie w jednym zakładzie pracy. Autorki określają te generacje następująco: tradycjonaliści (urodzeni przed 1946 r.), dzieci powojennego boomu (tzw. baby boomers, urodzeni w latach 1946-64), generacja X (urodzeni w latach 1965-76), pokolenie ostatniego dwudziestolecia XX w. (urodzeni w latach 1977-97) oraz generacja 2020 (urodzeni po 1997 r.).
2. Gospodarka oparta na wiedzy – autorki wyjaśniają, że w 2010 r. firmy w USA zatrudniały dwa razy częściej pracowników zdolnych do kreatywnego myślenia niż tych, którzy jedynie powielają typowe działania. Jako „gospodarkę opartą na wiedzy” w obszarze HR autorki rozumieją przede wszystkim elastyczność pracodawcy i pracownika w dostosowaniu się do zachodzących zmian, umiejętność zdobywania nowych kwalifikacji oraz jednoczesny rozwój umiejętności „twardych” oraz interpersonalnych.
3. Globalizacja – łatwość outsourcingu i zatrudniania na odległość powoduje zmianę lokalnej oraz globalnej struktury zatrudnienia. Ten czynnik autorki ilustrują przykładami firm IBM i Procter & Gamble.
4. Cyfrowe miejsce pracy – cyfrowa informacja w życiu zawodowym i prywatnym odgrywa coraz bardziej znaczącą rolę. Pojawiają się nowe platformy informatyczne i protokoły, zyskują na znaczeniu kwestie zabezpieczenia danych osobowych i firmowych.
5. Wszechobecność technologii mobilnych – rośnie nacisk na samodzielne poszukiwanie przydatnych informacji oraz nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów z dowolnego miejsca na ziemi. Cytowane są przypadki Bank of America, Invitrogen i Wachowia jako firm wdrażających platformy do prowadzenia szkoleń na odległość przy wykorzystaniu smartfonów.
6. Kultura łączności – za pomocą tego terminu autorki określają potrzebę stałego podłączenia do internetu w celu wywiązywania się z obowiązków służbowych, realizacji potrzeb społecznych, poszukiwania informacji i podnoszenia kompetencji.
7. Społeczeństwo partycypacji – tym mianem w książce określono społeczeństwo, w którym kwitnie współpraca oraz dzielenie się wiedzą.
8. Społecznościowe uczenie się (social learning) – to proces silnie zintegrowany z rozwojem nowych technologii, takich jak komunikatory peer-to-peer, portale społecznościowe, videoblogi czy dedykowane platformy do e-learningu.
9. Społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR) – odzwierciadla coraz większą wagę pozafinansowego oddziaływania przedsiębiorstwa na społeczeństwo.
10. Nowe pokolenia w pracy – to pracownicy, którzy oczekują zupełnie innego sposobu integracji w pracy niż pokolenia poprzednie. Przedstawione powyżej trendy dotykają zarówno tradycyjnej gospodarki, jak i nowo powstających przemysłów. Samo ich poznanie daje już czytelne wskazówki co do perspektywicznych kierunków budowania własnej kariery i podnoszenia kwalifikacji, a umiejętne dostosowanie do nich zapewnić może sukces w pracy zawodowej.

Lista zawodów przyszłości.

Jak widać z poprzednich analiz, rynek pracy podlega nieustannie zmianom. Kiedyś wystarczyło ukończyć studia, zdobyć tytuł magistra, znać język obcy i już było łatwiej zdobyć pracę. W tej chwili to przeszłość. Postęp techniczny sprawia, że przestają być atrakcyjne zawody, które dotychczas cieszyły się popularnością - w ich miejsce powstają nowe. Takie są wymogi rynku pracy.

W jakich zawodach będzie można znaleźć pracę za kilka lat? Jak pokierować swoim życiem? Jak zaplanować swoją karierę? Do jakich szkół iść? To podstawowe pytania, które nasuwają się, kiedy myślimy o przyszłości. Kilka lat temu nie przewidywano aż tak głębokich zmian na rynku pracy. Nie słyszano o zawodach, które w dzisiejszych czasach są powszechne, np. o specjalistach public relations, menedżerach kultury. W związku z powstawaniem nowych zawodów zanikają zawody tradycyjne, bowiem stają się nieopłacalne. Każdy zastanawia się, jaka będzie sytuacja za kilka lat. W tym celu Międzyresortowemu Zespołowi do Prognozowania Popytu na Pracę, działającemu przy Rządowym Centrum Studiów Strategicznych, powierzono opracowanie metody, pozwalającej przewidzieć sytuację na rynku pracy. Pomoże to w walce z bezrobociem, w kształceniu ludzi do wykonywania konkretnych zawodów, na które będzie zapotrzebowanie na rynku pracy. Pozwoli też określić listę tzw. zawodów ”nieproduktywnych”. W różnych publikacjach i analizach pojawiają się zawody oraz grupy zawodów, uznawane za przyszłościowe. Zaliczyć do nich można między innymi:

- internetowe zawody przyszłości;
- specjalistów finansowych;
- negocjatorów;
- zawody w służbie społeczeństwa;
- menedżerów kultury;
- nauczycieli i szkoleniowców;
- hotelarzy.

Z punktu widzenia branży kreatywnej warto bliżej przyjrzeć się zawodom przyszłości z obszaru internetowych zawodów przyszłości i menedżerów kultury.

Internetowe zawody przyszłości to:

- dydaktyk medialny – przygotowuje oprogramowanie umożliwiające naukę. Praca taka polega na przenoszeniu wiedzy zawartej w podręcznikach na płyty CD. Wiedza zaprezentowana w ten sposób musi mieć wartość dydaktyczną i musi być też łatwo przyswajalna. Praca dydaktyka wymaga doskonałej znajomości komputera, umiejętności programowania, wiedzy z zakresu pedagogiki. Osoba chcąca wykonywać taki zawód musi umieć współpracować z innymi, bo tutaj konieczna jest współpraca z nauczycielami różnych przedmiotów. W Polsce nie ma uczelni, które kształcą dydaktyków medialnych. Najczęściej zostają nimi twórcy multimedialni.
- traffic manager – zajmuje się śledzeniem ruchu na witrynie internetowej, przygotowywaniem raportów i statystyk, dotyczących np. oglądalności serwisu, dla różnych działów firm, klientów zewnętrznych. W Polsce nie istnieją szkoły przygotowujące do tego zawodu ani nie ma ludzi, posiadających doświadczenie w tej branży. Wszystko krystalizuje się z dnia na dzień.
- kierownik ds. treści (Content Manager) lub dyrektor serwisów – odpowiada za organizację i sposób prezentacji zawartości strony internetowej. Współpracuje ze specjalistami ze wszystkich działów, wnoszących wkład w budowę serwisu. Uzgadnia wymagania techniczne z pracownikami działu informatyki, współpracuje przy tworzeniu kampanii marketingowych. Osoba, która chce wykonywać taki zawód, musi mieć przygotowanie techniczne.
- specjalista ds. kanału e-mail – definiuje strategię firmy, dotyczącą postępowania z pocztą przychodzącą i wychodzącą. Przy pomocy poczty elektronicznej tworzy swój wizerunek. Osoba taka planuje kampanie reklamowe firmy, prowadzi badania nad możliwościami zaoferowania odbiorcom nowych form e-mail. Ktoś, kto chciałby wykonywać taki zawód, musi mieć doświadczenie w tworzeniu oprogramowania.
- analityk nowych miar – analizuje raporty dotyczące ruchu na stronie internetowej. Określa na podstawie liczby użytkowników i czasu wizyty na stronie odpowiednią dla danego serwisu strategię rozwoju. Osoba zainteresowana takim zawodem musi posiadać umiejętność analitycznego myślenia, wyciągania wniosków z liczb. Bardzo potrzebne jest do wykonywania tego zawodu doświadczenie w zarządzaniu bazami danych.
- organizator pracy wirtualnej – koordynuje pracę grupy ekspertów dla osiągnięcia wyznaczonego celu. Czuwa nad komunikacją, przepływem informacji, rejestracją zmian, wprowadzanych w założeniach projektu, nadzoruje realizację harmonogramów i weryfikację osiągniętych przez rozproszoną grupę celów. Kiedy zadanie zostanie zakończone, organizator pracy wirtualnej rozpoczyna pracę z nową grupą. Jest to praca dla osób ze zdolnościami przywódczymi, interpersonalnymi. Osoby takie muszą dokładnie określać, jakiego rodzaju specjalistów wymaga konkretny projekt. Powinny także dobrze organizować pracę, koncentrować się na kilku sprawach jednocześnie.
- etyczny haker – to specjalista, który za odpowiednim wynagrodzeniem będzie włamywać się do sieci korporacyjnej (która go zatrudnia!) w celu wyszukania jej słabych punktów i zaproponowania bezpieczniejszego rozwiązania. Etyczny haker musi bardzo dobrze znać systemy operacyjne, aplikacje, prototypy sieciowe, oprogramowania zabezpieczające. Musi mieć bardzo dobrą reputację (wiadomo, że słowo haker kojarzy się z pobytem w więzieniu). Osoba chcąca pracować w takim zawodzie musi szybko reagować na zmiany, posiadać doświadczenie zawodowe, być otwarta na nowe wyzwania.
- Researcher – menedżer informacji – profesjonalnie wyszukuje informacje w internecie. Stosuje specjalistyczne oprogramowania, korzysta z zaawansowanych procedur wyszukiwania. Niezbędna jest doskonała znajomość oprogramowania.
- webmaster – zajmuje się tworzeniem, projektowaniem stron www, zakładaniem serwisów internetowych. Popyt na informatyków będzie się zwiększał z roku na rok.
- analityk systemów komputerowych – zajmuje się projektowaniem konkretnych zastosowań, umożliwiających przetwarzanie danych i rozwiązywanie problemów użytkownika. Przygotowuje koncepcję systemu, tworzy konkretne oprogramowania, testuje programy, szkoli pracowników. Chcąc pracować w takim zawodzie, należy być opanowanym i samodzielnym. Dodatkowo trzeba rozumować logicznie i myśleć twórczo.
- telepracownicy – wykonują różnego rodzaju prace tylko w domu, posługując się internetem. Rozwój komputeryzacji sprawi, że szkoły muzyczne będą kształcić pod kątem obsługi instrumentów elektronicznych, wspomaganych przez komputer, a sztaluga i pędzel zastąpione zostaną programem graficznym i myszką.

Zawody z obszaru menedżerów kultury:

- organizatorzy czasu wolnego – znajdą pracę w obiektach rozrywkowo-rekreacyjnych. Zajmować się będą organizowaniem wolnego czasu wszystkim tym, którzy chcą go wykorzystać, a nie wiedzą w jaki sposób.
- organizatorzy podróży – zajmować się będą ekonomiczną stroną wyjazdów, mając na uwadze zwiększenie zysków firm.
- menedżer kultury – pośrednik pomiędzy artystami a wielkim biznesem. Orientuje się w problematyce rynku, zna możliwości inwestycyjne firm, odpowiednich ludzi. Menedżer zyskuje sponsorów, dzięki czemu powstają produkcje filmowe, imprezy kulturalne.

A co z artystami?

Zawody artystyczne związane są przede wszystkim z przemysłem „czasu wolnego”, który służy tym wszystkim aktywnościom ludzkim, które nie należą do sfery pracy zawodowej i gospodarstwa domowego – począwszy od turystyki i wypoczynku, poprzez czytelnictwo książek i prasy, a skończywszy na grach komputerowych.

Szybki rozwój gospodarek dwóch państw o największej liczbie ludności, Chin i Indii, w sposób znaczący zwiększa w skali światowej liczbę osób, których zasoby finansowe są już wyraźnie większe niż potrzebne do podtrzymania podstawowych funkcji życia i których stać na aktywne i różnorodne wykorzystanie czasu wolnego. Można założyć, że nadal (mimo obecnego kryzysu finansowego, który co najwyżej spowoduje spowolnienie) będzie rosła w świecie liczba osób, zaliczających się do klasy średniej. Dodatkowo rozwój internetu w sposób istotny rozszerzył dostęp do wielu form atrakcyjnego spędzania wolnego czasu, przy stałym obniżaniu kosztów z tym związanych. Dlatego też kwalifikacje zdobywane w ramach sektora kreatywnego stają się niezbędne w rozwoju wielu obszarów przemysłu „czasu wolnego” i przekładają na tempo rozwoju gospodarczego kraju. W najbliższych kilku latach dojdzie do skokowego rozwoju telewizji i dziedzin pokrewnych w związku z przejściem na technologie cyfrowe, co w połączeniu z nieustannym rozwojem technologii rejestracji obrazu i dźwięku oraz ich zdecydowanym potanieniem spowoduje lawinowy rozwój różnych aplikacji. Można więc oczekiwać, że nastąpi wyraźny wzrost zapotrzebowania na osoby o zróżnicowanych kwalifikacjach artystycznych, zwłaszcza w muzyce i plastyce. Już obecnie do najbardziej poszukiwanych zawodów należy grafik komputerowy, a jego idealne przygotowanie zawodowe polega na połączeniu wszechstronnego wykształcenia plastycznego i informatycznego.

Rozważając przyszłe potrzeby rynku pracy, warto chyba nie tyle myśleć o potencjalnych zawodach, ile o konkretnych umiejętnościach, kwalifikacjach, jakie będą pożądane w przyszłości, i pod ich kątem dokonywać wyborów, planować ścieżki kariery, podnoszenie kwalifikacji.

Jakich kwalifikacji będzie potrzeba?

Cytowani wcześniej badacze z IFTF (Institute for the Future) i uniwersytetu Phoenix (University of Phoenix Research Institute) w publikacji Future work skills 2020, oprócz analizy czynników zmian, przedstawili również listę kwalifikacji, które będą ważne w przyszłości. Tytułowe „umiejętności przyszłości”, które autorzy wymieniają w raporcie, to matryca łącząca w sobie wiele wymiarów. Poniżej przedstawiono 10 umiejętności, na które, według autorów, powinno się zwrócić szczególną uwagę w najbliższych planach rozwoju kadry[3]:

• Wnioskowanie (sense-making) – umiejętność znajdowania głębszego sensu i istoty zachodzących w gospodarce i rzeczywistości społecznej zjawisk.

Wnioskowanie to umiejętność, która pomaga stworzyć unikatowe spojrzenie, ma kluczowe znaczenie dla podejmowania decyzji. Kiedy superkomputer Deep Blue pokonał w szachy arcymistrza Gary Kasparowa, dla wielu oznaczało to jego ogromne umiejętności myślenia. Ale Deep Blue wygrał dzięki możliwości dokonywania milionów operacji na sekundę. Komputer może pokonać człowieka w grze w szachy, ale jeśli zapytać go, czy chce zagrać w bilard, nie będzie w stanie odpowiedzieć. Krytyczne myślenie i wnioskowanie to umiejętności, które w coraz większym stopniu trzeba będzie wykorzystywać.

• Inteligencja emocjonalna (social intelligence) – umiejętność współodczuwania, pozwalająca zrozumieć otoczenie, wpływać na reakcje i wchodzić w pożądane relacje z innymi.

Chociaż w laboratoriach możemy dostrzec wczesne prototypy „społecznych” i „emocjonalnych” robotów, to i tak ich umiejętności są wysoce ograniczone. Społecznie inteligentni pracownicy są w stanie szybko ocenić emocje wokół siebie i dostosować odpowiednio swoje słowa, ton głosu i gesty. Jak podkreślają badacze, te umiejętności zawsze będą kluczowe dla pracowników, którzy muszą współpracować, budować relacje. Jest to tym bardziej istotne, że jesteśmy zmuszeni do współpracy z coraz większą grupą ludzi z różnych środowisk. Nasze emocjonalne i społeczne IQ, wypracowane przez tysiąclecia życia w grupach, będzie nadal jednym z istotnych czynników, dających w pracy przewagę nad maszynami. Można zatem zaryzykować stwierdzenie, że inteligencja emocjonalna ma fundamentalne znaczenie dla wybitnych osiągnięć w pracy niemal we wszystkich zawodach i na wszystkich stanowiskach. Poziom inteligencji emocjonalnej, w odróżnieniu od ilorazu inteligencji, nie jest ukształtowany genetycznie ani nie kształtuje się we wczesnym dzieciństwie. Dzięki elastycznym połączeniom mózgowym możemy trenować swoje zdolności w tej dziedzinie. Rozwijać można zarówno kompetencje związane z zarządzaniem własnymi emocjami, jak chociażby radzenie sobie ze stresem, nagłymi wybuchami emocji, ale również umiejętności związane z zarządzaniem emocjami innych osób, jak perswazja, przywództwo czy współdziałanie.

• Sprawność adaptacyjna (novel & adaptive thinking) – umiejętność myślenia i znajdowania rozwiązań, które wykraczają poza wyuczone schematy.

W Massachusetts Institute of Technology profesor Dawid Autor śledzi polaryzację pracy w USA w ciągu ostatnich trzech dekad. Analizując rynek pracy, zdefiniował on pojęcie „sytuacyjnej adaptacji” – zdolności do reagowania na wyjątkowo nieoczekiwane okoliczności w danej chwili. Zadania tak różne, jak pisanie przekonujących argumentów prawnych lub tworzenie nowych dań z zestawu składników wymagają nowatorskiego myślenia i zdolności adaptacyjnych. Umiejętności te będą na wagę złota w następnej dekadzie.

• Kompetencje międzykulturowe (cross-cultural competency) – umiejętność pracy i współpracy w różnych paradygmatach kulturowych.

W prawdziwie globalnym świecie internetu pracownik musi być w stanie pracować w każdym środowisku, w którym się znajdzie. Wymaga to określonych umiejętności językowych, ale także zdolności adaptacji do zmieniających się warunków i zdolności do wykrywania i reagowania na nowe konteksty. Kompetencje międzykulturowe będą ważne dla wszystkich pracowników, a nie tylko tych, którzy muszą pracować w różnych miejscach. Badani wskazują, że najlepsze zespoły, najbardziej innowacyjne i inteligentne, powstają z połączenia grup ludzi w różnym wieku, reprezentujących różne dyscypliny, style pracy, myślenia etc. Scott E. Page, profesor i dyrektor Centrum Studium Systemów Złożonych uniwersytetu Michigan wykazał, że grupy ludzi o różnych umiejętnościach, mających różne perspektywy, przewyższają podobnie myślących ekspertów. Stwierdza on, że postęp zależy w równym stopniu od naszych zbiorowych różnic, jak również od naszego indywidualnego IQ. Różnorodność stanie się zatem podstawową umiejętnością dla organizacji w ciągu następnej dekady.

• Przetwarzanie danych (computational thinking) – umiejętność przekładania ogromnych ilości danych na spójne koncepcje i budowanie rozumowania opartego na danych.

Ilość danych, które mamy do naszej dyspozycji nieustannie się zwiększa. Dodatkowo, należy włożyć coraz więcej wysiłku, aby zrozumieć sens tych informacji. Już niedługo w działach rekrutacji, podczas analizowania CV, poszukiwać się będzie informacji nie tylko o umiejętnościach korzystania z podstawowych aplikacji, jak Microsoft Office, ale przesunie się oczekiwania w kierunku umiejętności związanych z analizą statystyczną. Mimo rozwijania umiejętności przetwarzania danych, pracownicy muszą być świadomi swoich ograniczeń. Potrzeba świadomości, że modele są tylko tak dobre, jak implementowane w nie dane. Nawet najlepsze modele są jedynie przybliżeniem rzeczywistości, a nie rzeczywistością. Ponadto, pracownicy muszą być w stanie działać w przypadku braku danych, a nie stać sparaliżowani, gdy brakuje algorytmu dla każdego systemu.

• Kompetencje cyfrowe (new-media literacy) – umiejętność krytycznego podejścia i rozwoju treści, które wykorzystują nowe środki przekazu, i wykorzystywania tych mediów do skutecznej komunikacji.

Eksplozja mediów, filmy, blogi i podcasty, które teraz dominują w naszym życiu społecznym, będą w pełni obecne w pracy w następnej dekadzie. Różnorodne narzędzia komunikacyjne staną się coraz powszechniejsze, a wraz z nimi wzrosną oczekiwania wobec zdolności pracowników do wytwarzania treści za pomocą tych nowych form. Kolejna generacja pracowników będzie musiała stać się biegła w takich dziedzinach, jak wideoprezentacje. Będzie potrzeba projektowania i przygotowywania informacji wizualnych, które będą tak popularne, jak dziś edytory tekstu. Umiejętności te będą musiały być w zasięgu każdego pracownika, aby mógł skutecznie angażować i przekonywać odbiorców tych form.

• Międzydyscyplinarność (transdisciplinarity) – umiejętność i zdolność do rozumienia koncepcji, które wykraczają poza zasięg jednej dyscypliny (np. naukowej).

Wiele dzisiejszych globalnych problemów jest zbyt skomplikowanych, aby mogły być rozwiązane przez jednego wyspecjalizowanego eksperta z określonej dyscypliny. Te wielowymiarowe problemy wymagają interdyscyplinarnego rozwiązania. O ile w XX wieku zachęcano do coraz większej specjalizacji, o tyle w następnym stuleciu będziemy mieli do czynienia z transdyscyplinarnym podejściem. Widzimy to już na przykładzie nowych obszarów. Nauka taka jak nanotechnologia łączy biologię molekularną, biochemię, chemię białek i inne specjalności. Zmiana ma istotne znaczenie dla zestawu umiejętności, które pracownicy będą musieli wnieść do organizacji. Oznacza to kształcenie w posługiwaniu się językami z wielu dyscyplin – np. biologów, którzy mają zrozumieć matematykę, matematyków, którzy mają rozumieć biologię. Idealny pracownik następnej dekady będzie głęboko rozumiał co najmniej jedną dziedzinę, ale będzie miał zdolność do rozmawiania w języku szerszego zakresu dyscyplin. Wymaga to ciekawości i chęci do nauki, wykraczającej daleko poza formalną edukację.

• Myślenie projektowe (design mindset) – zdolność do tworzenia i rozwoju zadań i procesów twórczych w taki sposób, by otrzymać pożądany efekt.

W gospodarce informacyjnej coraz większą odpowiedzialność za realizację projektów będą przejmować sami pracownicy. Innymi słowy, będą stawać się menedżerami dla samych siebie. Dlatego dla każdego, już nie tylko dla głównych liderów, ważna będzie zdolność do rozwijania i doprowadzania zadań do oczekiwanych wyników. Będzie to wymagać umiejętności samodzielnej organizacji swojego czasu, podejmowania decyzji, zbierania informacji potrzebnych do wykonywania zadania, samodzielnej motywacji, określania problemów, sposobów ich rozwiązania itd. Będą musieli korygować własne środowiska pracy, by poprawić możliwości wykonywania zadań. Z kolei zadaniem dobrego menedżera przyszłości będzie umiejętność wspierania osoby w zdobywaniu tych umiejętności.

• Poznawcza koncentracja (cognitive load management) – umiejętność nadawania ważności informacjom oraz zwiększania ich użyteczności.

Napływający z wielu źródeł bogaty strumień informacji powoduje w konsekwencji przeciążenie poznawcze. Wiele osób nie zauważa, do czego może doprowadzić nas „szum”, w którym żyjemy. Przeciążenie informacjami może być gorsze w skutkach niż brak informacji, musimy jednak coraz częściej radzić sobie z analizowaniem i zarządzaniem coraz większą ilością danych. Firma dba o dostarczanie pracownikom nowej wiedzy. Ale umysły ludzi muszą sobie radzić z tym same. Nie są rozwijane kompetencje zarządzania informacją w sferze świadomości i podświadomości. To może prowadzić do spadku efektywności myślenia i działania poprzez przeciążenia, brak koncentracji, frustrację wynikającą z natłoku myśli. W rosnącym szumie i ogromie informacji będziemy musieli wyjść poza ten model. Organizacje i pracownicy będą musieli nauczyć się skutecznie filtrować informacje i koncentrować jedynie na tym, co ważne. Kolejna generacja pracowników będzie musiała opracować własne techniki/narzędzia do rozwiązania problemu poznawczego przeciążenia.

• Współpraca wirtualna (virtual collaboration) – umiejętność efektywnej współpracy jako członek wirtualnego zespołu.

Technologie sprawiają, że łatwiej niż kiedykolwiek być produktywnym, pomimo fizycznego braku kontaktu z zespołem. Wirtualne środowisko pracy wymaga jednak nowego zestawu kompetencji. Liderzy zespołów potrzebują odpowiednich strategii angażowania i motywowania rozproszonej grupy. Muszą również stać się mistrzami w znalezieniu środowisk, promujących wydajność i dobre samopoczucie. Społeczność, która oferuje "towarzyskość”, pomaga przezwyciężyć izolację, która pochodzi z braku dostępu do przełożonych. Takie środowiska mogą być fizyczne, jak chociażby co-working, ale również wirtualne.

Podsumowanie.

Przyglądając się opisanym wyżej umiejętnościom można odnieść wrażenie, że pracownicy przyszłości przypominać będą superbohaterów, swoistych cyborgów. Dobrze chociaż, że wizjonerzy wskazują na wiele obszarów, w których człowiek nie będzie po prostu zastępowany przez roboty. Daleko nam więc do ”końca pracy”, nie wydaje się, by postęp technologiczny był tak wielki, że sprawi, że ludzie nie będą musieli pracować. Zmienią się na pewno sektory zatrudnienia. Pytanie, w jakim stopniu będą one produktywne i czy będą – oprócz miejsc pracy – generować także godziwe wynagrodzenia.

Do przedstawionych powyżej analiz trzeba podchodzić z odpowiednią ostrożnością. Warto jednak wziąć pod uwagę wymienione cechy, planując rozwój swojej kariery, zwłaszcza przy założeniu znacznie dłuższego okresu pracy zawodowej niż obecnie.

Najbardziej wymagany z tego punktu widzenia jest dziś konglomerat kompetencji związanych z różnymi aspektami zarządzania informacją – przetwarzanie danych, wnioskowanie oraz interdyscyplinarność. Ten zestaw leży u podstaw większości stanowisk specjalistycznych. Pracownik w coraz większej mierze staje się specjalistą interdyscyplinarnym, który musi umieć ocenić źródło informacji, określić jego ważność, wiarygodność i przydatność. Nie wykonuje przy tym tylko jednego typu zadań, ale łączy kompetencje, np. przygotowuje analizę danych, pisze na jej podstawie rekomendację działań, a następnie prezentuje ją przełożonemu.

Przytoczone badania niebagatelną rolę przypisują też umiejętnościom miękkim. W ich skład wchodzą m.in.: zdolność komunikacji werbalnej i niewerbalnej, asertywność, empatia, umiejętność kooperacji, rozwiązywania problemów czy autoprezentacji. Umiejętności te czynią nas istotami społecznymi i decydują o zdolności współdziałania z innymi ludźmi. Warto je doskonalić, ponieważ to właśnie one mogą zadecydować o zdobyciu wymarzonego stanowiska. A z punktu widzenia pracodawcy mogą zaważyć na sukcesie całej firmy. W obecnych czasach umiejętności miękkie wysuwają się nawet na pierwszy plan w procesie rekrutacji pracowników. Praktycznie we wszystkich ogłoszeniach o pracę, oprócz wymogów formalnych, znajdują się także wymagania dotyczące umiejętności miękkich. Ukrywają się one pod takimi pojęciami, jak zdolności interpersonalne, umiejętność pracy w grupie czy radzenie sobie ze stresem i presją czasu. Właściwy dobór pracowników ze względu na ich kompetencje miękkie stał się kluczowym czynnikiem sukcesu w procesie zarządzania firmą.

Zanim zatem wybierzemy jakieś studia czy kurs, zastanówmy się, czy inwestujemy w obszary mające przyszłość. Co nam po certyfikacie, dyplomie nawet najbardziej renomowanej uczelni czy instytucji, z potwierdzeniem znakomitych kwalifikacji, ale takich, których rynek już nie potrzebuje?