Firmy pożyczkowe funkcjonują niejako „równolegle” do regulowanego systemu bankowego. Nie podlegają tworzonym dla tego systemu regulacjom prawnym – w tym nadzorowi finansowemu – i jednocześnie wypełniają istniejącą lukę w dostępie do instrumentów finansowych. Umożliwiają bowiem dostęp do środków finansowych, których z różnych powodów możemy być pozbawieni. Utrudniony dostęp do instrumentów finansowych określa się mianem wykluczenia finansowego. Dotyka ono ze szczególnie dużą mocą niektóre grupy społeczne, w tym zwłaszcza osoby starsze, osoby samotnie wychowujące dzieci, osoby o niskich i niestabilnych dochodach lub całkowicie pozbawione pracy, osoby niepełnosprawne, osoby zamieszkujące małe miejscowości, ale także osoby o niskim poziomie edukacji ekonomicznej i finansowej[1].
Wykluczenie finansowe pociąga za sobą negatywne skutki zarówno dla wzrostu gospodarczego, jak i struktury społeczno-ekonomicznej gospodarki i społeczeństwa. Konsumpcja gospodarstw domowych generuje ok. 60 proc. polskiego PKB i jest w znaczący sposób „napędzana” kredytem lub pożyczką. W sytuacji utrudnionego dostępu do finansowania, spada poziom indywidualnej konsumpcji, co w dalszej kolejności przekłada się na niższy poziom ogólnej konsumpcji prywatnej. W przypadku przedsiębiorstw, utrudnienie im dostępu do kapitału może skutkować utratą płynności finansowej, a w konsekwencji upadkiem przedsiębiorstwa. Nie pozwala też zrealizować przez takie przedsiębiorstwo inwestycji, co przełoży się na niższy wzrost gospodarczy i na wyższy poziom bezrobocia[2]. Brak dostępu do kapitału uznaje się ponadto za jedną z przyczyn pogłębiania się rozwarstwienia struktury społeczno-gospodarczej w wielu krajach[3].
Począwszy od 2010 roku rynek bankowych kredytów konsumpcyjnych zaczął się powoli kurczyć. Nie wynikało to jednakże z mniejszego zapotrzebowania na pożyczki i kredyty zgłaszanego przez sektor gospodarstw domowych, lecz z coraz bardziej restrykcyjnej polityki regulacyjnej państwa, którą prowadzi Komisja Nadzoru Finansowego. Bardziej restrykcyjna polityka kredytowa banków stworzyła lukę w postaci niezaspokojonego popytu na kredyt ze strony gospodarstw domowych. Lukę tę w sposób naturalny wypełniły instytucje finansowe spoza sektora bankowego. Było to możliwe, ponieważ drobni kredytobiorcy często nie są w stanie zabezpieczyć zaciąganych kredytów w sposób akceptowany przez banki. Brak zabezpieczenia wiąże się z wyższym ryzykiem dla instytucji finansowej. Z jednej strony zniechęca to instytucję do kredytowania takich osób. Z drugiej zaś daje możliwość pożyczkodawcy uwzględnienia podwyższonego ryzyka w postaci ponadprzeciętnej premii z tytułu udzielenia takiej pożyczki.
Wiele osób utożsamia firmy pożyczkowe z tzw. parabankami, które swoją działalność finansują poprzez depozyty i w sytuacjach masowego wycofywania przez klientów powierzonych im środków stają się zarzewiem głośnych afer finansowych. Jako przykład można podać głośną historię niechlubnego upadku firmy Amber Gold w połowie 2012 roku. Same firmy pożyczkowe – wskazując na odmienny model biznesowy zapewniający stabilność finansową – nie chcą być kojarzone z parabankami.
Firmy pożyczkowe koncentrują się na udzielaniu pożyczek o relatywnie małej wartości i krótkim terminie zapadalności. Jest to więc segment, który raczej pozostaje poza obszarem zainteresowania sektora bankowego. Dodając do tego bardziej liberalne zasady udostępniania konsumentom środków finansowych, można dostrzec w sektorze firm pożyczkowych nie tyle alternatywę, co dodatkowy segment sektora finansowego.
Ramy prawno-instytucjonalne działalności firm pożyczkowych w Polsce.
Prowadzenie działalności polegającej na udzielaniu pożyczek nie podlega reglamentacji w rozumieniu ustawy z 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej. Nie jest zatem konieczne uzyskanie jakichkolwiek koncesji, zezwoleń, licencji czy też dokonanie zgłoszenia. Firmy pożyczkowe podlegają zasadom określonym dla ogółu podmiotów uczestniczących w obrocie gospodarczym, z których nadrzędną jest zasada swobody działalności gospodarczej[4].
Działalność firm pożyczkowych jest w największym stopniu regulowana przepisami ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim[5]. Jak wspomniano wcześniej, firmy pożyczkowe – w przeciwieństwie do banków i innych instytucji rynku finansowego – nie podlegają nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego oraz licznym obowiązkom określonym dla takich instytucji, takich jak: konieczność uzyskania zezwolenia na prowadzenie takiej działalności gospodarczej, konieczność przestrzegania wymogów w zakresie kontroli ryzyka, informacji, tajemnicy. Nie muszą także uzależniać swojej decyzji o udzieleniu pożyczki od oceny ryzyka kredytowego, podczas gdy banki posiadają nie tylko przywilej, ale i obowiązek odmowy udzielenia kredytu kredytobiorcy nie posiadającemu zdolności kredytowej.
Sektor firm pożyczkowych w Polsce.
Charakterystyka sektora.
Rynek firm pożyczkowych funkcjonuje równolegle do rynku kredytów bankowych, jednak jego skala jest nieporównywalnie mniejsza. Według danych statystycznych, wartość pożyczek udzielonych przez firmy pożyczkowe można szacować na 2,3-2,5 mld zł, wobec wartości kredytów konsumpcyjnych zaciągniętych w bankach na poziomie 130-140 mld zł[6]. Pomimo iż rynek pożyczek gotówkowych rośnie z roku na rok, to jednak wciąż stanowi niewielki ułamek całego rynku.
Większość pożyczek (60 proc.) jest zaciąganych na okres od 12 do 24 miesięcy. Co trzecia pożyczka na okres do jednego roku, a resztę stanowią te, których okres spłaty wynosi powyżej 2 lat. Przeciętna pożyczka zaciągnięta w firmie pożyczkowej wyniosła w 2010 roku 944 zł[7], podczas gdy przeciętna wartość kredytu na cele konsumpcyjne udzielonego przez banki wyniosła 7 900 zł[8]. Reasumując, można stwierdzić, że pożyczki zaciągane są na relatywnie krótki czas i są instrumentem finansowym, za pomocą którego finansuje się wydatki konsumpcyjne o niewielkiej wartości.
Dane Głównego Urzędu Statystycznego pokazują, że sektor firm pożyczkowych charakteryzuje się niższą, aniżeli sektor bankowy, rentownością sprzedaży (8,3 proc. wobec 12,1 proc. w przypadku sektora bankowego). Sektor ten osiąga jednak wyższą rentowność kapitału własnego (odpowiednio 16,7 proc. i 11 proc.)[9].
Segmenty rynku firm pożyczkowych.
Cały polski rynek pożyczek gotówkowych można umownie podzielić na trzy segmenty:
- segment pożyczek z dostawą do domu;
- segment szybkich pożyczek, tzw. „chwilówek”, w dużej mierze udostępnianych przez Internet;
- segment pożyczek społecznościowych.
Pożyczki z dostawą do domu.
W segmencie pożyczek z dostawą do domu największym graczem na rynku jest Provident. Według danych udostępnionych przez samą firmę, liczba jej klientów w Polsce liczy 825 tys. Właścicielem Providenta jest brytyjska firma IPF[10], która – jak wynika z jej raportu opublikowanego na Giełdzie Papierów Wartościowych w Londynie (notowania firmy tworzą indeks FTSE-250 - 250 największych pod względem kapitalizacji firm) – w pierwszym półroczu 2013 roku udzieliła w Polsce pożyczek o wartości 178 mln funtów (ok. 950 mln zł), a jej zysk przed opodatkowaniem z działalności prowadzonej w Polsce wyniósł 23 mln funtów. Te dane świadczą o solidnych podstawach finansowych działalności firmy. Provident zdecydowanie odcina się od segmentu „chwilówek” – firm pożyczkowych pożyczających pieniądze na okres przeciętnie 2-3 tygodni. Wskazuje na swój odmienny model biznesowy, oparty o długoterminowe relacje z klientem, inny model dystrybucji pożyczek (przekazywanie ich w domu klienta) oraz zdecydowanie dłuższy okres, na jaki pożyczka jest udzielana (średnio 50 tygodni)[11]. Z tego względu Provident nie przystąpił do Związku Firm Pożyczkowych, który utworzyło sześć firm pożyczkowych oferujących pożyczki przez Internet – Vivus.pl, Kredito24.pl, NetCredit, lendon.pl, SmsBanQ i SMS365.pl[12].
Provident oferuje pożyczki na okres nawet 90 tygodni, które są spłacane w ratach tygodniowych. Maksymalna wysokość pożyczki to 7 000 zł, przy czym klient korzystający z pożyczki po raz pierwszy otrzyma co najwyżej 5 000 zł. Minimalna kwota pożyczki to 300 zł. Wysokość odsetek zależy od rodzaju pożyczki, a także od okresu spłaty. Dla przykładu, zaciągając pożyczkę w wysokości 1 000 zł na okres 60 tygodni, wysokość odsetek, jakie zapłacimy to 127,13 zł (przy rocznej stopie oprocentowania 16 proc.). Istotnym składnikiem kosztu pożyczki jest opłata przygotowawcza, która wyniesie 116 zł. Wysokość raty tygodniowej wyniesie dla takiej pożyczki 32,73 zł.
Pożyczki „chwilówki”.
Firmy pożyczkowe wielu osobom kojarzą się głównie z szybkimi pożyczkami relatywnie niewielkich kwot, zazwyczaj nie przekraczających kilkuset lub – co najwyżej – kilku tysięcy złotych. W Polsce ten segment rynku zaczął dynamicznie rozwijać się od 2011 roku wraz z ekspansją firm udzielających pożyczek przez Internet. Jego wielkość jest szacowana na 30-40 proc. Popularność „chwilówek” wynika z możliwości szybkiego uzyskania takiej pożyczki, co jest szczególnie ważne dla osób znajdujących się w pilnej potrzebie finansowej. Warto jednakże zaznaczyć, że pożyczki są udzielane w sposób wysoce selektywny. Wskaźnik akceptacji wniosków pożyczkowych wyniósł w 2013 roku 35% dla nowych klientów, zaś w przypadku klientów tzw. powracających – 81%[13].
Typowa procedura aplikowania o pożyczkę w przypadku większości firm działających w tym sektorze przedstawia się następująco:
Krok 1 – wybór kwoty pożyczki oraz okresu kredytowania.
Krok 2 – stworzenie własnego konta w systemie pożyczkodawcy poprzez wypełnienie krótkiego formularza danymi osobowymi, takimi jak imię, nazwisko, adres email, numer telefonu komórkowego, numer PESEL, numer dowodu osobistego.
Krok 3 – przesłanie symbolicznego grosza na podane konto bankowe w celu zakończenia rejestracji. Pozytywna decyzja o udzieleniu pożyczki i przelewie środków jest potwierdzana wiadomością sms wysyłaną na podany numer telefonu komórkowego.
Spośród ważniejszych firm pożyczkowych działających obecnie na rynku polskim i oferujących pożyczki przez Internet można wymienić następujące:
Vivus.pl[14]
Łotewska firma należąca do Grupy 4finance, posiadająca swoje oddziały w kilku europejskich krajach. W Polsce zatrudnia ok. 120 osób[15]. Oferuje pożyczki dla osób w wieku od 20 do 75 lat, pod warunkiem braku zaległości w płatnościach. Gros jej klientów stanowią osoby w wieku 30-33, co oznacza, że jest to klient znacznie młodszy, aniżeli klient pożyczek udzielanych w tradycyjny sposób w Providencie, gdzie są to głównie 40- i 50-latkowie[16]. Pieniądze można pożyczyć na minimalnie jeden dzień, a maksymalnie - 30 dni. Wysokość pożyczki zaczyna się od 100 zł i dochodzi do maksymalnie 1200 zł w przypadku pierwszej pożyczki. Jak reklamuje firma, pierwsza pożyczka jest całkowicie darmowa – oddając pożyczkę w terminie, zwrócimy dokładnie tyle, ile pożyczyliśmy. Jeśli pożyczka będzie spłacona w sposób terminowy i nie zostaną naruszone przepisy umowy, można skorzystać z oferty pożyczki ponownie i pożyczyć do 1 800 zł. Dla osób chcących po raz trzeci skorzystać z oferty firmy, limit pożyczki sięga 2 500 zł. Jak informuje firma na swojej stronie internetowej i w reklamie telewizyjnej, pożyczkę można otrzymać w ciągu 15 minut po rozpatrzeniu wniosku. Za dodatkową opłatą można przedłużyć termin spłaty pożyczki o 7, 14 lub 30 dni. W przypadku pożyczki na kwotę 1 200 zł, opłata ta wyniesie odpowiednio: 117,60 zł, 151,20 zł i 228 zł.
Koszty nieterminowej spłaty pożyczki obliczane są w sposób następujący: 35 zł za przesłanie pierwszego wezwania do zapłaty po upływie 30 dni od terminu spłaty pożyczki, 45 zł za przesłanie drugiego monitu po upływie 60 dni, 55 zł za przesłanie trzeciego upomnienia po upływie 90 dni.
Reprezentatywny przykład:
Kwota pożyczki: 2 000 zł na 30 dni
Oprocentowanie: 0 proc.
Opłata przygotowawcza: 0 proc.
Prowizja: 280 zł
Całkowita kwota do zapłaty: 2 280 zł
RRSO: 392 proc.
Wonga.pl[17]
Ta brytyjska firma działa od 2007 roku. W tym czasie udzieliła ponad 7 mln pożyczek. W Polsce jej działalność została zapoczątkowana w 2013 roku. Obecnie oferuje kwoty od 50 do 2 500 zł na maksimum 30 dni. Firma nie będzie jednak pożyczać każdej osobie potrzebującej pieniędzy. Według informacji pochodzącej z firmy, negatywny wynik badania zdolności kredytowej powoduje odrzucanie trzech wniosków spośród czterech aplikujących. Tak restrykcyjna polityka ma prowadzić do obniżenia odsetka nie spłacanych pożyczek z ok. 30 proc. dla całej branży do poziomu 10 proc.
Reprezentatywny przykład:
Kwota pożyczki: 500 zł na 18 dni
Całkowita kwota do spłaty: 613,08 zł
Odsetki: 3,08 zł
Roczna stopa procentowa: 15 proc.
Prowizja: 110 zł
RRSO: 459 proc.
Koszty obsługi pożyczki ulegają zdecydowanie zwiększeniu w sytuacji nieterminowej spłaty. Same odsetki nie są w tym przypadku szczególnie wysokie, wynoszą bowiem 15 proc. w skali roku. Dotkliwe są tzw. koszty czynności upominawczych i windykacyjnych, które wynoszą 40 zł trzy dni po terminie spłaty i dodatkowe 130 zł naliczone 31 dni po terminie spłaty.
Via SMS[18]
Łotewska grupa finansowa obecna na rynkach sześciu krajów od 2009 roku. O pożyczkę mogą starać się osoby w wieku 20-65, posiadające stały dochód i bez negatywnej historii kredytowej. Jeżeli korzystamy z rozwiązań oferowanych przez Via SMS pierwszy raz, mamy szansę otrzymać do 500 zł na okres 30 dni. Dostępna kwota zwiększa się z każdą nową pożyczką, zwracając się o czwartą pożyczkę można otrzymać do 2 000 zł. Termin spłaty pożyczki można wydłużyć o 7, 14 lub 30 dni, uiszczając dodatkową opłatę (przykładowo, przedłużenie okresu spłaty o 7 dni kosztuje dodatkowe 39 zł). W przypadku nie przedłużania terminu spłaty poprzez dokonanie odpowiedniej opłaty, brak spłaty pożyczki wiąże się z koniecznością poniesienia opłaty w wysokości 0,5 proc. kwoty pożyczki za każdy dzień opóźnienia w spłacie oraz kosztów czynności windykacyjnych w wysokości do 60 zł.
Reprezentatywny przykład:
Kwota pożyczki: 2 000 PLN na 30 dni
Oprocentowanie: 0 proc.
Opłata przygotowawcza: 0 proc.
Opłata za udzielenie pożyczki: 300 zł
Całkowita kwota do spłaty: 2 300 zł
RRSO: 448 proc.
Kredito24[19]
Kredito24 należy do niemieckiej firmy kreditech.com i działa na polskim rynku od sierpnia 2012 roku. Tę firmę można zaliczyć do najbardziej nowoczesnych, bowiem – jak sama przyznaje – swoich klientów weryfikuje poprzez wpisy dokonywane w mediach społecznościowych, np. Facebooku[20]. Jej system przetwarza ponad 8 000 danych o kliencie, a wśród nich nawet informacje o położeniu klienta pozyskiwane poprzez GPS. Sprawdza także informacje o wnioskodawcy dostępne w serwisach Goldenline czy Linkedin, co ma służyć weryfikacji jego sytuacji zawodowej (i pośrednio materialnej).
Pierwsza pożyczka może opiewać na kwotę 300-1 000 zł, a w przypadku jej terminowej spłaty można zaciągnąć kolejną na kwotę do 2 000 zł. Pożyczkę należy spłacić w terminie od 7 do 45 dni. Za dodatkową opłatą można ten okres przedłużyć o kolejne 7, 15 lub 30 dni.
Od stycznia 2014 roku agresywną reklamę telewizyjną prowadzi także filarum.pl.
Reprezentatywny przykład[21]:
Kwota pożyczki: 500 zł na 30 dni
Prowizja: 140,54 zł proc.
Całkowita kwota do spłaty: 640,54 zł
RRSO: 1 936,31 proc.
Pożyczki społecznościowe.
Pomysł pożyczek społecznościowych (social lending, peer-to-peer lending, P2P lending), czyli udzielanych przez użytkowników Internetu dysponujących nadwyżką środków finansowych na rzecz innych jego użytkowników, którzy chcieliby takie środki pozyskać, zmaterializował się po raz pierwszy w Wielkiej Brytanii. W lutym 2005 roku takie pożyczki zaoferowała firma Zopa. Przez 8 lat poprzez ten serwis zostały udzielone pożyczki na ogólną kwotę ponad 400 mln funtów[22]. W USA wiodącym serwisem P2P lending jest Prosper, który ma już blisko 2 mln użytkowników i pośredniczył w udzieleniu pożyczek na kwotę ponad 650 mln dolarów[23].
Na polskim rynku działalność P2P lending zapoczątkował serwis Kokos.pl w 2008 roku. Obecnie funkcjonuje również kilka innych firm tego typu, spośród których najważniejsze to: Finansowo.pl, Zakra, Sekrata, Pożycz.pl i – od niedawna – szwedzki serwis TrustBuddy. Szacuje się, że łącznie poprzez platformy społecznościowe internauci pożyczyli w Polsce blisko 250 mln zł[24], co oznacza niewielki – bo zaledwie kilkuprocentowy – udział w całym rynku pożyczek gotówkowych w Polsce.
Wśród pożyczkobiorców dominują osoby młode, potrzebujące kwot rzędu 1 – 2,5 tys. zł na zakup sprzętu, sfinansowanie wakacji, czy realizację pasji. Osobną grupę stanowią właściciele małych firm finansujący drobne inwestycje gospodarcze wyższymi kwotami. Do tej pory największa pojedyncza pożyczka w Kokos.pl wyniosła blisko 150 tys. zł i była oprocentowana na 6 proc. w skali roku[25]. Przy pożyczkach na większe kwoty uczestniczy w nich większa grupa pożyczkodawców, nawet ponad stu.
Zysk dla pożyczkodawcy jest z góry określony i nie może przewyższać poziomu wskazanego przez pożyczkobiorcę jako akceptowalny. Z perspektywy pożyczkodawcy znaczącym ograniczeniem jest brak możliwości szybkiego „wyjścia z inwestycji”. Potencjalnym zyskiem są przekazywane przez pożyczkobiorcę w każdym miesiącu raty, których wysokość znacząco przewyższa rentowność lokat bankowych. Ryzyko dla pożyczkodawcy wiąże się z wypłacalnością i uczciwością pożyczkodawcy, pomimo przeprowadzanej weryfikacji (sprawdzenie danych osobowych, weryfikacja zatrudnienia, weryfikacja wiarygodności kredytowej w Biurze Informacji Kredytowej). Sposobem ograniczenia takiego ryzyka jest dywersyfikowanie portfela pożyczek poprzez udzielanie pożyczek drobnych kwot na rzecz licznych pożyczkobiorców.
Wykluczenie finansowe pociąga za sobą negatywne skutki zarówno dla wzrostu gospodarczego, jak i struktury społeczno-ekonomicznej gospodarki i społeczeństwa. Konsumpcja gospodarstw domowych generuje ok. 60 proc. polskiego PKB i jest w znaczący sposób „napędzana” kredytem lub pożyczką. W sytuacji utrudnionego dostępu do finansowania, spada poziom indywidualnej konsumpcji, co w dalszej kolejności przekłada się na niższy poziom ogólnej konsumpcji prywatnej. W przypadku przedsiębiorstw, utrudnienie im dostępu do kapitału może skutkować utratą płynności finansowej, a w konsekwencji upadkiem przedsiębiorstwa. Nie pozwala też zrealizować przez takie przedsiębiorstwo inwestycji, co przełoży się na niższy wzrost gospodarczy i na wyższy poziom bezrobocia[2]. Brak dostępu do kapitału uznaje się ponadto za jedną z przyczyn pogłębiania się rozwarstwienia struktury społeczno-gospodarczej w wielu krajach[3].
Począwszy od 2010 roku rynek bankowych kredytów konsumpcyjnych zaczął się powoli kurczyć. Nie wynikało to jednakże z mniejszego zapotrzebowania na pożyczki i kredyty zgłaszanego przez sektor gospodarstw domowych, lecz z coraz bardziej restrykcyjnej polityki regulacyjnej państwa, którą prowadzi Komisja Nadzoru Finansowego. Bardziej restrykcyjna polityka kredytowa banków stworzyła lukę w postaci niezaspokojonego popytu na kredyt ze strony gospodarstw domowych. Lukę tę w sposób naturalny wypełniły instytucje finansowe spoza sektora bankowego. Było to możliwe, ponieważ drobni kredytobiorcy często nie są w stanie zabezpieczyć zaciąganych kredytów w sposób akceptowany przez banki. Brak zabezpieczenia wiąże się z wyższym ryzykiem dla instytucji finansowej. Z jednej strony zniechęca to instytucję do kredytowania takich osób. Z drugiej zaś daje możliwość pożyczkodawcy uwzględnienia podwyższonego ryzyka w postaci ponadprzeciętnej premii z tytułu udzielenia takiej pożyczki.
Wiele osób utożsamia firmy pożyczkowe z tzw. parabankami, które swoją działalność finansują poprzez depozyty i w sytuacjach masowego wycofywania przez klientów powierzonych im środków stają się zarzewiem głośnych afer finansowych. Jako przykład można podać głośną historię niechlubnego upadku firmy Amber Gold w połowie 2012 roku. Same firmy pożyczkowe – wskazując na odmienny model biznesowy zapewniający stabilność finansową – nie chcą być kojarzone z parabankami.
Firmy pożyczkowe koncentrują się na udzielaniu pożyczek o relatywnie małej wartości i krótkim terminie zapadalności. Jest to więc segment, który raczej pozostaje poza obszarem zainteresowania sektora bankowego. Dodając do tego bardziej liberalne zasady udostępniania konsumentom środków finansowych, można dostrzec w sektorze firm pożyczkowych nie tyle alternatywę, co dodatkowy segment sektora finansowego.
Ramy prawno-instytucjonalne działalności firm pożyczkowych w Polsce.
Prowadzenie działalności polegającej na udzielaniu pożyczek nie podlega reglamentacji w rozumieniu ustawy z 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej. Nie jest zatem konieczne uzyskanie jakichkolwiek koncesji, zezwoleń, licencji czy też dokonanie zgłoszenia. Firmy pożyczkowe podlegają zasadom określonym dla ogółu podmiotów uczestniczących w obrocie gospodarczym, z których nadrzędną jest zasada swobody działalności gospodarczej[4].
Działalność firm pożyczkowych jest w największym stopniu regulowana przepisami ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim[5]. Jak wspomniano wcześniej, firmy pożyczkowe – w przeciwieństwie do banków i innych instytucji rynku finansowego – nie podlegają nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego oraz licznym obowiązkom określonym dla takich instytucji, takich jak: konieczność uzyskania zezwolenia na prowadzenie takiej działalności gospodarczej, konieczność przestrzegania wymogów w zakresie kontroli ryzyka, informacji, tajemnicy. Nie muszą także uzależniać swojej decyzji o udzieleniu pożyczki od oceny ryzyka kredytowego, podczas gdy banki posiadają nie tylko przywilej, ale i obowiązek odmowy udzielenia kredytu kredytobiorcy nie posiadającemu zdolności kredytowej.
Sektor firm pożyczkowych w Polsce.
Charakterystyka sektora.
Rynek firm pożyczkowych funkcjonuje równolegle do rynku kredytów bankowych, jednak jego skala jest nieporównywalnie mniejsza. Według danych statystycznych, wartość pożyczek udzielonych przez firmy pożyczkowe można szacować na 2,3-2,5 mld zł, wobec wartości kredytów konsumpcyjnych zaciągniętych w bankach na poziomie 130-140 mld zł[6]. Pomimo iż rynek pożyczek gotówkowych rośnie z roku na rok, to jednak wciąż stanowi niewielki ułamek całego rynku.
Większość pożyczek (60 proc.) jest zaciąganych na okres od 12 do 24 miesięcy. Co trzecia pożyczka na okres do jednego roku, a resztę stanowią te, których okres spłaty wynosi powyżej 2 lat. Przeciętna pożyczka zaciągnięta w firmie pożyczkowej wyniosła w 2010 roku 944 zł[7], podczas gdy przeciętna wartość kredytu na cele konsumpcyjne udzielonego przez banki wyniosła 7 900 zł[8]. Reasumując, można stwierdzić, że pożyczki zaciągane są na relatywnie krótki czas i są instrumentem finansowym, za pomocą którego finansuje się wydatki konsumpcyjne o niewielkiej wartości.
Dane Głównego Urzędu Statystycznego pokazują, że sektor firm pożyczkowych charakteryzuje się niższą, aniżeli sektor bankowy, rentownością sprzedaży (8,3 proc. wobec 12,1 proc. w przypadku sektora bankowego). Sektor ten osiąga jednak wyższą rentowność kapitału własnego (odpowiednio 16,7 proc. i 11 proc.)[9].
Segmenty rynku firm pożyczkowych.
Cały polski rynek pożyczek gotówkowych można umownie podzielić na trzy segmenty:
- segment pożyczek z dostawą do domu;
- segment szybkich pożyczek, tzw. „chwilówek”, w dużej mierze udostępnianych przez Internet;
- segment pożyczek społecznościowych.
Pożyczki z dostawą do domu.
W segmencie pożyczek z dostawą do domu największym graczem na rynku jest Provident. Według danych udostępnionych przez samą firmę, liczba jej klientów w Polsce liczy 825 tys. Właścicielem Providenta jest brytyjska firma IPF[10], która – jak wynika z jej raportu opublikowanego na Giełdzie Papierów Wartościowych w Londynie (notowania firmy tworzą indeks FTSE-250 - 250 największych pod względem kapitalizacji firm) – w pierwszym półroczu 2013 roku udzieliła w Polsce pożyczek o wartości 178 mln funtów (ok. 950 mln zł), a jej zysk przed opodatkowaniem z działalności prowadzonej w Polsce wyniósł 23 mln funtów. Te dane świadczą o solidnych podstawach finansowych działalności firmy. Provident zdecydowanie odcina się od segmentu „chwilówek” – firm pożyczkowych pożyczających pieniądze na okres przeciętnie 2-3 tygodni. Wskazuje na swój odmienny model biznesowy, oparty o długoterminowe relacje z klientem, inny model dystrybucji pożyczek (przekazywanie ich w domu klienta) oraz zdecydowanie dłuższy okres, na jaki pożyczka jest udzielana (średnio 50 tygodni)[11]. Z tego względu Provident nie przystąpił do Związku Firm Pożyczkowych, który utworzyło sześć firm pożyczkowych oferujących pożyczki przez Internet – Vivus.pl, Kredito24.pl, NetCredit, lendon.pl, SmsBanQ i SMS365.pl[12].
Provident oferuje pożyczki na okres nawet 90 tygodni, które są spłacane w ratach tygodniowych. Maksymalna wysokość pożyczki to 7 000 zł, przy czym klient korzystający z pożyczki po raz pierwszy otrzyma co najwyżej 5 000 zł. Minimalna kwota pożyczki to 300 zł. Wysokość odsetek zależy od rodzaju pożyczki, a także od okresu spłaty. Dla przykładu, zaciągając pożyczkę w wysokości 1 000 zł na okres 60 tygodni, wysokość odsetek, jakie zapłacimy to 127,13 zł (przy rocznej stopie oprocentowania 16 proc.). Istotnym składnikiem kosztu pożyczki jest opłata przygotowawcza, która wyniesie 116 zł. Wysokość raty tygodniowej wyniesie dla takiej pożyczki 32,73 zł.
Pożyczki „chwilówki”.
Firmy pożyczkowe wielu osobom kojarzą się głównie z szybkimi pożyczkami relatywnie niewielkich kwot, zazwyczaj nie przekraczających kilkuset lub – co najwyżej – kilku tysięcy złotych. W Polsce ten segment rynku zaczął dynamicznie rozwijać się od 2011 roku wraz z ekspansją firm udzielających pożyczek przez Internet. Jego wielkość jest szacowana na 30-40 proc. Popularność „chwilówek” wynika z możliwości szybkiego uzyskania takiej pożyczki, co jest szczególnie ważne dla osób znajdujących się w pilnej potrzebie finansowej. Warto jednakże zaznaczyć, że pożyczki są udzielane w sposób wysoce selektywny. Wskaźnik akceptacji wniosków pożyczkowych wyniósł w 2013 roku 35% dla nowych klientów, zaś w przypadku klientów tzw. powracających – 81%[13].
Typowa procedura aplikowania o pożyczkę w przypadku większości firm działających w tym sektorze przedstawia się następująco:
Krok 1 – wybór kwoty pożyczki oraz okresu kredytowania.
Krok 2 – stworzenie własnego konta w systemie pożyczkodawcy poprzez wypełnienie krótkiego formularza danymi osobowymi, takimi jak imię, nazwisko, adres email, numer telefonu komórkowego, numer PESEL, numer dowodu osobistego.
Krok 3 – przesłanie symbolicznego grosza na podane konto bankowe w celu zakończenia rejestracji. Pozytywna decyzja o udzieleniu pożyczki i przelewie środków jest potwierdzana wiadomością sms wysyłaną na podany numer telefonu komórkowego.
Spośród ważniejszych firm pożyczkowych działających obecnie na rynku polskim i oferujących pożyczki przez Internet można wymienić następujące:
Vivus.pl[14]
Łotewska firma należąca do Grupy 4finance, posiadająca swoje oddziały w kilku europejskich krajach. W Polsce zatrudnia ok. 120 osób[15]. Oferuje pożyczki dla osób w wieku od 20 do 75 lat, pod warunkiem braku zaległości w płatnościach. Gros jej klientów stanowią osoby w wieku 30-33, co oznacza, że jest to klient znacznie młodszy, aniżeli klient pożyczek udzielanych w tradycyjny sposób w Providencie, gdzie są to głównie 40- i 50-latkowie[16]. Pieniądze można pożyczyć na minimalnie jeden dzień, a maksymalnie - 30 dni. Wysokość pożyczki zaczyna się od 100 zł i dochodzi do maksymalnie 1200 zł w przypadku pierwszej pożyczki. Jak reklamuje firma, pierwsza pożyczka jest całkowicie darmowa – oddając pożyczkę w terminie, zwrócimy dokładnie tyle, ile pożyczyliśmy. Jeśli pożyczka będzie spłacona w sposób terminowy i nie zostaną naruszone przepisy umowy, można skorzystać z oferty pożyczki ponownie i pożyczyć do 1 800 zł. Dla osób chcących po raz trzeci skorzystać z oferty firmy, limit pożyczki sięga 2 500 zł. Jak informuje firma na swojej stronie internetowej i w reklamie telewizyjnej, pożyczkę można otrzymać w ciągu 15 minut po rozpatrzeniu wniosku. Za dodatkową opłatą można przedłużyć termin spłaty pożyczki o 7, 14 lub 30 dni. W przypadku pożyczki na kwotę 1 200 zł, opłata ta wyniesie odpowiednio: 117,60 zł, 151,20 zł i 228 zł.
Koszty nieterminowej spłaty pożyczki obliczane są w sposób następujący: 35 zł za przesłanie pierwszego wezwania do zapłaty po upływie 30 dni od terminu spłaty pożyczki, 45 zł za przesłanie drugiego monitu po upływie 60 dni, 55 zł za przesłanie trzeciego upomnienia po upływie 90 dni.
Reprezentatywny przykład:
Kwota pożyczki: 2 000 zł na 30 dni
Oprocentowanie: 0 proc.
Opłata przygotowawcza: 0 proc.
Prowizja: 280 zł
Całkowita kwota do zapłaty: 2 280 zł
RRSO: 392 proc.
Wonga.pl[17]
Ta brytyjska firma działa od 2007 roku. W tym czasie udzieliła ponad 7 mln pożyczek. W Polsce jej działalność została zapoczątkowana w 2013 roku. Obecnie oferuje kwoty od 50 do 2 500 zł na maksimum 30 dni. Firma nie będzie jednak pożyczać każdej osobie potrzebującej pieniędzy. Według informacji pochodzącej z firmy, negatywny wynik badania zdolności kredytowej powoduje odrzucanie trzech wniosków spośród czterech aplikujących. Tak restrykcyjna polityka ma prowadzić do obniżenia odsetka nie spłacanych pożyczek z ok. 30 proc. dla całej branży do poziomu 10 proc.
Reprezentatywny przykład:
Kwota pożyczki: 500 zł na 18 dni
Całkowita kwota do spłaty: 613,08 zł
Odsetki: 3,08 zł
Roczna stopa procentowa: 15 proc.
Prowizja: 110 zł
RRSO: 459 proc.
Koszty obsługi pożyczki ulegają zdecydowanie zwiększeniu w sytuacji nieterminowej spłaty. Same odsetki nie są w tym przypadku szczególnie wysokie, wynoszą bowiem 15 proc. w skali roku. Dotkliwe są tzw. koszty czynności upominawczych i windykacyjnych, które wynoszą 40 zł trzy dni po terminie spłaty i dodatkowe 130 zł naliczone 31 dni po terminie spłaty.
Via SMS[18]
Łotewska grupa finansowa obecna na rynkach sześciu krajów od 2009 roku. O pożyczkę mogą starać się osoby w wieku 20-65, posiadające stały dochód i bez negatywnej historii kredytowej. Jeżeli korzystamy z rozwiązań oferowanych przez Via SMS pierwszy raz, mamy szansę otrzymać do 500 zł na okres 30 dni. Dostępna kwota zwiększa się z każdą nową pożyczką, zwracając się o czwartą pożyczkę można otrzymać do 2 000 zł. Termin spłaty pożyczki można wydłużyć o 7, 14 lub 30 dni, uiszczając dodatkową opłatę (przykładowo, przedłużenie okresu spłaty o 7 dni kosztuje dodatkowe 39 zł). W przypadku nie przedłużania terminu spłaty poprzez dokonanie odpowiedniej opłaty, brak spłaty pożyczki wiąże się z koniecznością poniesienia opłaty w wysokości 0,5 proc. kwoty pożyczki za każdy dzień opóźnienia w spłacie oraz kosztów czynności windykacyjnych w wysokości do 60 zł.
Reprezentatywny przykład:
Kwota pożyczki: 2 000 PLN na 30 dni
Oprocentowanie: 0 proc.
Opłata przygotowawcza: 0 proc.
Opłata za udzielenie pożyczki: 300 zł
Całkowita kwota do spłaty: 2 300 zł
RRSO: 448 proc.
Kredito24[19]
Kredito24 należy do niemieckiej firmy kreditech.com i działa na polskim rynku od sierpnia 2012 roku. Tę firmę można zaliczyć do najbardziej nowoczesnych, bowiem – jak sama przyznaje – swoich klientów weryfikuje poprzez wpisy dokonywane w mediach społecznościowych, np. Facebooku[20]. Jej system przetwarza ponad 8 000 danych o kliencie, a wśród nich nawet informacje o położeniu klienta pozyskiwane poprzez GPS. Sprawdza także informacje o wnioskodawcy dostępne w serwisach Goldenline czy Linkedin, co ma służyć weryfikacji jego sytuacji zawodowej (i pośrednio materialnej).
Pierwsza pożyczka może opiewać na kwotę 300-1 000 zł, a w przypadku jej terminowej spłaty można zaciągnąć kolejną na kwotę do 2 000 zł. Pożyczkę należy spłacić w terminie od 7 do 45 dni. Za dodatkową opłatą można ten okres przedłużyć o kolejne 7, 15 lub 30 dni.
Od stycznia 2014 roku agresywną reklamę telewizyjną prowadzi także filarum.pl.
Reprezentatywny przykład[21]:
Kwota pożyczki: 500 zł na 30 dni
Prowizja: 140,54 zł proc.
Całkowita kwota do spłaty: 640,54 zł
RRSO: 1 936,31 proc.
Pożyczki społecznościowe.
Pomysł pożyczek społecznościowych (social lending, peer-to-peer lending, P2P lending), czyli udzielanych przez użytkowników Internetu dysponujących nadwyżką środków finansowych na rzecz innych jego użytkowników, którzy chcieliby takie środki pozyskać, zmaterializował się po raz pierwszy w Wielkiej Brytanii. W lutym 2005 roku takie pożyczki zaoferowała firma Zopa. Przez 8 lat poprzez ten serwis zostały udzielone pożyczki na ogólną kwotę ponad 400 mln funtów[22]. W USA wiodącym serwisem P2P lending jest Prosper, który ma już blisko 2 mln użytkowników i pośredniczył w udzieleniu pożyczek na kwotę ponad 650 mln dolarów[23].
Na polskim rynku działalność P2P lending zapoczątkował serwis Kokos.pl w 2008 roku. Obecnie funkcjonuje również kilka innych firm tego typu, spośród których najważniejsze to: Finansowo.pl, Zakra, Sekrata, Pożycz.pl i – od niedawna – szwedzki serwis TrustBuddy. Szacuje się, że łącznie poprzez platformy społecznościowe internauci pożyczyli w Polsce blisko 250 mln zł[24], co oznacza niewielki – bo zaledwie kilkuprocentowy – udział w całym rynku pożyczek gotówkowych w Polsce.
Wśród pożyczkobiorców dominują osoby młode, potrzebujące kwot rzędu 1 – 2,5 tys. zł na zakup sprzętu, sfinansowanie wakacji, czy realizację pasji. Osobną grupę stanowią właściciele małych firm finansujący drobne inwestycje gospodarcze wyższymi kwotami. Do tej pory największa pojedyncza pożyczka w Kokos.pl wyniosła blisko 150 tys. zł i była oprocentowana na 6 proc. w skali roku[25]. Przy pożyczkach na większe kwoty uczestniczy w nich większa grupa pożyczkodawców, nawet ponad stu.
Zysk dla pożyczkodawcy jest z góry określony i nie może przewyższać poziomu wskazanego przez pożyczkobiorcę jako akceptowalny. Z perspektywy pożyczkodawcy znaczącym ograniczeniem jest brak możliwości szybkiego „wyjścia z inwestycji”. Potencjalnym zyskiem są przekazywane przez pożyczkobiorcę w każdym miesiącu raty, których wysokość znacząco przewyższa rentowność lokat bankowych. Ryzyko dla pożyczkodawcy wiąże się z wypłacalnością i uczciwością pożyczkodawcy, pomimo przeprowadzanej weryfikacji (sprawdzenie danych osobowych, weryfikacja zatrudnienia, weryfikacja wiarygodności kredytowej w Biurze Informacji Kredytowej). Sposobem ograniczenia takiego ryzyka jest dywersyfikowanie portfela pożyczek poprzez udzielanie pożyczek drobnych kwot na rzecz licznych pożyczkobiorców.
Przypisy
Bibliografia
1. A. Alińska, Rynek funduszy pożyczkowych w Polsce. Raport 2011, Polski Związek Funduszy Pożyczkowych, Warszawa 2012.
2. B. Bartkowiak, M. Korol, Fundusze pożyczkowe w Polsce wspierające mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa według stanu na 31 grudnia 2008 roku, Polskie Stowarzyszenie Funduszy Pożyczkowych, Szczecin 2009.
3. P. Białowolski, Rynek firm pożyczkowych w Polsce. Charakterystyka sektora i profil klienta, Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce – Związek Pracodawców, Warszawa 2012.
4. A. Fandrejewska, Potrzebne są tanie usługi dla niezamożnych, http://www.rp.pl/artykul/769743.html, [odczyt z 28.09.2013].
5. Fundacja Republikańska, Problematyka regulacji rynku firm pożyczkowych w Polsce, Warszawa 2013.
6. H.-G. Geis, Kapitalmärkte und Finanzielle Institutionen in Entwicklungsländern, w: H. Körner, Zur Analyse von Institutionen im Entwicklungsprozess und in der internationalen Zusammenarbeit, Duncker & Humblot, Berlin 1989.
7. GUS, Działalność przedsiębiorstw pośrednictwa kredytowego w 2010 roku, Warszawa 2011.
8. Mechanizmy inżynierii finansowej w podnoszeniu efektywności absorpcji środków UE i ich znaczenie w polityce spójności po 2013 roku, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2010.
9. B. Jayo, S. Rico, M. Lacalle, Overview of the Microcredit Sector in the European Union 2006-2007, EMN Working Paper No. 5, 2008.
10. M. Rybicki, Koniec bezzwrotnych dotacji na założenie firmy. Bezrobotny dostanie pożyczkę, http://serwisy.gazetaprawna.pl/praca-i-kariera/artykuly/682925,koniec_bezzwrotnych_dotacji_na_zalozenie_firmy_bezrobotny_dostanie_pozyczke.html, [odczyt z 30.10.2013].
11. J. Kornecki, Fundusze pożyczkowe jako źródło finansowania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w województwie łódzkim, w: Formy wspierania przedsiębiorczości w regionie łódzkim w warunkach kryzysu gospodarczego, red. L. Lewandowska, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Łodzi.
12. Ministerstwo Gospodarki, Kierunki rozwoju funduszy pożyczkowych i poręczeniowych dla małych i średnich przedsiębiorstw w latach 2009-2013, Warszawa 2009.
13. Niklewicz K., Koniec dotacji. Euro ma pracować, http://wyborcza.pl/1,75478,8398296,Koniec_dotacji__Euro_ma_pracowac.html, [odczyt z 30.10.2013].
14. A. Szymborska-Sutton, Pierwszy biznes: ruszają pożyczki dla absolwentów, http://www.finanse.egospodarka.pl/98886,Pierwszy-biznes-ruszaja-pozyczki-dla-absolwentow,1,63,1.html, [odczyt z 30.10.2013].
15. UOKiK, Na jakie opłaty zwracać uwagę, pożyczając pieniądze w instytucji parabankowej? Poradnik dla konsumentów, Warszawa 2013.
16. UOKiK, Opłaty stosowane przez instytucje parabankowe. Raport, Warszawa 2013.
17. UOKiK, Reklama parabanków. Raport z kontroli reklam pozabankowych instytucji finansowych oferujących pożyczki konsumentom, Warszawa 2013.
18. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej, Dz. U. nr 173, poz. 1807.
19. Ustawa z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim, Dz. U. nr 126, poz. 715.
20. S. Włodyka, Działalność gospodarcza, w: System prawa handlowego, t. 1, Prawo handlowe – część ogólna, red. S. Włodyka, Warszawa 2009.
Strony internetowe:
www.vivus.pl
Strona internetowa łotewskiej firmy pożyczkowej Vivus, oferującej na polskim rynku pożyczki przez internet. Strona zawiera szczegółową ofertę.
samcik.blox.pl
Blog finansowy prowadzony przez dziennikarza ekonomicznego „Gazety Wyborczej” Macieja Samcika. Przedstawia obiektywne informacje o produktach finansowych oferowanych na rynku.
www.zopa.com
Strona internetowa światowego prekursora pożyczek społecznościowych – brytyjskiej firmy Zopa, zawierająca szczegóły jej oferty.
www.prosper.com
Strona internetowa lidera na amerykańskim rynku pożyczek społecznościowych – firmy Prosper, zawierająca szczegóły jej oferty.
www.wonga.pl
Strona internetowa brytyjskiej firmy pożyczkowej Wonga oferującej na rynku polskim pożyczki przez internet, zawierająca szczegóły jej oferty.
kokos.pl
Strona internetowa lidera na polskim rynku pożyczek społecznościowych – firmy Kokos, zawierająca informacje o funkcjonowaniu systemu tych pożyczek oraz ofercie firmy kierowanej zarówno do pożyczkobiorców, jak i pożyczkodawców.
www.arimr.gov.pl
Strona Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oferującej wsparcie w charakterze refundacji wcześniej poniesionych wydatków przez mikroprzedsiębiorstwa mające swoją siedzibę na terenach wiejskich lub małych miast.
parp.gov.pl
Strona Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości oferującej wsparcie dla mikro- i małych przedsiębiorstw przed upływem pierwszego roku prowadzenia działalności gospodarczej na projekty w dziedzinie e-biznesu.
www.jeremie.com.pl
Strona inicjatywy JEREMIE – pozadotacyjnego wsparcia mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw, nastawionej na finansowanie inwestycji o zwiększonym ryzyku kredytowania. JEREMIE oferuje niskooprocentowane kredyty, pożyczki i poręczenia.
www.bgk.com.pl
Strona Banku Gospodarstwa Krajowego oferującego pożyczki dla absolwentów na założenie działalności gospodarczej oraz pełniącego rolę Menadżera sześciu Funduszy Powierniczych w ramach Inicjatywy JEREMIE.
www.pup-lodz.pl
Podstrona Powiatowego Urzędu Pracy w Łodzi przyznającego jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej przez osoby bezrobotne. Podobnych informacji na swoich stronach internetowych udzielają inne powiatowe urzędy pracy prowadzące dystrybucję środków z Funduszu Pracy.
www.zanim-podpiszesz.pl
Strona akcji społecznej „Nie daj się nabrać. Sprawdź, zanim podpiszesz”, której celem jest zwrócenie uwagi na ryzyko związane z zawieraniem umów finansowych i korzystaniem z usług finansowych.
uokik.gov.pl//faq_kredyty_pozyczki_lokaty.php
Podstrona Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zawierająca odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania w odniesieniu do kredytów i pożyczek.
federacja-konsumentow.org.pl
Strona Federacji Konsumentów – niezależnej organizacji pozarządowej, której celem jest ochrony konsumentów indywidualnych. Zawiera informacje o prawach konsumenta, jak również dane teleadresowe biur Federacji.
uokik.gov.pl/rzecznicy_konsumentow.php
Podstrona Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przedstawiająca informacje o kompetencjach rzeczników konsumentów powoływanych do ochrony interesów konsumentów.
www.nbp.pl
Strona Narodowego Banku Polskiego przedstawiająca dane o aktualnej wysokości stopy lombardowej.
www.inicjatywamikro.pl
Strona funduszu pożyczkowego Inicjatywy Mikro, działającego w Polsce od ponad 17 lat. Zawiera informacje o jej ofercie pożyczkowej.
funduszmikro.pl
Strona funduszu pożyczkowego Fundusz Mikro, działającego w Polsce od 1994 roku. Zawiera informacje o jego ofercie pożyczkowej.
www.mg.gov.pl
Podstrona internetowa Ministerstwa Gospodarki dedykowana funduszom pożyczkowym i doręczeniowym. Informuje o kierunkach planowanych działań i prac legislacyjnych.
www.pzfp.pl
Strona Polskiego Związku Funduszy Pożyczkowych prezentująca misję, cele i działania związku oraz aktualności dotyczące działalności funduszy pożyczkowych w Polsce.