Rozdział 9. Ustawa o fundacjach

Zagadnienia ogólne

Zagadnienia, dotyczące zakładania i funkcjonowania fundacji, uregulowane są w ustawie z 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach[1] (dalej zwaną w skrócie ustawą). Przedmiotowa ustawa jest krótkim aktem normatywnym, liczącym zaledwie dwadzieścia artykułów. Liczba fundacji w Polsce stale rośnie. 31 grudnia 2003 r. było zarejestrowanych 6967 fundacji, zaś 30 czerwca 2013 r. – 16 167 podmiotów[2] . Fundacja jest jedną z form organizacji pozarządowej. Zainteresowanie społeczeństwa wynika najpewniej ze wzrostu partycypacji społecznej.

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie podstawowych aspektów prawnych funkcjonowania fundacji, z uwzględnieniem teorii i praktyki. Choć w omawianym zakresie występują spory wśród przedstawicieli nauki prawa, na potrzeby niniejszego opracowania zostaną one pominięte.

Co to jest fundacja?

Termin „fundacja” bywa definiowany w zasadzie na podstawie pierwszych trzech artykułów ustawy. Dla zdefiniowania tego terminu znaczenie mają: charakterystyczny przedmiot działalności statutowej, osoba fundatora i majątek przeznaczany na działalność fundacji.

Warto przywołać definicję, zamieszczoną w internetowym poradniku dla organizacji pozarządowych: „fundacja jest organizacją pozarządową, powoływaną do celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, wyposażoną w majątek przeznaczony na realizację tych celów, ustanawianą przez fundatora w oświadczeniu woli, złożonym przed notariuszem (lub w testamencie), uzyskującą osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego ”[3].

Chociaż to fundator decyduje o treści statutu i celach, może poruszać się w obszarze ściśle określonym ustawą. Ustawodawca jednoznacznie określa cele fundacji, stanowiąc, że fundacja może być ustanowiona do realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami (art. 1 ustawy).

Ze względu na to, że ww. ustalony przez ustawodawcę katalog celów ma charakter otwarty, to fundator dysponuje szerokim zakresem możliwości, ważne jednak, aby cel miał wymiar charytatywny lub społecznie albo gospodarczo użyteczny, uzasadniony publicznym charakterem. Fundacja nie może być założona do pomocy osieroconemu lub niepełnosprawnemu dziecku. Jako przykład można wskazać fundację, działającą pod nazwą Fundacja Ernesta Michalskiego Instytut Polska Róża z siedzibą w Warszawie. Na stronie internetowej można przeczytać, że „celem fundacji jest działalność naukowa, oświatowa oraz działalność z zakresu ochrony zdrowia, dobroczynności i pomocy społecznej, a także upowszechnianie wiedzy o leczniczych i odżywczych walorach roślin, w szczególności owoców dzikiej róży. Ten cel zamierzamy realizować, propagując ideę: „Cała Polska w różach” i namawiając wszystkich do uprawy tej rośliny, a także przetwórstwa jej owoców[4] ”. Z kolei wspomniana fundacja realizuje swoje cele poprzez m.in.:

a) działalność promocyjną i edukacyjną na rzecz zdrowia publicznego w kraju i za granicą;

b) organizowanie szkoleń, wykładów, konferencji, prelekcji, seminariów, spotkań;

c) tworzenie i integrację środowisk propagujących zdrowie;

d) integrację środowiska plantatorów dzikiej róży i upowszechnianie wiedzy na temat warunków jej uprawy;

e) udział w programach międzynarodowych i krajowych związanych z celami fundacji;

f) prowadzenie działalności naukowej i inicjowanie prac badawczych[5] .

Warto też przywołać przykład z sektora kreatywnego. Taką fundacją jest Fundacja Ortus, założona w 2008 r., z siedzibą w Chrzelicach w województwie opolskim. Celami tej fundacji są m.in.: wspieranie oraz inicjowanie dialogu kultur, wymiany międzykulturowej i artystycznej, wspieranie i prowadzenie działań nakierowanych na rewitalizację zabytków, wspieranie rozwoju polskiej kultury narodowej, wspieranie i integracja społeczności lokalnej, wspieranie wykorzystywania Internetu i nowych technologii w kulturze i edukacji[6] .

Fundator

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy, fundacje mogą ustanawiać osoby fizyczne, niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania, bądź osoby prawne, mające siedziby w Polsce lub za granicą. Zaś siedziba fundacji powinna znajdować się na terytorium Polski. Osoba fizyczna powinna posiadać pełną zdolność do czynności prawnych w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego. Oznacza to, że fundatorem nie mogą być osoby fizyczne, mające ograniczoną zdolność do czynności prawnych, albo wcale nieposiadające takiej zdolności. Wzmiankowane zagadnienia, dotyczące osób fizycznych, zostały omówione w „Zarysie prawa cywilnego”.

Do grona potencjalnych fundatorów należy również zaliczyć krajowe albo zagraniczne osoby prawne. W świetle postanowień art. 33 Kodeksu cywilnego, osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. O ile osoba fizyczna powinna działać osobiście (choć w doktrynie pojawiają się poglądy odmienne), o tyle osoba prawna działa przez swoje organy. Fundację mogą założyć takie podmioty, jak organizacje samorządu terytorialnego, Skarb Państwa, kościoły i związki wyznaniowe, spółki prawa handlowego, będące osobami prawnymi, jak również fundacje.

Ustanowienie fundacji

Ustawodawca określił szczególną formę dla aktu fundacyjnego. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy, oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Tej formy nie wymaga się, jeżeli ustanowienie fundacji następuje w testamencie. Ze względów praktycznych oraz pewności obrotu prawnego należy jednak sugerować, aby w przypadku testamentu formą jego sporządzenia był jednak akt notarialny.

W oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji fundator powinien wskazać cel fundacji oraz składniki majątkowe, przeznaczone na jego realizację. Ustawodawca nie wskazuje żadnej konkretnej wysokości początkowego majątku fundacji[7] . Z tego też powodu, jak wskazano w sentencji powołanego postanowienia, sąd rejestrowy nie powinien badać, czy jest to kwota wystarczająca do osiągnięcia celu statutowego. Wydaje się jednak ze względów praktycznych, że kwota przeznaczana na początkowy majątek fundacji powinna być proporcjonalna do celów statutowych[8] .

Z kolei składnikami majątkowymi, powierzanymi zakładanej fundacji, mogą być pieniądze, papiery wartościowe, a także oddane fundacji na własność rzeczy ruchome i nieruchomości. Katalog tych składników jest ściśle określony. Z tego względu należy zachować daleko idącą ostrożność przy przekazywaniu majątku. Na przykład Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 13 października 1999 r. uznał, że takiego statusu nie posiada ”prawo do rewindykacji zespołu pałacowo-parkowego"[9] .

Podstawa prawna działania fundacji

Fundacja działa na podstawie ustawy i statutu, ustalonego przez fundatora. Statut fundacji określa jej nazwę, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków. Statut może zawierać również inne postanowienia, w szczególności dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać tworzenie, obok zarządu, innych organów fundacji (zob. art. 5 ust. 1 ustawy). Powołana wyżej ogólna zasada dotyczy większości przypadków, choć należy pamiętać, że istnieje wiele fundacji, mających szczególne uregulowanie prawne. Takim przykładem jest np. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, działający na podstawie ustawy z 5 stycznia 1995 r. o fundacji Zakład Narodowy imienia Ossolińskich[10] . Fundacja ta również funkcjonuje na podstawie statutu, jednak nadanego przez ministra edukacji narodowej.

Innymi przykładami fundacji, mających szczególny status prawny, są: Zakłady Kórnickie (na podstawie ustawy z 18 września 2001 r. o fundacji Zakłady Kórnickie[11] ) oraz Centrum Badania Opinii Społecznej (na podstawie ustawy z 20 lutego 1997 r. o fundacji Centrum Badania Opinii Społecznej)[12] .

Statut bywa definiowany w literaturze jako zbiór uprawnień, jako zbiór uregulowań, które określają zadania i środki ich realizacji przez osobę prawną oraz jej strukturę organizacyjną i sposób reprezentacji[13] . Z powołanego wyżej art. 4 ustawy, wskazującego zakres przedmiotowy statutu, wynika, że ten dokument stanowi źródło prawa i jest odrębnym dokumentem od aktu fundacyjnego, nie stanowi jego integralnej części[14] . Dotychczas wykazano, że ustawa jest aktem normatywnym o znacznym stopniu ogólności. Oznacza to, że wysiłek myślowy, związany ze stworzeniem statutu, należy do zadań niezwykle odpowiedzialnych, bo stanowi podstawę prawidłowego działania fundacji. Tego zadania nie należy powierzać przypadkowym osobom. Przywołany art. 5 stanowi katalog elementów składowych, które obligatoryjnie muszą być uregulowane w statucie. To na podstawie tego przepisu sąd rejestrowy bada prawidłowość statutu. Oczywiście statut może zawierać inne rozwiązania, wykraczające ponad to, co w art. 5 ustawy, określającym obligatoryjne minimum uregulowań statutu.

Statut nie jest jedynym aktem, regulującym funkcjonowanie fundacji, ponieważ mogą istnieć również fakultatywne bądź obligatoryjne regulacje, takie jak regulaminy zarządu, rady, organizacyjny bądź regulamin pracy. Zakres tych dodatkowych regulacji jest uzależniony od rodzaju fundacji, wielkości, obszaru działania. Nic nie stoi na przeszkodzie aby takie regulacje wewnętrzne ustanawiał sam fundator albo organy fundacji według swoich kompetencji. Przykład stworzenia obligatoryjnego regulaminu wynika z art. 3 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, zgodnie z którym, zakłady pracy (w tym fundacje), zatrudniające co najmniej 20 pracowników w przeliczeniu na pełne etaty, mają obowiązek utworzyć zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, który powinien działać na podstawie regulaminu[15] . Należy jednak zaznaczyć, że regulaminy nie mogą być sprzeczne z treścią statutu i z ustawą. Ich rola ma charakter uzupełniający i stanowi konkretyzację stosunków wewnętrznych fundacji[16] . Ta uzupełniająca rola może dotyczyć takich zagadnień, jak np. sposób zwoływania posiedzeń, miejsce ich odbywania, czas trwania, przerwy, zasady podejmowania uchwał, zarządzeń, niezbędne kworum, zasady realizacji wspomnianych uchwał czy zarządzeń organów.

Czy statut powinien mieć szczegółową materię? Na to pytanie nie sposób udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Warto jednak przywołać stanowisko, wyrażone przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 20 stycznia 1998 r., w którym SN wskazał, że statut nie może obejmować szczegółowych postanowień, gdyż w razie zmian, zachodzących w toku działalności fundacji, musiałby zawsze być zmieniany. Statut powinien zawierać uregulowania dokładne, ścisłe, jednoznaczne[17] .

Ze względów praktycznych warto zaznaczyć, że fundacja, która chce prowadzić działalność na terenie jednego województwa, powinna mieć siedzibę na terenie województwa objętego działalnością tej fundacji (art. 5 ust. 3 ustawy).

Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących do realizacji jej celów. Jeżeli fundacja ma prowadzić działalność gospodarczą, wartość środków majątkowych fundacji, przeznaczonych na działalność gospodarczą, nie może być mniejsza niż 1000 złotych.

Nazwa i forma fundacji

Przy zakładaniu wszelkich podmiotów wiele problemów zainteresowanym stronom stwarza nazwa. Nic dziwnego, ponieważ nazwa osoby prawnej służy indywidualizacji podmiotu w obrocie prawnym. Nazwa osoby prawnej ma istotne znaczenie. Potwierdził to Sąd Apelacyjny w Poznaniu, który w jednym z wyroków stwierdził, że „nazwa jest dominującym elementem indywidualizacji, wyróżniania określonej osoby prawnej od innych podmiotów. Nazwa osoby prawnej może być tylko jedna, stanowi bowiem odpowiednik imienia i nazwiska osoby fizycznej i podlega ochronie, przewidzianej dla dóbr osobistych osób prawnych"[18] . Warto zaznaczyć, że podstawą ochrony dóbr osobistych osób prawnych, podobnie jak dóbr osobistych osób fizycznych, jest art. 24 k.c., ponieważ odsyła do niego art. 43 k.c[19] .

Ustawa nie przewiduje żadnych wytycznych, dotyczących nazwy fundacji. W zasadzie nie istnieją wyraźne ograniczenia jej kształtowania[20] . W związku z tym fundatorowi przysługuje dość szeroka dowolność decyzyjna. Ewentualne ograniczenia wynikają z przepisów innych ustaw, rozporządzeń albo umów międzynarodowych, ratyfikowanych przez Polskę[21] .

Z kolei zgodnie z art. 5 ust. 5 ustawy, fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, o ile dotyczy to rozmiarów służących realizacji jej celów. Zaś w świetle przepisów k.c. podmiot prowadzący we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 431 k.c. Jeśli więc fundacja podejmie wykonywanie działalności gospodarczej, staje się przedsiębiorcą ze wszystkimi tego konsekwencjami. W takim wypadku, ze względu na pewne ograniczenia nakładane na przedsiębiorców, niezbędne staje się zapoznanie z przepisami k.c. regulującymi tzw. „prawo firmowe” (patrz art. 43² i n. k.c.). Prawo firmowe zostało omówione w innej części „Podstaw prawa”[22] . W tym miejscu należy jedynie ograniczyć się do kilku uwag, dotyczących umieszczania w firmie przedsiębiorcy nazwisk osób fizycznych. W przypadku fundacji może zawierać nazwisko osoby fizycznej tylko wtedy, gdy służy to ukazaniu związków tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy (art. 435 § 3 zd. 1 k.c.)[23] .

Cele a majątek fundacji

Z art. 3 ust. 2 ustawy wynika, że fundator powinien wskazać składniki majątkowe, przeznaczone na realizację celu fundacji. Z treści przepisu wynika, że ten związek nie może być przypadkowy. Przepis art. 3 ust. 3 ustawy wskazuje przykładowe składniki majątku, a wśród nich pieniądze, papiery wartościowe, bądź też rzeczy ruchome i nieruchome. Z powyższego wynika, że składniki majątku powinno charakteryzować:

a) posiadanie określonej wartości majątkowej,

b) zbywalność prawa majątkowego,

c) powinny stanowić własność fundatora.

Wśród niezbywalnych praw majątkowych należy wymienić: prawo użytkowania, służebności osobiste, prawo odkupu, prawo pierwokupu, prawo dożywocia, autorskie prawa osobiste.

H. Cioch i A. Kidyba podkreślają, że niedopuszczalne jest przeznaczenie na realizację celów fundacji:

a) prawa użytkowania wieczystego,

b) prawa do korzystania z rzeczy, wynikającego z umowy dzierżawy,

c) wierzytelności z tytułu umowy najmu[24] .

Zarząd fundacji

Zgodnie z art. 10 ustawy, zarząd fundacji kieruje jej działalnością oraz reprezentuje fundację na zewnątrz. W skład zarządu mogą wchodzić wyłącznie osoby fizyczne, mające pełną zdolność do czynności prawnych. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby w treści statutu ustalić pewne wymagania, dotyczące statusu majątkowego, kwalifikacji, płci bądź wieku. Fundator powinien pamiętać, że w statucie powinien być określony skład zarządu, np. przez widełkowe określenie liczby członków. Zarząd fundacji nie musi mieć kolegialnego charakteru, jednak należy mieć na względzie, że w orzecznictwie prezentowane są odmienne poglądy. Na przykład Sąd Najwyższy w postanowieniu z 8 grudnia 1992 r. uznał, że zarząd fundacji jest organem kolegialnym[25] . Wykładnia ustawy nie pozwala na wyprowadzenie takiej tezy[26] .

Dopuszczalne są różne rozwiązania dotyczące odnawiania, np. określona liczba członków zarządu ustępuje w drodze losowania albo według starszeństwa wyboru. Ponadto możliwe jest „przyjęcie zasady rotacji w zarządzie, polegającej na tym, że część członków zarządu ustępuje, a ich miejsce zajmują nowi. Wstąpienie nowych członków jest możliwe, jeżeli zostaną oni powołani do zarządu. Może to się odbyć w ten sposób, że od razu przeprowadza się głosowanie na większą liczbę członków zarządu, przekraczającą limit ustanowiony w statucie. Osoby, które na przykład uzyskały mniej głosów, mogą oczekiwać na zwolnione miejsca. Nie ma przeszkód, aby na miejsca zwolnione dokonać wyboru w związku z zaistnieniem tych okoliczności. Możliwe jest więc wstąpienie, o którym zdecyduje losowanie, czy też można przyjąć, że ustępuje ten, który jest w zarządzie najdłużej”[27] .

Należy też pamiętać o pewnych ograniczeniach, związanych z możliwością zajmowania funkcji członka zarządu. Zaliczyć do nich można np. zakaz łączenia funkcji członka zarządu z funkcją w organach nadzoru. Pewne ograniczenia wynikają z ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne[28] . Osoby pełniące funkcje publiczne, w rozumieniu wskazanej ustawy, nie mogą być członkami zarządów fundacji, prowadzących działalność gospodarczą.

Zakaz zajmowania funkcji członka zarządu przewiduje również ustawa z 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze[29] . Zgodnie z art. 373 powołanej ustawy, sąd upadłościowy może orzec pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu osoby, która ze swej winy:

a) będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości albo

b) po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg handlowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, do których wydania lub wskazania była zobowiązana z mocy ustawy, albo

c) po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek, wchodzący w skład masy upadłości, albo

d) jako upadły w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków, ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie.

Jak wyżej wspomniano, art. 10 ustawy ogranicza się do wskazania, że zarząd kieruje jej działalnością oraz reprezentuje fundację na zewnątrz. Brak konkretyzacji kompetencji nie oznacza, że one nie istnieją. Zadania zarządu fundacji mogą obejmować np.:

„a) uchwalanie rocznych planów finansowych,

b) sprawowanie zarządu majątkiem fundacji,

c) opracowywanie sprawozdań z działalności fundacji,

d) przyjmowanie darowizn, spadków i zapisów,

e) tworzenie i znoszenie jednostek organizacyjnych fundacji oraz nadawanie im regulaminów organizacyjnych,

f) ustalanie zasad wynagradzania pracowników fundacji,

g) organizowanie i nadzorowanie działalności gospodarczej,

h) przestrzeganie woli fundatora”[30] .

Zakres zadań zarządu nie powinien być konkretyzowany w statucie, ale w regulaminie. Takie rozwiązanie – konkretyzacja zadań w regulaminie – jest szczególnie wskazane wtedy, gdy zarząd ma kolegialny charakter i zachodzi konieczność podziału obowiązków. Wykonywanie zadań przez członka zarządu należy do czynności, przy wykonywaniu których niezbędna jest należyta staranność, określana przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności (art. 355 § 2 k.c.).

Prowadzenie działalności gospodarczej

Fundacja, chcąc prowadzić działalność gospodarczą, powinna spełniać określone warunki zanim ta działalność zostanie podjęta:

a) posiadać minimalną wartość środków majątkowych w wysokości 1000 złotych,

b) posiadać wpis do rejestru przedsiębiorców,

c) zawrzeć odpowiednie postanowienia w statucie,

d) działalność gospodarcza powinna być prowadzona w rozmiarach służących celom fundacji.

Jednak w związku z relacjami, zachodzącymi pomiędzy działalnością statutową a gospodarczą, należy pamiętać o następujących warunkach i zasadach:

„a) prowadzenie działalności gospodarczej nie może być samoistnym celem fundacji;

b) działalność gospodarcza sensu stricto (czyli działalność nastawiona na zysk) nie może być również jedynym sposobem realizacji celów głównych;

c) działalność gospodarcza nienastawiona na zysk może być sposobem realizacji celów fundacji, a więc może być objęta pojęciem działalności statutowej, ale tylko wówczas, gdy jest to zgodne z interesem publicznym, tzn. gdy tylko w ten sposób można zaspokoić określone potrzeby społeczne; tylko więc w takim zakresie prowadzenie działalności gospodarczej może pokrywać się z działalnością statutową; w praktyce oznacza to, że fundacja musi adresować swą działalność do osób, których potrzeby nie są zaspokajane na zwykłych zasadach rynkowych (osób ubogich);

d) prowadzenie dochodowej działalności gospodarczej jest zasadniczo jedynie sposobem uzyskania środków na działalność statutową, pełni więc rolę służebną względem realizacji niezarobkowych celów fundacji;

e) działalność gospodarcza musi być więc dostosowana i podporządkowana działalności statutowej, tzn.:

• co najmniej większość dochodów z działalności gospodarczej musi być przeznaczona na cele statutowe,

• wydatki na działalność gospodarczą muszą pozostawać w rozsądnej proporcji do wydatków na cele statutowe,

• środki majątkowe, przeznaczone wyłącznie na działalność statutową, nie mogą być przeznaczane na wspieranie działalności gospodarczej fundacji,

• te same środki mogą być wykorzystywane zarówno w działalności gospodarczej, jak i statutowej, jednakże zawsze musi nastąpić księgowe wyodrębnienie obu rodzajów działalności;

f) minimum majątkowe, uprawniające do podjęcia działalności gospodarczej (tj. 1000 zł) musi być zachowane zarówno z chwilą jej rozpoczęcia, jak i w trakcie jej prowadzenia”[32] .

Obowiązek wpisu

Ustawa stanowi, że fundacja podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego. Z chwilą wpisania, uzyskuje osobowość prawną (patrz art. 7 ustawy). Co bada sąd rejestrowy w związku z wpisem? Sąd dokonuje wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego fundacji po stwierdzeniu, że czynności prawne, stanowiące podstawę wpisu, zostały podjęte przez uprawnioną osobę lub organ i są ważne. Sąd musi też stwierdzić, że cel i statut fundacji są zgodne z przepisami prawa. W przypadku gdy cele fundacji wkraczają w zakres działania dwóch lub więcej ministrów, sąd zawiadamia o wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego, wraz z przesłaniem statutu do właściwego ministra, z którego zakresem działania wiążą się główne cele fundacji. Zaś zasadą jest zawiadomienie ministra właściwego ze względu na zakres jego działania oraz cele fundacji oraz właściwego ze względu na siedzibę fundacji starostę.

Wpis do Krajowego Rejestru Sądowego następuje na wniosek, składany na urzędowym formularzu z załącznikami. Wzory formularzy do pobrania uzupełnienia udostępniane są na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości . Do zgłoszenia wniosku o rejestrację fundacji istotne znaczenie mają:

a) KRS-W20, który jest formularzem głównym, służy m.in. do zgłoszenia fundacji – jej nazwy, siedziby itd.;

b) KRS-WK, będący załącznikiem do ww. formularza głównego; służy do zgłoszenia osób wchodzących w skład zarządu oraz organu nadzorczego. Formularz KRS-WK obejmuje również pole do wpisania sposobu reprezentacji. Zgłaszane są na nim osoby z podaniem pełnionych przez nie funkcji;

c) KRS-WM, służący do zgłoszenia zakresu działalności gospodarczej i wpisania fundacji do rejestru przedsiębiorców. Składany jest jedynie wtedy, gdy fundacja w statucie ma zapewnioną możliwość prowadzenia działalności gospodarczej i planuje rozpocząć tę działalność natychmiast po zarejestrowaniu w rejestrze fundacji.

Wypełnianie formularzy do Krajowego Rejestru Sądowego nie należy do czynności intuicyjnych, wymaga skupienia oraz starannego zapoznania się z instrukcjami, zamieszczonymi przy określonych polach formularzy[33] . Należy pamiętać o przekreślaniu pół niewypełnianych.

Wypełnione, urzędowe formularze to jednak nie wszystko. Składając wniosek o wpis nowej fundacji, bez działalności gospodarczej, należy załączyć następujące dokumenty:

a) jeden egzemplarz oświadczenia w formie aktu notarialnego o ustanowieniu fundacji,

b) w przypadku gdy w akcie fundacyjnym nie wskazano właściwego ministra nadzoru, należy złożyć jeden egzemplarz oświadczenia, wskazującego takiego ministra,

c) podpisany przez fundatora statut fundacji w trzech egzemplarzach,

d) w jednym egzemplarzu uchwały o powołaniu zarządu fundacji oraz o powołaniu rady fundacji.

Do wniosku należy załączyć potwierdzenie uiszczenia opłaty za rejestrację. Opłaty można dokonać bezpośrednio w kasie sądu rejestrowego albo przelewem bankowym, podając właściwy tytuł przelewu: „opłata za rejestrację”.

Należy pamiętać o tym, że wszystkie dokumenty, składane do sądu rejestrowego, muszą być oryginałami albo odpisami oryginałów, potwierdzonymi przez notariusza. Sam wniosek składany jest w oryginalnych egzemplarzach formularzy i dokumentów, a nadto trzy egzemplarze statutu. Jeden egzemplarz statutu pozostaje w sądzie, kolejny przekazywany jest do nadzorującego ministra, a trzeci do starosty.

Odnosząc się do kosztów, związanych z wpisaniem fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego, należy wskazać, że koszty te wynoszą odpowiednio:

a) w przypadku fundacji rejestrowanej wyłącznie w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej opłata wynosi 250 złotych;

b) dla fundacji rejestrowanej w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz w rejestrze przedsiębiorców opłata wynosi 600 złotych. W tym jest kwota 500 złotych za wpis do rejestru przedsiębiorców, zaś 100 złotych stanowi opłata za ogłoszenie tego wpisu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. W tym wypadku sąd nie pobiera opłaty za rejestrację w wysokości 250 złotych. Takie rozwiązanie odpowiada zasadzie, że jeżeli przepis przewiduje dla danego rodzaju spraw opłaty w różnych wysokościach, to pobiera się opłatę wyższą.

Wszelkie opłaty, obowiązujące w postępowaniu rejestrowym w Krajowym Rejestrze Sądowym, w tym związane z dokonywaniem zmian wpisów, prezentuje tabela, udostępniona na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości[34] .

Fundacja jako organizacja pożytku publicznego

Ze względu na szczególny charakter fundacji, podmioty te mogą uzyskać status organizacji pożytku publicznego w rozumieniu ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności organizacji pożytku publicznego i o wolontariacie[35] . Niezbędne jest spełnienie określonych przesłanek, przewidzianych w art. 20 tejże ustawy oraz uzyskanie dodatkowego wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym. Katalog przedmiotowych przesłanek, które muszą być spełnione łącznie, obejmuje m.in.:

a) prowadzenie działalności statutowej na rzecz ogółu społeczności lub określonej grupy podmiotów, z zastrzeżeniem, że grupa ta jest wyodrębniona ze względu na szczególnie trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do społeczeństwa;

b) nieprowadzenie działalności gospodarczej albo prowadzenie działalności gospodarczej w rozmiarach służących realizacji celów statutowych z przeznaczeniem dochodów na działalność statutową;

c) istnienie statutowego kolegialnego organu kontroli lub nadzoru, odrębnego od organu zarządzającego i niepodlegającego mu w zakresie wykonywania kontroli wewnętrznej lub nadzoru, jednak członkowie organu kontroli i nadzoru:

• nie mogą być członkami organu zarządzającego ani pozostawać z nimi w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub podległości z tytułu zatrudnienia,

• nie byli skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo z winy umyślnej,

• mogą otrzymywać z tytułu pełnienia funkcji w takim organie zwrot uzasadnionych kosztów lub wynagrodzenie w wysokości nie wyższej niż określone w art. 8 pkt 8 ustawy z 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób, kierujących niektórymi podmiotami prawnymi[36] (Dz.U. nr 26, poz. 306 z późn. zm.);

d) statut fundacji zabrania:

• udzielania pożyczek lub zabezpieczania zobowiązań majątkiem organizacji w stosunku do jej członków, członków organów lub pracowników oraz osób, z którymi pracownicy pozostają w związku małżeńskim albo w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa w linii prostej, pokrewieństwa lub powinowactwa w linii bocznej do drugiego stopnia albo są związani z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli,

• przekazywania ich majątku na rzecz ich członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, w szczególności jeżeli przekazanie to następuje bezpłatnie lub na preferencyjnych warunkach,

• wykorzystywania majątku na rzecz członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, chyba że to wykorzystanie bezpośrednio wynika ze statutowego celu fundacji,

• zakupu na szczególnych zasadach towarów lub usług od podmiotów, w których uczestniczą członkowie organizacji, członkowie jej organów lub pracownicy oraz ich osób bliskich.

Organizacjami pożytku publicznego nie mogą być następujące fundacje:

a) których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, chyba że:

• przepisy odrębne stanowią inaczej,

• majątek tej fundacji nie jest w całości mieniem państwowym, mieniem komunalnym lub mieniem pochodzącym z finansowania środkami publicznymi w rozumieniu ustawy o finansach publicznych lub

• fundacja prowadzi działalność statutową w zakresie nauki, w szczególności na rzecz nauki;

b) fundacje utworzone przez partie polityczne[37] .

Wnioski

Ramy niniejszego artykułu nie pozwalają omówić wszystkich aspektów, związanych z funkcjonowaniem ważnej organizacji społecznej, jaką jest fundacja. Pomimo ustawy o niewielkiej objętości, zakres zagadnień jest niezwykle obszerny. Czytelnikom, oczekującym dodatkowych wiadomości należy zasugerować zapoznanie się z dwiema pozycjami, mającymi walory praktyczne i teoretyczne: H. Cioch, A. Kidyba, Ustawa o fundacjach. Komentarz, Lublin 2007 oraz B. Kwiatkowska, Jak założyć fundację, Warszawa 2008.